|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
(2012) 1 ΑΑΔ 1800
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
Πολιτική Έφεση Αρ. 374/08
[ΑΡΤΕΜΗΣ, Π., ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, Δ/στές]
ΑΝΝΑ ΛΕΥΤΕΡΗ,
Εφεσείουσα,
και
ΟΛΓΑ ΤΣΙΑΜΑ,
Εφεσίβλητη.
― ― ― ―
Κ. Μελάς, για εφεσείουσα
Δ. Κούτρας, για εφεσίβλητη
Π. Αρτέμη, Π.
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΑΡΤΕΜΗΣ, Π.: Στις 2.5.2005 επεσυνέβη τροχαίο ατύχημα κοντά στον Άγιο Τύχωνα, στον αυτοκινητόδρομο Λεμεσού-Λευκωσίας, στο οποίο ενέχονταν άγνωστο αρθρωτό όχημα και το αυτοκίνητο που οδηγούσε η εναγόμενη, στο οποίο επέβαινε η ενάγουσα.
Η εναγόμενη, πριν την έναρξη της ακροαματικής διαδικασίας, αποδέχθηκε πως η ίδια, όπως και ο οδηγός του άγνωστου αρθρωτού, έφεραν την ευθύνη για την πρόκληση του ατυχήματος και αφού δεν κλήθηκε ως τριτοδιάδικος ο οδηγός του άλλου οχήματος, η εναγόμενη θα επιβαρύνετο με ολόκληρο το ποσό των ενδεχόμενων αποζημιώσεων.
Πολλές από τις ειδικές ζημίες συμφωνήθηκαν μεταξύ των διαδίκων και παρέμεινε προς κρίση το θέμα των γενικών αποζημιώσεων, μερικά κονδύλια των ειδικών αποζημιώσεων, καθώς και το ποσό απώλειας μελλοντικών απολαβών.
Όσον αφορά τα τραύματα και την κατάσταση της ενάγουσας, τέθηκαν εκ συμφώνου ενώπιον του Δικαστηρίου ιατρικά πιστοποιητικά διαφόρων ειδικών και το Δικαστήριο άκουσε και άλλες μαρτυρίες. Ήταν κοινή η διαπίστωση πως η ενάγουσα υπέστη σοβαρότατο τραυματισμό με πολλά κατάλοιπα στην υγεία και τις ικανότητές της για το μέλλον.
Ο ευπαίδευτος πρωτόδικος Δικαστής, αφού ανέλυσε με λεπτομέρεια και αξιολόγησε την ενώπιόν του μαρτυρία, με αναφορά και στην νομολογία, αναφέρει καταληκτικά τα ακόλουθα στο τέλος της απόφασης του:
«Ως εκ των ανωτέρω εκδίδεται απόφαση υπέρ της ενάγουσας και εναντίον της εναγομένης για το ποσό των €337.069,86 με τόκο 8% επί του ποσού των €130.000 από 2.5.2005 και επί του ποσού των €22.946,90 από 10.4.2006 και επί του ποσού των €184.122,96 από σήμερα μέχρι εξοφλήσεως, πλέον δικηγορικά έξοδα όπως τούτα θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και θα εγκριθούν από το Δικαστήριο. Η αλλαγή της κλίμακας έγινε στις 4.7.2006. Μέχρι τότε η ενάγουσα θα δικαιούται έξοδα στην κλίμακα όπως τότε υφίστατο. Έκτοτε θα δικαιούται έξοδα στην κλίμακα του επιδικασθέντος ποσού.»
Στο συνολικό ποσό των αποζημιώσεων περιλαμβάνονταν και €130.000 ως γενικές αποζημιώσεις, καθώς και μελλοντικές απώλειες απολαβών συνολικού ποσού €34.383,96, που καθορίστηκαν στο 1/3 των απολαβών που κανονικά θα έπαιρνε η ενάγουσα με πολλαπλασιαστή το 13 και με ποσό €661,23 μηνιαίως.
Τρεις είναι οι λόγοι έφεσης που καταχώρησε η ενάγουσα-εφεσείουσα. Ο πρώτος λόγος αφορά την απόρριψη από το πρωτόδικο Δικαστήριο του αιτήματος της για αποζημίωση για συνεχή φυσιοθεραπεία, που κατ΄ισχυρισμό θα χρειαζόταν στο μέλλον, ο δεύτερος λόγος προσβάλλει το ύψος των γενικών αποζημιώσεων ως έκδηλα χαμηλών και ο τρίτος αφορά την απώλεια μελλοντικών απολαβών της ενάγουσας ως ανεπαρκών.
Όσον αφορά τον πρώτο λόγο, η Μ.Ε.5, νευρολόγος, έδωσε επί του προκειμένου μαρτυρία και υποστήριξε πως πέρα από την ανάγκη κολύμβησης, τα έξοδα της οποίας είχαν συμφωνηθεί, η ενάγουσα θα χρειαζόταν και φυσιοθεραπεία για να συντηρείται, αφού δεν υπήρχε στην περίπτωσή της θεραπεία. Η φυσιοθεραπεία αυτή θα συμπεριλάμβανε μασάζ, κινησιοθεραπεία και χρήση μηχανημάτων και θα γινόταν σε συνδυασμό με την κολύμβηση. Το πρωτόδικο Δικαστήριο θεώρησε πως δεν ικανοποιήθηκε από τη μαρτυρία για τη αναγκαιότητα συνεχούς φυσιοθεραπείας και παρατήρησε πως, εν όψει του ότι θα εγίνετο κινησιοθεραπεία, κάτι που έγινε αποδεκτό, αυτό συσχετιζόταν και συμπεριλαμβανόταν και στην φυσιοθεραπεία.
Η κατάληξη του Δικαστηρίου ήταν εντός των ορίων της διακριτικής του ευχέρειας κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της μαρτυρίας και ουδόλως συνιστά ενέργεια που αφορά ειδικό εμπειρογνώμονα, όπως εισηγήθηκε η εφεσείουσα. Κατά την άποψη μας, επί του θέματος αυτού δεν χωρεί η επέμβαση του Εφετείου.
Προχωρούμε τώρα να εξετάσουμε το λόγο έφεσης που αφορά τις γενικές αποζημιώσεις. Παρατηρούμε πως, όπως αναγνώρισε και το πρωτόδικο Δικαστήριο, ο τραυματισμός της ενάγουσας, νεαρής γυναίκας ηλικίας 32 ετών όταν έγινε το ατύχημα, ήταν σοβαρότατος και αξίζει να παραθέσουμε τις παρατηρήσεις του πρωτόδικου Δικακστηρίου, επί του προκειμένου:
«Σχετικά με τις οστικές και όχι μόνο κακώσεις της Ενάγουσας είναι τα προαναφερθέντα Τεκμήρια 6 και 9. Δίδουν μια γενική εικόνα της κατάστασης της Ενάγουσας. Ο ένας από τους ιατρούς που τα προσυπογράφει, ο Δρ. Ηλίας Γεωργίου, εκλήθηκε και ως μάρτυρας από την Υπεράσπιση (Μ.Υ.2).
Προκύπτει από τα Τεκμήρια 6 και 9 πως η Ενάγουσα υπέστηκε ασταθές σφυνοειδές, συμπιεστικό κάταγμα του 1ου οσφυϊκού σπονδύλου το οποίο συνοδευόταν με νευρολογικά σημεία. Αρχικά αντιμετωπίστηκε συντηρητικά με ανάπαυση στο κρεβάτι και αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα και φυσιοθεραπεία. Μετά από περίπου ένα μήνα έγινε χειρουργική αντιμετώπιση του κατάγματος με ανοικτή ανάταξη και εσωτερική οστεοσύνθεση - σπονδυλοδεσία στην περιοχή. Πρόκειται για μεγάλη εγχείρηση, όπως ανέφερε ο Η. Γεωργίου. Η μετεγχειρητική πορεία της Ενάγουσας ήταν ομαλή ωστόσο εξερχόμενη του νοσοκομείου συνέχισε να παρουσιάζει νευρολογικά συμπτώματα στα κάτω άκρα ως επίσης διαταραχές της ούρησης και αφόδευσης και διαταραχές του libido.
Η Ενάγουσα έχει κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου του 5ου με 1ου ιερού σπονδύλου και συριγγομυελία στο ύψος του 12ου με 1ου μεσοσπονδυλίου διαστήματος. Σφυνοειδή παραμόρφωση του σώματος του 5ου αυχενικού σπονδύλου και ελαφρές εκφυλιστικές αλλοιώσεις σε πολλαπλά επίπεδα της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, που αναφέρονται σε πιστοποιητικό ακτινολόγου, διαπιστώθηκαν κλινικώς να έχουν πλήρως αποκατασταθεί.
Παρά την θεραπεία στην οποία είχε υποβληθεί η κατάσταση της όπως παρουσιαζόταν την 16.11.2007 δεν θα παρουσίαζε περαιτέρω βελτίωση και τα όσα είχαν σημειωθεί ως υποκειμενικά και αντικειμενικά ευρήματα θα παρέμεναν μόνιμα.
Συνεπώς, εφ΄όρου ζωής η Ενάγουσα θα έχει δυσκαμψία της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης με περιορισμό της κινητικότητας κυρίως της κάμψης και αιμωδία της αριστερής πλευράς της κεφαλής. Θα έχει αστάθεια των κάτω άκρων και τρέμουλα θα παρουσιάζεται σε ορισμένες περιπτώσεις σύσφιξης των μυών των κάτω άκρων. Δεν θα μπορεί να τρέξει ή να πηδήξει. Θα δυσκολεύεται στο να ανεβαίνει και κατεβαίνει σκάλες. Δεν θα μπορεί να χορέψει. Θα έχει αιμωδία σε αμφότερους τους γλουτούς, θα έχει ακράτεια ούρων και δυσουρία ως επίσης και δυσκοιλιότητα. Θα λαμβάνει υπόθετα που θα της προκαλούν άμεση ανάγκη για χρήση της τουαλέτας.
Θα έχει διαταραχές της αισθητικότητας στα κάτω άκρα τόσο στο κρύο όσο και στο ζεστό και διαταραχές της σεξουαλικής της συμπεριφοράς.
Θα περπατά με σπαστικό βάδισμα χωρίς στήριγμα ή άλλη βοήθεια. Θα είναι αδύνατο να εκτελεί βαθύ κάθισμα. Ανάφερε δια ζώσης ο Η. Γεωργίου πως αν η Ενάγουσα καθίσει στο πάτωμα για να σηκωθεί θα πρέπει με τα χέρια της να σπρώξει το πάτωμα ή να κρατηθεί από κάπου. Με δυσκολία, θα τα καταφέρει να σταθεί. Θα παρουσιάζει κλόνον στα κάτω άκρα. Θα είναι αδύνατο να περπατήσει στις μύτες ή τις φτέρνες των ποδιών της. Η ραχιαία κάμψη των ποδοκνημικών αρθρώσεων είναι περιορισμένη κάτωθεν των 90 μοιρών. Παρουσιάζει ουλή 18 εκατ. στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης και έχει ευαισθησία κατά την πίεση στην περιοχή της ουλής. Η εμπρόσθια κάμψης της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης είναι μετρίως περιορισμένη και η έκταση ελαφρώς περιορισμένη. Οι πλάγιες κινήσεις είναι ικανοποιητικές. Οι κινήσεις της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης είναι φυσιολογικές και ανώδυνες. Οι κινήσεις αμφότερων των άνω άκρων είναι πλήρεις και ανώδυνες.
Η Ενάγουσα θα είναι ικανή να εκτελεί μόνο καθιστική εργασία που να απαιτεί τη χρήση μόνο των άνω άκρων. Θα είναι μονίμως ανίκανη να εκτελεί οιανδήποτε άλλη χειρονακτική εργασία. Όσον δε αφορά την καθιστική εργασία, θα πρέπει να γίνει ειδική διαρρύθμιση του χώρου στον οποίο θα εργάζεται για να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα της ακράτειας των ούρων.
Θα είναι ικανή να φροντίζει τον εαυτό της για τις καθημερινές προσωπικές της ανάγκες με κάποιο βαθμό δυσκολίας, θα είναι όμως δύσκολο να εκτελεί τα καθήκοντα της οικοκυράς.
Από ορθοπεδικής πλευράς θα χρειάζεται περιοδικώς κινησιοθεραπεία για βελτίωση της σπαστικότητας των μυών των κάτω άκρων.
Στο πιστοποιητικό των νευρολόγων (Τεκμήριο 5) αναφέρεται πως η Ενάγουσα υπέστηκε κάταγμα του πρώτου οσφυϊκού σπονδύλου με κοίλη μεσοσπονδυλίου δίσκου 05 - 11 και μετατραυματική μυεολοπάθεια (συριγγομυελία) στο κάτω μέρος του νωτιαίου μυελού (μυελικό κώνο) που είναι μόνιμη. Παρά τη νευρολογική επέμβαση παρουσιάζει συμπτώματα διαταραχής της ούρησης, αφόδευσης και σεξουαλικά.
Παρουσιάζει επίσης ελαφρά αδυναμία βαδίσματος, υπαισθησία του περινέου δηλαδή της περιοχής 10 εκ. γύρω από τον πρωκτό και κλόνο των άκρων ποδών (παραπάρεση, δηλαδή μερική απώλεια της φυσιολογικής μυϊκής δύναμης).
Σημειώνεται το Νοέμβριο του 2007 που εκδόθηκε το πιστοποιητικό πως η Ενάγουσα ήταν σε θέση να εργοδοτηθεί σε γραμματειακή εργασία κάτω από κάποιες προϋποθέσεις.
Αναφέρεται ακόμα πως έστω και με κάποια φοβία η Ενάγουσα οδηγούσε πλέον το αυτοκίνητό της.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Η Ενάγουσα παρουσιάζει διαταραχή στην αφόδευση συνεπεία των νευρολογικών συμπτωμάτων που προκάλεσαν οι κακώσεις στην σπονδυλική της στήλη.
Θα χρειάζεται μόνιμα αγωγή με καθαρτικά, διαφορετικά δεν θα μπορεί να έχει κανονικές κενώσεις και αφόδευση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Από το Τεκμήριο 7 προκύπτει πως η Ενάγουσα έχει νευρογενή κύστη σπαστικού χαρακτήρα λόγω πιθανής βλάβης του νωτιαίου μυελού.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Η Ενάγουσα έχει ευαισθησία και συχνά παθαίνει λοιμώξεις.»
Τέλος, το πρωτόδικο Δικαστήριο συνοπτικά και επιγραμματικά καταλήγει στα εξής:
«Υπέστηκε τις σωματικές βλάβες που περιγράφησαν πιο πάνω και ότι συνοπτικά μπορεί να λεχθεί είναι πως της παρέμειναν τέτοια κατάλοιπα ώστε η ζωή της να έχει δραματικά υποβαθμιστεί. Μειονεκτεί σωματικά, σεξουαλικά, κοινωνικά και ψυχολογικά. Η ζωή μιας νέας κοπέλας ανατράπηκε στις 2.5.2005 και θα κουβαλά τις επιπτώσεις του επίδικου δυστυχήματος σε όλη της τη ζωή.»
Μετά από προσεκτική μελέτη της αξιολόγησης της κατάστασης της ενάγουσας από τον πρωτόδικο Δικαστή και την αναφορά του σε νομολογία, συμπεριλαμβανομένων και των αποφάσεων που υποστηρίζουν την αυξητική τάση στις αποζημιώσεις, ενώ κρίνουμε πως το πρωτόδικο Δικαστήριο έλαβε υπόψη του όλες τις παραμέτρους και σχετικούς παράγοντες, εντούτοις το ύψος των γενικών αποζημιώσεων στο οποίο κατέληξε δεν αντανακλά τη σοβαρότητα των τραυμάτων, του πόνου, της ταλαιπωρίας και της μελλοντικής κατάστασης της ενάγουσας. Κρίνουμε πως το ποσό αυτό θα έπρεπε να αυξηθεί σημαντικά και παραμερίζουμε το ποσό των €130.000 ως γενικές αποζημιώσεις, αντικαθιστώντας το με ποσό €200.000.
Όσον αφορά τον τρίτο λόγο έφεσης, το πρωτόδικο Δικαστήριο θεώρησε ότι η ενάγουσα δεν ήταν εντελώς ανίκανη για οποιαδήποτε εργασία, όπως προβλήθηκε εισήγηση εκ μέρους της, αφού μπορεί να κάμει κάποια γραμματειακή εργασία, χρησιμοποιώντας κυρίως τα άνω της άκρα. Γι΄αυτό θεώρησε την ικανότητά της να κερδίζει κατά το 1/3, μειωμένη.
Ο ευπαίδευτος πρωτόδικος Δικαστής παρατήρησε τα ακόλουθα σε σχέση με το υπό κρίση θέμα:
«Εξήγησε ο Ενάγουσα κάποια πρακτικά προβλήματα. Λόγω της συχνοουρίας που έχει θα πρέπει το γραφείο της να είναι κοντά σε τουαλέτα. Το έντερο της είναι συνεχώς φουσκωμένο και έχει αέρια και μυρίζει. Όταν παραμένει καθήμενη για πολύ ώρα στην καρέκλα πονά η πλάτη της και πρέπει να ξαπλώσει για να χαλαρώσει. Από ψυχολογικής άποψης, ανάφερε πως συνεχώς σκέφτεται τα προβλήματα της και δεν μπορεί να προσηλωθεί στην εργασία της. Ανάφερε πως δεν νομίζει κάποιος να την θέλει στην εργοδότηση του.
Η εργασία της πριν το επίδικο δυστύχημα ήταν καθιστική και υπήρχε διαθέσιμη τουαλέτα που θα μπορούσε να την εξυπηρετεί. Όμως η εργασία της παρά το ότι χαρακτηριζόταν ως γραφειακή δεν περιοριζόταν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή αλλά απαιτείτο από αυτή να σηκώνεται για να υποδέχεται επισκέπτες και να κάμνει καφέδες. Ακόμα, κάθε πέντε λεπτά επισκεπτόταν το γραφείο του αφεντικού της και είχε να ανεβοκατεβαίνει σκάλες.
Δεν θα συμφωνήσω με την θέση της Ενάγουσας πως ουδείς θα την θέλει στην υπηρεσία του, ούτε με την εισήγηση του δικηγόρου της πως στην πράξη θα είναι αδύνατον να εργοδοτηθεί.
Ο πολιτισμός μας και η συνείδηση των ανθρώπων αυτής της χώρας έχει φτάσει στο επίπεδο να αποδέχεται άτομα που μειονεκτούν ή έχουν κάποιους περιορισμούς.
Ο εργοδότης θα κοιτάξει το οικονομικό του συμφέρον και θα είναι ίσως ορθό εφόσον η Ενάγουσα θα έχει κάποιους περιορισμούς στο τι θα μπορεί να κάμει να υπάρξει ανάλογα δίκαιη μείωση των απολαβών της. Πρέπει η ίδια να το κατανοήσει και να το αποδεχτεί, αφού άλλωστε θα λάβει την διαφορά με τον επιδικασμό σχετικών αποζημιώσεων. Τούτο θα διευκολύνει στο να εξεύρει εργασία αφού η οικονομική επιβάρυνση στον εργοδότη της θα είναι μειωμένη.»
Καταλήγοντας, όπως ήδη αναφέραμε, το πρωτόδικο Δικαστήριο στον υπολογισμό του, θεώρησε μειωμένη την ικανότητά της να κερδίζει κατά το 1/3, μειώνοντας έτσι κατά το ποσοστό αυτό το ποσό της απώλειας μελλοντικών απολαβών. Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση της ενάγουσας, κρίνουμε πως και το ποσό αυτό είναι ανεπαρκές και καθορίζουμε τη σχετική μελλοντική της απώλεια στο 1/2 αντί του 1/3 και έτσι έχουμε απώλεια μισθού €661,23 επί 12 μήνες, επί 13 χρόνια, που είναι ποσό του πολλαπλασιαστή που δεν έχει αμφισβητηθεί με την έφεση, και μειώνοντάς το κατά το ½, καταλήγοντας σε συνολικό ποσό €51.575,94.
Κατά συνέπεια η έφεση επιτυγχάνει στο βαθμό που προκύπτει από τα προλεγόμενα μας και συγκεκριμένα με τον καθορισμό του ποσού των γενικών αποζημιώσεων σε €200.000 και του ποσού της απώλειας μελλοντικών απολαβών στο ποσό των €51.575,94. Ο υπολογισμός του τόκου παραμένει στην ίδια βάση.
Τα έξοδα της έφεσης, πλέον ΦΠΑ, όπως αυτά θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή, επιδικάζονται υπέρ της εφεσείουσας και εναντίον της εφεσίβλητης.
Π. Δ. Δ.
/Χ.Π.