CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(2002) 1 ΑΑΔ 1863

ΕΝΩΠΙΟΝ: ΠΙΚΗ, Π., ΝΙΚΗΤΑ, ΑΡΤΕΜΙΔΗ, ΑΡΤΕΜΗ,

Μεταξύ:-

ΠΙΚΗΣ, Π.: Ο κ. Ανδρέας Αλωνεύτης, ο εφεσίβλητος, υπηρέτησε ως Υπουργός ΄Αμυνας στην Κυβέρνηση Βασιλείου, αφότου ανέλαβε εξουσία - το Μάρτιο του 1988 - μέχρι τη λήξη της θητείας της - το Φεβρουάριο του 1993. Η εφεσείουσα 1 είναι η ιδιοκτήτρια εταιρεία της ημερήσιας εφημερίδας «ΑΛΗΘΕΙΑ» και ο εφεσείων 2, ο κ. Αλέκος Κωνσταντινίδης, ο αρχισυντάκτης της.

Με δώδεκα επώνυμα άρθρα του αρχισυντάκτη, που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» - ένα το Δεκέμβριο του 1992 και έντεκα τον Ιανουάριο του 1993 - σε χρόνο που συνέπιπτε με την προεκλογική περίοδο των προεδρικών εκλογών του Φεβρουαρίου του 1993, αποδόθηκαν στον εφεσίβλητο αναίσχυντες πράξεις. Κατηγορήθηκε ότι συνωμότησε με φίλους του, εμπόρους όπλων, προς καταδολίευση του δημοσίου και προς ζημία της άμυνας της Κύπρου. Χάριν των συμφερόντων αυτών των φίλων του, εργάστηκε για την αγορά όπλων για την άμυνα του κράτους, με έρεισμα τις προμήθειες που θα αποκόμιζαν οι φίλοι του (οι αντιπρόσωποι ή οι συνεργάτες των πωλητών) και ο ίδιος, προς ζημία τόσο του Δημόσιου Ταμείου όσο και της άμυνας της Κύπρου. Κριτήριο για τις αγορές αποτέλεσαν τα οφέλη, που αυτές θα απέφεραν στους φίλους του εφεσίβλητου, ανεξάρτητα από τις αμυντικές ανάγκες της Κύπρου. Από τη συνωμοτική του δράση, οι φίλοι του καρπώθηκαν μεγάλα οφέλη, ανερχόμενα σε εκατομμύρια λίρες. Από τα κέρδη αυτά είχε και ο ίδιος ο εφεσίβλητος τα οφέλη του, με την υπέρμετρη φιλοξενία, που του επιδαψίλευαν οι έμποροι με τους οποίους συνεργαζόταν, περιλαμβανομένης της διάθεσης σ' αυτό μαρκών (φίσιες) σε καζίνα του εξωτερικού (Λονδίνο), για να επιδίδεται στα της αρεσκείας του, στην κυβεία. Στα δημοσιεύματα, ο εφεσίβλητος φέρεται ως ευθέως συνωμοτών με εμπόρους όπλων, προς επίτευξη των στόχων τους, και ηθελημένα ενεργών προς εκείνη την κατεύθυνση, παρά τη ζημία που επροκαλείτο στο δημόσιο και, ακόμα σημαντικότερο, παρά την αποστέρηση της Κύπρου από οπλισμό καλύτερα προσαρμοσμένου στις αμυντικές της ανάγκες. Θύματα των πράξεων και ενεργειών του εφεσίβλητου ήταν το Δημόσιο Ταμείο, λόγω της διόγκωσης των αμυντικών δαπανών, και η αμυντική θωράκιση της Κύπρου. Οι φίλοι του εφεσίβλητου δεν κατονομάζονται, εκτός από τον έμπορο κ. Μάξιμο Μιχαηλίδη.

Στην Υπεράσπισή τους, οι εφεσείοντες παραδέχθηκαν τη δημοσίευση των άρθρων που συνιστούσαν το αντικείμενο της αγωγής του εφεσίβλητου, αρνήθηκαν όμως ότι προέβησαν στα δημοσιεύματα εμφορούμενοι από διάθεση να τον δυσφημίσουν. Αμφισβήτησαν ότι τα δημοσιεύματα ήταν δυσφημιστικά, προβάλλοντας ότι τα γεγονότα, τα οποία εκτέθηκαν σ' αυτά, ήταν αληθή και τα σχόλια επ' αυτών δίκαια. Στην παράγραφο 6 της Υπεράσπισης διατυπώνεται η θέση ότι οι εφεσείοντες προέβησαν στα δημοσιεύματα «. μέσα στα πλαίσια της άσκησης του συνταγματικού και/ή άλλου δικαιώματος τους της ελεύθερης έκφρασης και/ή διακίνησης ιδεών και/ή πληροφοριών μέσω του τύπου.» Οι εφεσείοντες (εναγόμενοι) υποστήριξαν ότι, με την παράγραφο αυτή, έθεσαν την υπεράσπιση του προνομίου υπό όρους, θέση που παραγνωρίστηκε από το πρωτόδικο Δικαστήριο^. ορθά κατά την κρίση μας δεν εξετάστηκε, εφόσον δεν προσδιορίζεται το καθήκον, κατ' επίκληση του οποίου έγινε το δημοσίευμα, και, κατά τα άλλα, δε στοιχειοθετείται η υπεράσπιση την οποία προβλέπει το ΄Αρθρο 21 του ΚΕΦ. 148.

Στην αρχικά προβληθείσα Υπεράσπιση δεν εξειδικεύθηκαν πράξεις συνωμοσίας του εφεσίβλητου με οποιοδήποτε. Αυτό έγινε με την τροποποίηση της Υπεράσπισης, την οποία ζήτησαν οι εφεσείοντες και η οποία εγκρίθηκε με διαταγή του Δικαστηρίου έξι σχεδόν χρόνια αργότερα - στις 18 Ιανουαρίου, 1999. Σ' αυτή προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι ο εφεσίβλητος συνωμότησε με τον κ. Μάξιμο Μιχαηλίδη, ο οποίος εμφανίζεται ως συνεργάτης και/ή αντιπρόσωπος της γαλλικής κρατικής εταιρείας Sofma, μέσω της οποίας εγίνοντο οι αγορές γαλλικού οπλισμού, ή και άλλων γαλλικών εταιρειών, οι οποίες κατονομάζονται, περιλαμβανομένης και μίας γαλλοϊταλικής. Τα οφέλη, τα οποία προσπορίστηκαν οι συνωμότες, διαγράφονται στην παράγραφο 9 της τροποποιημένης Υπεράσπισης, η οποία έχει ως ακολούθως:-

Η παραδοχή των εφεσειόντων για το δυσφημιστικό χαρακτήρα των δημοσιευμάτων αντανακλά την πραγματικότητα. Με τα δημοσιεύματα, πλήττεται καίρια η ηθική υπόσταση του εφεσίβλητου^. παριστάνεται ως κοινός απατεώνας, χωρίς συνείδηση, έχοντας ως μόνο άξονα δράσης το προσωπικό του συμφέρον, το οποίο θέτει, κατά πάντα, υπεράνω τιμής, αξιώματος και πατρίδας.

Παρά τις υπερασπίσεις που προβλήθηκαν και τους ισχυρισμούς που έγιναν, καμιά μαρτυρία δεν κατατέθηκε, που να αποκαλύπτει την ύπαρξη συνωμοσίας μεταξύ του εφεσίβλητου και του κ. Μάξιμου Μιχαηλίδη ή οποιουδήποτε άλλου εμπόρου όπλων. Καμιά μαρτυρία δεν προσκομίστηκε, τείνουσα να καταδείξει την είσπραξη προμηθειών από τον κ. Μιχαηλίδη ή από οποιοδήποτε άλλο άτομο από τις αγορές όπλων που έγιναν από την Κυπριακή Κυβέρνηση, πολύ δε ολιγότερο δεν αποκαλύφθηκε οποιαδήποτε άνομη πράξη του εφεσίβλητου, αποβλέπουσα στη δημιουργία των προϋποθέσεων για την είσπραξη προμηθειών από τον κ. Μιχαηλίδη ή από οποιοδήποτε άλλο άτομο. Η έλλειψη στοιχείων, που να υποστηρίζουν τη θέση των εφεσειόντων για την ύπαρξη συνωμοσίας ή την ανάμειξη του εφεσίβλητου σε συνωμοσία και τα παρεπόμενά της, αναγνωρίστηκε, κατ' ουσίαν, από τον ίδιο τον κ. Αλέκο Κωνσταντινίδη στη μαρτυρία του, όπως και από το Γενικό Διευθυντή της εφημερίδας «ΑΛΗΘΕΙΑ», τον κ. Σωκράτη Χάσικο, ο οποίος, επίσης, κατέθεσε για την Υπεράσπιση. Παρά ταύτα, οι εφεσείοντες συνέχισαν να προβάλλουν την ατεκμηρίωτη πεποίθησή τους - ότι ο εφεσίβλητος ενεχόταν σε συνωμοσία και ότι οι φίλοι του προσπορίστηκαν οφέλη από τις αγορές όπλων για τις ανάγκες της Εθνικής Φρουράς, προς μεγάλη ζημία της άμυνας του τόπου και του Δημόσιου Ταμείου. ΄Εκαμαν, σύμφωνα με τη μαρτυρία τους, υποθέσεις επί του προκειμένου - και σ' αυτές περιορίστηκε η Υπεράσπιση των εφεσειόντων κατά τη δίκη - ότι, εφόσον ο κ. Μιχαηλίδης, κυρίως, και έτερος έμπορος παρείχαν τέτοια υψηλή φιλοξενία στον εφεσίβλητο και, όλως ιδιαίτερα, εφόσον διέθεταν σ' αυτό μάρκες (φίσιες) σε καζίνα του εξωτερικού για να επιδίδεται σ' ό,τι αρεσκόταν, έπρεπε να υπήρχε κάτι το επιλήψιμο στο βάθος των πραγμάτων. Ο εφεσίβλητος αρνήθηκε ότι ο κ. Μιχαηλίδης ή οποιοσδήποτε άλλος του διέθεταν τα μέσα για να επιδίδεται στην κυβεία σε καζίνα, ή ότι ήταν δέκτης ιδιαίτερης φιλοξενίας από εκείνο ή από άλλο έμπορο, τον κ. Κωνσταντινίδη. Η μαρτυρία περί του αντιθέτου, η οποία προσκομίστηκε από τους εφεσείοντες, απορρίφθηκε από το Δικαστήριο ως αναξιόπιστη.

Το Δικαστήριο, καθοδηγούμενο από τη νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου - (ΔΙΑΣ Λτδ κ.ά. ν. Ναθαναήλ (1993) 1 Α.Α.Δ. 893^. Αλήθεια Εκδ. Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Λεωνίδα (1997) 1 Α.Α.Δ. 550^. Κωνσταντινίδης κ.ά. ν. Παπαδόπουλου, Πολιτική ΄Εφεση Αρ. 9903, 22/6/99) - και από τη σημαίνουσα αγγλική απόφαση στην Cassell & Co Ltd v Broome (1972) 1 All ER 801 (HL), διέγραψε με λεπτομέρεια τους παράγοντες που υπεισέρχονται στον καθορισμό των αποζημιώσεων, μεταξύ των οποίων είναι: η θέση του δυσφημισθέντος στην κοινωνία, η φύση του λιβέλλου, η έκταση του δημοσιεύματος, όπως και η διαγωγή των υπόλογων για τη δυσφήμιση, για να καταλήξει στην επιδίκαση £30.000,00 αποζημιώσεων, αποτίμηση στην οποία προστέθηκε ποσό £5.000,00 ως παραδειγματικές αποζημιώσεις. Καθοδήγηση για την επιδίκαση παραδειγματικών αποζημιώσεων και τον καθορισμό του ύψους τους αντλήθηκε από δύο προηγούμενες αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου - Papakokkinou v. Kanther (1982) 1 C.L.R. 65, 74-79^. Kennedy Hotels Ltd ν. Indjirdjian (1992) 1 Α.Α.Δ. 400. Το συμπέρασμα του Δικαστηρίου, ως προς την επίδραση των δημοσιευμάτων στην υπόσταση του εφεσίβλητου, συνοψίζεται στο απόσπασμα της απόφασης που ακολουθεί:-

Οι εφεσείοντες άσκησαν έφεση κατά της ετυμηγορίας του Δικαστηρίου, περιλαμβανομένου του ύψους των αποζημιώσεων. Οι λόγοι έφεσης μπορεί να υποδιαιρεθούν σε τέσσερις ενότητες.

Η κρίση της αξιοπιστίας των μαρτύρων, όπως και η διαπίστωση των πρωτογενών γεγονότων, ανάγονται στο δικάζον δικαστήριο. Περιθώριο για επέμβαση από το Ανώτατο Δικαστήριο παρέχεται μόνο, εφόσον, εξ αντικειμένου, τα ευρήματα του πρωτόδικου δικαστηρίου καταφαίνονται ως ακροσφαλή. Η νομολογία είναι σαφής επί του προκειμένου - (βλ., μεταξύ άλλων, Papadopoulos v. Stavrou (1982) 1 C.L.R. 321^. Καννάουρου κ.α. ν. Σταδιώτη κ.α. (1990) 1 Α.Α.Δ. 35^. Στυλιανού ν. Nicolettος Textiles Industry Ltd., Πολιτική ΄Εφεση Αρ. 10425, 2/6/00^. Mossa (Mussa) Mohammed Mustafa v. Κακουρή κ.ά., Πολιτική ΄Εφεση Αρ. 10705, 8/2/02).

Η συνωμοσία μεταξύ δύο ή περισσότερων προσώπων για τη διάπραξη αδικήματος συνιστά αυτοτελές αδίκημα - (΄Αρθρο 372 του Ποινικού Κώδικα, ΚΕΦ. 154) - όπως και η συνωμοσία για την επίτευξη νόμιμου σκοπού με παράνομα μέσα - (΄Αρθρο 373(στ), ΚΕΦ. 154).

Στην προκείμενη περίπτωση, κατηγορήθηκε ο εφεσίβλητος ότι συνωμότησε με τον κ. Μιχαηλίδη και άλλα ακαθόριστα πρόσωπα να εξασφαλίσει οφέλη για τους συνεργούς του, μέσω της παράνομης άσκησης των καθηκόντων του, προς μεγάλη ζημία του δημοσίου. Η συνωμοσία πραγματοποιήθηκε, αποφέρουσα μεγάλα οικονομικά οφέλη στους συνωμότες, εις βάρος του Δημόσιου Ταμείου και της άμυνας της Κύπρου. Ούτε ίχνος μαρτυρίας δεν προσκομίστηκε, που να υποδηλώνει την ύπαρξη συμφωνίας μεταξύ των, κατ' ισχυρισμό, συνωμοτών, ή ότι, μέσω της δράσης του εφεσίβλητου, οι συνωμότες προσπορίστηκαν οφέλη υπό μορφή προμηθειών. Τόσο ο κ. Κωνσταντινίδης όσο και ο κ. Χάσικος, στη μαρτυρία τους, παραδέχτηκαν ότι δεν υπήρχαν στοιχεία για τη λήψη προμηθειών από τον κ. Μιχαηλίδη, ως αποτέλεσμα των επεμβάσεων του εφεσίβλητου ή άλλωσπως. Υπέθεσαν ότι έπρεπε να υπήρχε συνωμοσία, λόγω της υπέρμετρης φιλοξενίας που παρείχαν ο κ. Μιχαηλίδης και, σε μικρότερο βαθμό, άλλος έμπορος στον εφεσίβλητο. Προσάχθηκε μαρτυρία, εκ μέρους των εφεσειόντων, προς υποστήριξη των ισχυρισμών τους ότι ο εφεσίβλητος ήταν πράγματι δέκτης τέτοιας φιλοξενίας, η οποία κρίθηκε αναξιόπιστη από το Δικαστήριο, εύρημα στο οποίο και πάλιν δεν παρέχεται πεδίο για επέμβαση.

Οι εφεσείοντες εισηγήθηκαν ότι η μαρτυρία ήταν αποδεκτή, κυρίως εκείνη του μάρτυρα Παπαγεωργίου, κατ' εξαίρεση προς τον κανόνα αποκλεισμού εξ ακοής μαρτυρίας, επειδή αφορούσε, στην περίπτωση του κ. Obolensky, δηλώσεις συνωμότη. Είναι παραδεκτή, κατά το Δίκαιο της Αποδείξεως, εισαγωγή δηλώσεων συνωμοτών κατά τη δίκη ετέρου από αυτούς, η οποία τείνει να καταδείξει την ύπαρξη συνωμοσίας και το συσχετισμό της με πράξεις προαγωγής της^. νοουμένου ότι η μαρτυρία είναι, κατά τα άλλα, αποδεκτή από το Δίκαιο της Αποδείξεως. Στην προκείμενη περίπτωση, ούτε καν ισχυρισμός δε γίνεται στα δικόγραφα για συνωμοσία μεταξύ του εφεσίβλητου και του κ. Obolensky ή των συγγραφέων των εγγράφων, των οποίων επιδιώχθηκε η παρουσίαση. Κατά τα άλλα, τα έγγραφα ήταν απαράδεκτα, τόσο γιατί δεν καταδείχθηκε η σχετικότητά τους προς τα επίδικα θέματα, όσο και γιατί προσέκρουαν στον κανόνα αποκλεισμού εξ ακοής μαρτυρίας. Στην περίπτωση των εγγράφων, οι συγγραφείς τους ήταν ουσιαστικά άγνωστοι, όπως άγνωστο ήταν και από πού προήλθε η γνώση των γεγονότων, τα οποία αναγράφονται σ' αυτά.

Το άλλο έγγραφο, του οποίου η προσαγωγή δεν έγινε δεκτή - (ενδιάμεση απόφαση 7/6/99) - είναι έγγραφο του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης της Ελλάδος, το οποίο προσυπογράφεται από τον τότε Υπουργό Εθνικής Αμύνης κ. Βαρβιτσιώτη - (η τέταρτη απόφαση). Τα στοιχεία, τα οποία περιέχονται σ' αυτό, είχαν προέλευση τις υπηρεσίες του Υπουργείου και όχι ίδια γνώση του Υπουργού. Η απόφαση του Δικαστηρίου για τον αποκλεισμό και αυτού του εγγράφου ήταν, για τους λόγους που έχουμε εκθέσει σε σχέση με το απαράδεκτο άλλων εγγράφων, εξίσου σωστή. Και η προσπάθεια, η οποία καταβλήθηκε για την παροχή μαρτυρίας για το Ελληνικό Δίκαιο, σχετιζόταν με τη μη προσέλευση του κ. Βαρβιτσιώτη ως μάρτυρα. Σκοπό είχε να καταδείξει ότι μέλος της Βουλής των Ελλήνων δεν είναι εξαναγκάσιμος μάρτυρας. Το Δικαστήριο δεν αποδέχτηκε - (η πέμπτη απόφαση - 24/2/99) - Κύπριο δικηγόρο, ο οποίος στο παρελθόν - (1984-1987) - άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στην Ελλάδα, να καταθέσει ως ειδήμων επί του Ελληνικού Δικαίου. Η καθοδήγηση του Δικαστηρίου, ως προς το ποίος μπορεί να θεωρηθεί ως πραγματογνώμων για το δίκαιο άλλης χώρας, ήταν σωστή και η απόφασή του να αποκλείσει το μάρτυρα, ως ειδικό στο Ελληνικό Δίκαιο, λήφθηκε μέσα στα πλαίσια της διακριτικής του ευχέρειας. Και δεκτή να γινόταν η μαρτυρία του δικηγόρου ως πραγματογνώμονα, δε θα άλλασσε το σκηνικό σχετικά με το απαράδεκτο ως μαρτυρία του εγγράφου το οποίο προσυπόγραψε ο κ. Βαρβιτσιώτης.

Η έβδομη ενδιάμεση απόφαση - (24/4/99) - η οποία εφεσιβάλλεται, αφορά την άρνηση του Δικαστηρίου να δεχτεί αίτημα των εφεσειόντων για τη λήψη μαρτυρίας από τις Γαλλικές Δικαστικές Αρχές. Το αίτημα βασίστηκε στις διατάξεις της Δ.36, θ.1, των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας, που καθιστούν, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, παραδεκτή τη λήψη μαρτυρίας από δικαστικές αρχές τρίτης χώρας, καθώς και στις πρόνοιες του περί της Συμβάσεως διά την Λήψιν Μαρτυρικής Αποδείξεως εν τη Αλλοδαπή εις Αστικάς και Εμπορικάς Υποθέσεις (Κυρωτικός) Νόμου του 1982, (Ν. 67/82).

Σκοπός του αιτήματος ήταν ο εντοπισμός και, παρεπόμενα, η κλήση αριθμού ατόμων από τη Γαλλία να καταθέσουν ενώπιον των Γαλλικών Δικαστικών Αρχών. Αντικείμενο της μαρτυρίας τους ήταν, ως συνάγεται, η κατάθεση των εγγράφων τα οποία δεν έγιναν δεκτά. Τα έγγραφα αφορούσαν αλληλογραφία μεταξύ γαλλικών εταιρειών όπλων^. μαρτυρία η οποία, ως σημειώνει το πρωτόδικο Δικαστήριο, ήταν άσχετη προς τα επίδικα θέματα. Οι αρχές που διέπουν την άσκηση της εξουσίας του δικαστηρίου να εγκρίνει τέτοιο μέτρο εξηγούνται σε σειρά αγγλικών και κυπριακών αποφάσεων, στις οποίες παραπέμπει το πρωτόδικο Δικαστήριο.

Με τη διαπίστωση του απορριπτέου της αμφισβήτησης και της τελευταίας ενδιάμεσης απόφασης, θα προχωρήσουμε στη διερεύνηση του ουσιωδέστερου, ως κατέστη κατά την έφεση, ζητήματος, εκείνου της συνταγματικότητας των περί δυσφημίσεως διατάξεων του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, ΚΕΦ. 148.

Το κοινό δίκαιο, μαζί και οι πρόνοιές του που αφορούν τη δυσφήμιση, αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα από τις διασφαλίσεις της ελευθερίας του λόγου και έκφρασης και, για το λόγο αυτό, δεν μπορεί να τυγχάνουν εφαρμογής άνευ ετέρου και χωρίς αναφορά στο δικαίωμα το οποίο κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 19 του Συντάγματος. Η νομολογία των χωρών της Κοινοπολιτείας, που υιοθέτησε το Αγγλικό Κοινό Δίκαιο ως τον πυρήνα του δικαίου της χώρας τους, αποκαλύπτει συνεχή τάση επέκτασης των ορίων της ελευθερίας της έκφρασης και σμίκρυνσης του πεδίου περιορισμού του δικαιώματος. Μας παρέπεμψε, προς τούτο, σε σειρά αποφάσεων των Ανωτάτων Δικαστηρίων των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας, καθώς και στις προσεγγίσεις του θέματος από τα Ινδικά Δικαστήρια - (New York Times Co v. Sullivan (1964) 376, US 254, 11 L.ed.2d 686^. Lange v. Australian Broadcasting Corporation (1997) 145 ALR 96^. Lange v. Atkinson (1998) 3 NZLR 424^. Lange v. Atkinson (2000) 3 NZLR 385^. R.R. Gopal v. State of Tamil Nadu (1994) 4 S.C.R. 353).

Ο κ. Πουργουρίδης υπέβαλε ότι και στην Αγγλία, επίσης, έγιναν τομές στον τομέα των αρχών του αστικού αδικήματος της δυσφήμισης, που διευρύνουν ιδίως τα όρια της υπεράσπισης του σχολιασμού πράξεων δημοσίων προσώπων, παραπέμποντας προς τούτο στην απόφαση του Εφετείου και, κατ' ακολουθίαν, στην απόφαση της Δικαστικής Επιτροπής της Βουλής των Λόρδων στην υπόθεση Reynolds v Times Newspapers, που δημοσιεύονται στο (1998) 3 All ER 961 και (1999) 4 All ER 609, αντίστοιχα.

Κατά πόσο ισχύει η υπεράσπιση, η οποία συναρτάται με την ύπαρξη υποχρέωσης μετάδοσης των πληροφοριών από το μεταδίδοντα και δικαιώματος λήψης αυτών από τον πληροφορούμενο, εξαρτάται από σειρά παραγόντων, που έχουν σχέση με τη φύση των πληροφοριών, το ενδιαφέρον του δημοσίου για το ζήτημα, την πηγή των πληροφοριών, τη λήψη μέτρων προς εξακρίβωση της αλήθειας τους και το κατά πόσο ζητήθηκε από το υποκείμενο του δημοσιεύματος ο σχολιασμός των γραφομένων. Προέχει η ελευθερία του λόγου και το δικαστήριο δεν πρέπει εύκολα να άγεται σε απόφαση ότι το δημόσιο δεν είχε συμφέρον να πληροφορηθεί περί του αντικειμένου του δημοσιεύματος^. σε περίπτωση αμφιβολίας, η πλάστιγγα πρέπει να κλίνει υπέρ της ελευθερίας του λόγου.

Συμπτυσσόμενος ο λόγος της Reynolds v Times Newspapers (1999) 4 All ER 609, ως κρίνουμε, απολήγει στην αναγνώριση των ακολούθων αρχών:-

Στη Reynolds v Times Newspapers (1999) 4 All ER 609, το δημοσίευμα για πολιτικό άτομο δε θεωρήθηκε προνομιούχο, εφόσον έλειπε το στοιχείο της ισορροπημένης παρουσίασης των γεγονότων, προκύπτουσας από την παράλειψη της εφημερίδας να δημοσιεύσει τις εξηγήσεις που έδωσε ο ενάγων για το αντικείμενο της δημοσίευσης. Αποτελεί καθήκον του τύπου να αναζητά τις απόψεις του υποκειμένου δυσφημιστικού δημοσιεύματος, ως μέτρο ελέγχου της αλήθειας και της ακρίβειας του περιεχομένου του και, παράλληλα, να προβάλλει την αντίθετη εκδοχή σε σχέση με το αντικείμενο του δημοσιεύματος.

Η θέση του εφεσίβλητου, ο οποίος, επίσης, επικαλείται τη Reynolds v Times Newspapers (1999) 4 All ER 609, είναι ότι οι αρχές της καταρρίπτουν τη διεκδίκηση προνομίου από τους εφεσείοντες, οι οποίοι προέβησαν στα δημοσιεύματα χωρίς να διερευνήσουν την αλήθεια των γεγονότων, στα οποία αυτά στηρίχτηκαν, και χωρίς να αναζητήσουν τις απόψεις του επηρεαζόμενου - του εφεσίβλητου. Περαιτέρω, το αναληθές των δημοσιευμάτων απογυμνώνει τους ισχυρισμούς των εφεσειόντων περί καλής πίστης. Στο σημείο αυτό μπορεί να παρατηρήσουμε ότι, υπό το φως των ευρημάτων του Δικαστηρίου και των αρχών που διέπουν την υπεράσπιση του προνομίου υπό όρους, η υπεράσπιση αυτή - και εάν εθεωρείτο ως στοιχειοθετημένη - δε θα είχε καμιά ελπίδα επιτυχίας.

Στην Police v. Ekdotiki Eteria (1982) 2 C.L.R. 63, είχαμε την ευκαιρία να διαγράψουμε τη σημασία του δικαιώματος της ελευθερίας του λόγου και πότε χωρούν περιορισμοί σ' αυτό. Το ακόλουθο απόσπασμα είναι αποκαλυπτικό:- (σελ. 71)

Και το Αγγλικό Δίκαιο αναγνωρίζει την ελευθερία του λόγου ως θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα του ατόμου, ιδίως τα τελευταία χρόνια, ως διαπιστώνεται σε πρόσφατη αγγλική απόφαση - R (ProLife Alliance) v BBC (2002) 2 All ER 756, 773, ταυτίζοντας το δικαίωμα με εκείνο το οποίο κατοχυρώνεται από το ΄Αρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών - (η «Ευρωπαϊκή Σύμβαση»).

Η παράγραφος 3 του ΄Αρθρου 19 του Συντάγματος επιτρέπει εξαιρέσεις, επαγόμενες τον περιορισμό του δικαιώματος το οποίο κατοχυρώνεται, οι οποίες είναι αναγκαίες, μεταξύ άλλων, «... προς προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων άλλων ...». ΄Οπως εξηγείται στην Police v. Ekdotiki Eteria, (ανωτέρω), ο περιορισμός πρέπει να έχει άμεση συνάφεια προς το σκοπό για τον οποίο αυτός είναι επιτρεπτός από το Σύνταγμα. Τελικός κριτής για την αναγκαιότητα του περιορισμού είναι το δικαστήριο, όπως υποδεικνύεται στην ίδια υπόθεση και σε πολλές μεταγενέστερες αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Στην υπόθεση εκείνη, κρίθηκε ότι οι πρόνοιες του ΄Αρθρου 50(1) του Ποινικού Κώδικα, με το οποίο εποινικοποιούντο δημοσιεύματα περιέχοντα ψευδείς ειδήσεις ή πληροφορίες, οι οποίες έτειναν να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στη δημοσία τάξη, ή στο Κράτος, ή στα όργανά του, συνιστούσαν παραδεκτό περιορισμό του δικαιώματος της ελευθερίας του λόγου, βάσει των διατάξεων της παραγράφου 3 του ΄Αρθρου 19 του Συντάγματος, νοουμένου ότι ο κλονισμός ερμηνευόταν ως αναφερόμενος στους θεσμούς, στο κράτος και στα όργανά του και όχι στα άτομα των φορέων της εξουσίας. Γίνεται, επίσης, εκτενής αναφορά στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σχετιζόμενης με την ερμηνεία του ΄Αρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και, συνάμα, διαγράφει τους σκοπούς για τους οποίους μπορεί να τεθούν περιορισμοί, περιλαμβανομένων της υπόληψης του ατόμου και των δικαιωμάτων του.

Στη Γεώργιος Χατζηνικολάου ν. Αστυνομίας (1976) 2 C.L.R. 63, τονίστηκαν η σπουδαιότητα της ελευθερίας της έκφρασης, η οποία χαρακτηρίζεται ως ευλογία και γνώρισμα κάθε πολιτισμένης κοινωνίας, και, παράλληλα, η σημασία των λόγων για τους οποίους μπορεί να περιοριστεί το δικαίωμα, μεταξύ των οποίων η προστασία της υπόληψης και των δικαιωμάτων τρίτων. Αυτά λέχθηκαν κατά τη συζήτηση της έφεσης κατά της ποινής, που επιβλήθηκε στον εφεσείοντα για παράβαση των προνοιών του ΄Αρθρου 51Α(1) του Ποινικού Κώδικα, το οποίο καθιστά κολάσιμη την πρόκληση των κατοίκων σε βιαιοπραγία αναμεταξύ τους ή σ' αμοιβαία διχόνοια, ή καλλιεργεί πνεύμα μισαλλοδοξίας. Το Δικαστήριο επισημαίνει ότι δεν προβλήθηκε ισχυρισμός ότι περιορισμός της ελευθερίας έκφρασης δεν εμπίπτει εντός των επιτρεπομένων ορίων, αφήνοντας να διαφανεί ότι τέτοια εισήγηση δε θα μπορούσε να ευσταθήσει.

Στην Cosmos Press v. Police (1985) 2 C.L.R. 73, ενώ κρίθηκε ότι το δημοσίευμα των εφεσειόντων δεν απέβλεπε ανυπερθέτως στην παρεμπόδιση ή επέμβαση στην απονομή της δικαιοσύνης, το Ανώτατο Δικαστήριο υπέδειξε ότι αναμφισβήτητο είναι πως η απαγορευτική νομοθετική διάταξη - (΄Αρθρο 122(β) του ΚΕΦ. 154) - συνάδει προς το Σύνταγμα, εφόσον αποβλέπει στον περιορισμό του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης χάριν της διασφάλισης του κύρους και της αμεροληψίας της Δικαστικής Εξουσίας, σκοπός για τον οποίο μπορεί να περιοριστεί το δικαίωμα ελευθερίας έκφρασης σύμφωνα με το ΄Αρθρο 19.3 του Συντάγματος.

Οι περί δυσφημίσεως διατάξεις του ΚΕΦ. 148 συνιστούν, αναμφιβόλως, περιορισμό του δικαιώματος τόσο της ελευθερίας έκφρασης όσο και της ελευθερίας μετάδοσης πληροφοριών. Αντικείμενο των περιορισμών είναι η προστασία της υπόληψης του ατόμου και, παράλληλα, των δικαιωμάτων του, σκοποί για τους οποίους είναι παραδεκτός ο περιορισμός των δικαιωμάτων που προστατεύονται από την παράγραφο 1 και 2 του ΄Αρθρου 19 του Συντάγματος.

Η καθιέρωση της δυσφήμισης ως αστικό αδίκημα προϋπήρχε του Συντάγματος και, επομένως, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο οι σχετικές διατάξεις του ΚΕΦ. 148 συνάδουν προς τις διατάξεις του. Σειρά δικαστικών αποφάσεων αναγνωρίζει, όπως άλλωστε εμφαίνεται από τις ίδιες τις διατάξεις του ΄Αρθρου 188.1 του Συντάγματος, ότι η διαπίστωση του συμβατού της νομοθεσίας, προϋπάρχουσας του Συντάγματος, με τις διατάξεις του, ανήκει στο Δικαστήριο^. εξετάζεται, εφόσον η επίλυση του θέματος είναι ουσιώδης για την έκβαση της υπόθεσης της οποίας επιλαμβάνεται το Δικαστήριο, όπως και στην προκείμενη περίπτωση. ΄Οτι οι περί δυσφημίσεως διατάξεις του ΚΕΦ. 148, ΄Αρθρο 17 του Νόμου και επόμενα, έχουν ως αντικείμενο την προστασία της υπόληψης του ατόμου, καθώς και των δικαιωμάτων του, δε χωρεί αμφιβολία. Οι διατάξεις που αφορούν τη δυσφήμιση αποτιμούνται στην ολότητά τους, για να διαπιστωθεί αν συνταυτίζονται με ένα ή περισσότερους σκοπούς χάριν των οποίων είναι παραδεκτός περιορισμός του δικαιώματος που κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 19 του Συντάγματος, και κατά πόσο αυτός επιβάλλεται από την ανάγκη για την εξασφάλισή τους. Από σειρά αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ερμηνευτικών της φύσης και της έκτασης των περιορισμών που μπορεί να τεθούν στην άσκηση θεμελιώδους δικαιώματος, το οποίο κατοχυρώνεται από το ΜΕΡΟΣ ΙΙ του Συντάγματος, προκύπτει ότι οι περιορισμοί, χάριν σκοπών επιτρεπτών από το Σύνταγμα, δεν πρέπει να πλήττουν τον πυρήνα του κατοχυρωμένου δικαιώματος - (βλ., μεταξύ άλλων, Γιωργαλλά ν. Χ" Χριστοδούλου, Νομικό Ερώτημα Αρ. 346, 20/12/00^. Καρατζιά ν. Παπακυριακού, Νομικό Ερώτημα Αρ. 349, 20/12/01). Οι περιορισμοί πρέπει να έχουν άμεση σχέση με το συνταγματικό σκοπό που τους καθιστά παραδεκτούς και με την αναγκαιότητα για την προστασία του. Καθοδηγητική, για το πότε δικαιολογείται περιορισμός, είναι η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επί του θέματος - (βλ., μεταξύ άλλων, Handyside v UK (1979) 1 EHRR 737, 754^. Sunday Times v UK (1979) 2 EHRR 245, 277-278).

Ανάλογη υπήρξε και η προσέγγιση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην κρίση του δικαιολογημένου περιορισμών οι οποίοι τίθενται στα θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου - (βλ., μεταξύ άλλων, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων, Αναφορά Αρ. 2/99, 12/5/00). Σχετική επί του ιδίου θέματος είναι και η αγγλική απόφαση R v Shayler (2002) 2 All ER 477, 495 (HL), επίδικο θέμα της οποίας ήταν το παραδεκτό περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης, χάριν της κρατικής ασφάλειας - (Official Secrets Act, 1989, 1, 4, 7(3)) - υπό το πρίσμα του ΄Αρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, που κατοχυρώνει την ελευθερία του λόγου. Καθοδηγούμενος από σειρά αποφάσεων του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, ο Λόρδος Bingham, στην απόφασή του, προσδιορίζει το κριτήριο για το παραδεκτό περιορισμών ανθρώπινου δικαιώματος ως ακολούθως:- (σελ. 495)

Ως προς τον εναρμονισμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων με το σκοπό τον οποίο προορίζονται να εξυπηρετήσουν, σχετική είναι η απόφαση στην In re Efthymiou (1987) 1 C.L.R. 329.

Οι περί δυσφημίσεως διατάξεις του ΚΕΦ. 148 ισορροπούν την παράλληλη περιφρούρηση των δύο δικαιωμάτων, με αναφορά στην αλήθεια των γραφομένων. ΄Οπως επισημαίνεται στην Loutchansky v Times (No 2) (2002) 1 All ER 652, σε σχέση με περιορισμούς του ΄Αρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, είναι προς όφελος και των ιδίων των δημοσιογράφων τα γραφόμενά τους να απεικονίζουν την αλήθεια και όχι την αναλήθεια. Αν γινόταν παραδεκτή, υπογραμμίζεται, άνευ συνεπειών η προβολή αναληθών δημοσιευμάτων, το κοινό θα έπαυε να τους αποδίδει πίστη, είτε αυτά είναι αληθή είτε ψευδή. Και όλες οι άλλες περιπτώσεις δυσφήμισης, που, εξ αντικειμένου, πλήττουν την υπόληψη του ατόμου, οι οποίες καθορίζονται στο ΄Αρθρο 17 - ΚΕΦ. 148, είναι συνυφασμένες με την τιμή και την υπόστασή του στον κοινωνικό χώρο. Οι δυσμενείς συνέπειες στο άτομο του δυσφημιζομένου και στο κοινωνικό σύνολο από δυσφημιστικά δημοσιεύματα διαγράφονται παραστατικά στην απόφαση του Λόρδου Nicholls στην υπόθεση Reynolds v Times Newspapers (1999) 4 All ER 609, στη σελ. 622:-

Διαπιστώνεται ότι οι περί δυσφημίσεως διατάξεις του ΚΕΦ. 148 συνάδουν με τις διατάξεις του ΄Αρθρου 19.3 του Συντάγματος, συνιστώσες περιορισμούς, αναγόμενους στην προστασία της υπόληψης ατόμου και των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται από το ίδιο το Σύνταγμα, όπως τα δικαιώματα που εξασφαλίζονται από τα ΄Αρθρα 12.4 και 30.2 του Συντάγματος.

Το ποσό των αποζημιώσεων προσβάλλεται ως υπερβολικό και ως το προϊόν λανθασμένης καθοδήγησης. Η λανθασμένη καθοδήγηση σχετίζεται με την προσβολή των ευρημάτων του Δικαστηρίου, θέση η οποία έχει απορριφθεί.

Στην Αλήθεια Εκδ. Ετ. Λτδ. ν. Νικολάου (1993) 1 Α.Α.Δ. 285, διαπιστώσαμε ότι χωρεί η επέμβαση του Εφετείου στις επιδικασθείσες αποζημιώσεις, όταν το ποσό είναι έκδηλα υπερβολικό. Τέτοια κατάληξη δικαιολογείται μόνο όπου καταφαίνεται ότι το ποσό των αποζημιώσεων που αποδόθηκε δε θα μπορούσε να επιδικαστεί από πρωτόδικο δικαστήριο, επιφορτισμένο με τον καθορισμό του. ΄Οπως εξηγείται, με αναφορά στη σχετική νομολογία, στην Αγγλία δικαιολογείται παραμερισμός του ποσού των αποζημιώσεων σε υποθέσεις δυσφήμισης σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις^. σ' εκείνες που κρίνεται ότι το ποσό συνιστά, καθ' ολοκληρίαν, εσφαλμένη εκτίμηση της ζημίας την οποία υπέστη ο δυσφημισθείς. Το μέτρο των αποζημιώσεων συναρτάται με τη φύση, το χαρακτήρα και την έκταση της προσβολής της υπόληψης του ανθρώπου, όπως αναφέρεται στο καταληκτικό μέρος της απόφασης του Εφετείου:- (σελ. 291)