CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(1999) 1 ΑΑΔ 44

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 10341

Εφεσείοντες

Εφεσιβλήτου

ΝΙΚΗΤΑΣ, Δ.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Νικολάου, Δ.

ΝΙΚΟΛΑΟΥ, Δ.: Με αγωγή που οι εφεσείοντες κίνησαν στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας αξιώνουν, πρώτο, αποζημιώσεις πέραν του μισού εκατομμυρίου δολλαρίων Η.Π.Α. για διάφορες τραπεζικές υπηρεσίες παρασχεθείσες σε πελάτες βάσει συμβάσεων που έγιναν το 1985 στο πλαίσιο της λειτουργίας τους ως τράπεζας στο Λίβανο και, δεύτερο, τη λήψη λογαριασμού ώστε, με τη διακρίβωση του ύψους ποσών που οι πελάτες εισέπραξαν από τρίτους, να υπολογιστεί το ύψος συμφωνηθείσας ποσοστιαίας προμήθειας σε σχέση με μια από τις πτυχές των επίδικων συναλλαγών. Καταλογίζουν στον εφεσίβλητο ευθύνη κυρίως ως εγγυητή των πελατών, παρόλον που διατυπώνονται διαζευκτικά και ευρύτεροι ισχυρισμοί.

Η αγωγή καταχωρίστηκε στις 23 Ιανουαρίου 1986. Ξεκίνησε με γενικά οπισθογραφημένο κλητήριο ένταλμα που επιδόθηκε σύντομα. Κατόπιν εμφάνισης, καταχωρίστηκε στις 3 Μαΐου 1986 η έκθεση απαίτησης και στις 17 Σεπτεμβρίου 1986 η υπεράσπιση. Εν συνεχεία, αφού επήλθε αλλαγή συνηγόρου εφεσειόντων, καταχωρίστηκε, στις 7 Δεκεμβρίου 1987, τροποποιημένη έκθεση απαίτησης. Ακολούθησε, στις 28 Ιουνίου 1988, κατόπιν που επανηλειμμένα χορηγήθηκε παράταση χρόνου, η καταχώριση τροποποιημένης υπεράσπισης αλλά και ανταπαίτησης αυτή τη φορά. Οι εφεσείοντες προσέβαλαν την ανταπαίτηση και στις 11 Ιανουαρίου 1989 εκδόθηκε διάταγμα διαγραφής της. Απάντηση στην τροποποιημένη υπεράσπιση καταχωρίστηκε στις 14 Ιανουαρίου 1993 κατόπιν παράτασης χρόνου αφού στο μεταξύ απασχόλησαν διάφορες διαδικασίες. Άλλες διαδικασίες ακολούθησαν.

Ο εφεσίβλητος στην υπεράσπιση του αρνείται ότι το εφαρμοστέο δίκαιο ήταν το Λιβανικό και προβάλλει (α) ότι οι αξιώσεις παραγράφηκαν ή έπαυσαν να ισχύουν δυνάμει του εφαρμοστέου δικαίου^. (β) ότι το εφαρμοστέο δίκαιο είναι το Ελληνικό και όχι το Λιβανικό ή το Κυπριακό^. (γ) ότι ακόμα και δυνάμει του Λιβανικού δικαίου, αν βρεθεί πως αυτό είναι το εφαρμοστέο, οι αξιώσεις δεν μπορούν να επιτύχουν διότι παραγράφηκαν ή έπαυσαν να ισχύουν^. (δ) ότι δυνάμει του ρηθέντος εφαρμοστέου δικαίου (όποιο κι αν είναι) η τυχόν ευθύνη των κυρίως οφειλετών και/ή του εφεσίβλητου υπό προσωπική ιδιότητα ή ως εγγυητή έπαυσε να ισχύει και/ή δεν μπορεί να προωθηθεί ενόψει ουσιαστικών νομοθετικών νομικών διατάξεων: παράγραφοι 48 και 50. Ο εφεσίβλητος επίσης προβάλλει στην υπεράσπιση του ότι οι εφεσείοντες, παρόλον που τους ζητήθηκε, αρνήθηκαν ή παρέλειψαν να του παρουσιάσουν κατάσταση του μεταξύ τους λογαριασμού ώστε να διευθετούσε την όποια οφειλή: παράγραφοι 23 και 47. Οι εφεσείοντες στην απάντηση αντιτείνουν ότι όχι μόνο έδωσαν στον εφεσίβλητο κατάσταση λογαριασμού αλλά και ότι γραπτώς ο εφεσίβλητος επιβεβαίωσε την ορθότητα της: παράγραφοι 16 και 28.

Με την προταθείσα τροποποίηση της έκθεσης απαίτησης σκοπείται εκτός των άλλων και η προσθήκη διατάξεων του Λιβανικού δικαίου οι οποίες εμφανίζονται να προβλέπουν ότι δυνατότητα για αμφισβήτηση ή ένσταση σε τραπεζικό λογαριασμό, με σκοπό τη διόρθωση, παρεχόταν μόνο με καταχώρηση αγωγής εντός έξι μηνών και, συναφώς, ισχυρισμού ότι δεν υπήρξε τέτοιο δικαστικό διάβημα. Πρόκειται για τις προτεινόμενες παράγραφους 60Δ και 60Ε. Σε ό,τι αφορά την απάντηση, με την προταθείσα τροποποίηση σκοπείται η προσθήκη διατάξεων του Λιβανικού δικαίου ως προς το χρόνο παραγραφής αξιώσεων. Ζήτημα που όπως έχει αναφερθεί τίθεται στην υπεράσπιση.

Αναφορικά με το στάδιο υποβολής της αίτησης για τροποποίηση, ο συνήγορος των εφεσειόντων πρόσφερε, με την αγόρευση του, την εξήγηση ότι δεν του ήταν πιο πριν γνωστή η νομολογία σύμφωνα με την οποία πρέπει να εκτίθενται λεπτομέρειες του αλλοδαπού δικαίου: βλ. τις πρωτόδικες αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην Williams & Glyn's Bank Ltd v. The Ship "Maria" (1984) 1 C.L.R. 821 (Σαββίδη, Δ.) και (1992) 1 Α.Α.Δ. 309 (Παπαδόπουλος, Δ.) - στις οποίες γίνεται αναφορά στο σύγγραμμα Bullen & Leake and Jacob's Precedents of Pleadings 12η έκδ. σελ. 1071-2 και την απόφαση του Εφετείου στη Royal Bank of Scotland P.L.C. v. Geodrill Co Ltd κ.α. (1993) 1 Α.Α.Δ. 753.

Με την εκκαλούμενη απόφαση, ημερ. 6 Οκτωβρίου 1998, η αίτηση απορρίφθηκε. Την εξήγηση ως προς το λόγο που δεν είχαν ήδη εκτεθεί στην έκθεση απαίτησης λεπτομέρειες του Λιβανικού δικαίου και ούτε είχε υποβληθεί ενωρίτερα αίτηση για συμπερίληψη τους, το Δικαστήριο δεν τη δέχθηκε. Ανέφερε ότι "δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν επαρκής και ικανοποιητική εξήγηση και αιτιολόγηση". Σημείωσε ότι τα όσα οι εφεσείοντες επιθυμούσαν να εισάξουν "ήσαν πάντα γνωστά, με την έννοια ότι οι νομοθετικές πρόνοιες που επικαλούνται ήσαν οι ίδιες και προφανώς τις γνώριζαν αφού τις επικαλούνται στο υφιστάμενο δικόγραφο τους έστω και με γενικότερες αναφορές." Έπειτα χαρακτήρισε τις προτεινόμενες τροποποιήσεις ως "ουσιαστικής σημασίας", παρατηρώντας σχετικά τα εξής: "Ναι μεν πρόκειται για λεπτομέρειες νομοθετικών προνοιών στις οποίες γενικές αναφορές είχαν ήδη γίνει, αλλά θα συμφωνούσα ότι οι στοχευμένες τώρα επικλήσεις συγκεκριμένων διατάξεων η εφαρμογή ή μη των οποίων αναφέρεται και εξαρτάται από συγκεκριμένα γεγονότα, θα έχουν πρόδηλα τις επιπτώσεις για τις οποίες ανησυχεί η πλευρά του εναγομένου, τουλάχιστον για μερικές από αυτές ................. Γενικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι ορισμένες από τις προτεινόμενες τροποποιήσεις δεν εισάγουν τυπικά στεγνές νομοθετικές πρόνοιες αλλά μπορεί να έχουν σοβαρό και δύσκολο να εκτιμηθεί αντίκτυπο και επιπτώσεις στην νομική αλλά και πραγματική κατάσταση πραγμάτων στην αγωγή. Το στοιχείο τούτο έρχεται να προσθέσει το δικό του ρόλο στους φόβους για περαιτέρω καθυστερήσεις στη διεκπεραίωση της ταλαίπωρης αυτής υπόθεσης." Τέλος, ως προς το κρίσιμο ζήτημα του χρόνου υποβολής της αίτησης που ιδιαίτερα είχε απασχολήσει, το Δικαστήριο προέβη στην εκτίμηση ότι "υπάρχει υπέρμετρη αν όχι πρωτοφανής καθυστέρηση". Ως προς γενικότερα την πορεία της αγωγής, σημείωσε ότι η τεράστια, όπως τη χαρακτήρισε, καθυστέρηση στην εκδίκαση "δεν μπορεί να επενεργήσει απόλυτα σαν κώλυμα στην έγκριση του αιτήματος για τροποποίηση, πλην όμως είναι ένας παράγοντας ο οποίος επαυξάνει την ανάγκη για ταχύτερη προώθηση των διαδικασιών και αποφυγή περαιτέρω καθυστερήσεων μέσω της ενασχόλησης με διαδικασίες, αν η αναγκαιότητα γι΄ αυτές μπορούσε να διαφανεί πολύ ενωρίτερα."

Τη δυνατότητα τροποποίησης το Εφετείο την έθεσε στη Χριστοδούλου ν. Χριστοδούλου κ.ά. (1991) 1 Α.Α.Δ. 934 (στη σελ. 939) ως εξής:

Πρόκειται για πλήρη ταύτιση με την Αγγλική αρχή, όπως συνοπτικά την περιέγραψε ο δικαστής Denning στην Associated Leisure Ltd and others v. Associated Newspapers Ltd (1970) 2 All E.R. 754 στο ακόλουθο απόσπασμα (από τη σελ. 757) το οποίο επικροτήθηκε στη Χριστοδούλου (ανωτέρω) και ενωρίτερα στη Nicolaides v. Yerolemi (1980) 1 C.L.R. 1:

Κατ΄ ακρίβειαν, όπως υπέμνησε ο δικαστής Edmund Davies στην εν λόγω Αγγλική υπόθεση, η αρχή διατυπώθηκε με πληρότητα από το δικαστή Bowen στην Cropper v. Smith (1884) 26 Ch. D. 700 με τα εξής (στις σελ. 710-711):

Στην υπόθεση Easton v. Ford Motor Co Ltd (1993) 4 All E.R. 257 το Αγγλικό Εφετείο, αφού συζήτησε εκτενώς τη σύγχρονη πρακτική ενόψει προφανώς της κατά πλειοψηφία (3 προς 2) απόφασης της Δικαστικής Επιτροπής της Βουλής των Λόρδων στην Ketteman v. Hansel Properties Ltd (1988) 1 All E.R. 38, που εμφανιζόταν να περιόριζε κάπως την ως τότε δυνατότητα τροποποίησης, κατέληξε, αφού παρέθεσε και το εν λόγω απόσπασμα από την Cropper v. Smith (ανωτέρω), ότι ίσχυε ακόμα η ιδία αρχή. Ας σημειωθεί ότι στην Ketteman (ανωτέρω) η αίτηση για τροποποίηση υποβλήθηκε από τους εναγομένους κατά τη διάρκεια της τελικής αγόρευσης του συνηγόρου των εναγόντων ύστερα από δίκη δύο εβδομάδων επί της ουσίας της διαφοράς και απέβλεπε στην εισαγωγή ισχυρισμού ότι η αξίωση είχε παραγραφεί. Κρίθηκε ότι ήταν πολύ αργά για τους εναγομένους να θέσουν τέτοιο δικονομικό κώλυμα όταν, έως εκείνο το στάδιο, δεν το είχαν επικαλεστεί.

Επανερχόμαστε στη δική μας νομολογία, ειδικότερα σε σχέση με τις περιπτώσεις όπου η καθυστέρηση οφείλεται σε σφάλμα του αιτητή. Τα όσα λέχθηκαν στη Χριστοδούλου (ανωτέρω) τέθηκαν σε ευρύτερο πλαίσιο στη Saba & Co (T.M.P) v. T.M.P. Agents (1994) 1 Α.Α.Δ. 426 όπου το Εφετείο, σταθμίζοντας αυτό τον παράγοντα, ανέφερε τα ακόλουθα, (στη σελ. 432):

Στην Ταξί Κυριάκος Λτδ ν. Παύλου (1995) 1 Α.Α.Δ. 560, όπου το Εφετείο θεώρησε πως η χρονική διάσταση αποτελούσε παράγοντα που δεν επέτρεπε αποδοχή του αιτήματος για τροποποίηση, κατ΄ ουσίαν τη συνάρτησε, όπως προκύπτει από το ιστορικό, με την έλλειψη καλής πίστης που εκ προοιμίου καθιστούσε αδικαιολόγητη την καθυστέρηση.

Απομένει, τέλος, το ζήτημα της σημασίας και επίδρασης της προτεινόμενης τροποποίησης με αναφορά στην ήδη διατυπωθείσα αντιδικία. Θα έπρεπε βέβαια να είχαν δοθεί λεπτομέρειες του Λιβανικού δικαίου σε σχέση με προβληθέντες ουσιώδεις ισχυρισμούς. Αναφέραμε ήδη τις αυθεντίες. Το ότι όμως δεν δόθηκαν δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορούσαν οι ουσιώδεις ισχυρισμοί να προωθηθούν με απόδειξη που να εκτεινόταν στις οποιεσδήποτε λεπτομέρειες. Εκτός εάν γινόταν σχετικό διάβημα και δεν δίδονταν. Αυτή είναι η έννοια της απόφασης του Εφετείου στη Royal Bank of Scotland (ανωτέρω). Aποκλείεται η απόδειξη μόνο όπου ελλείπει ουσιώδης ισχυρισμός. Ουσιώδης είναι ο ισχυρισμός o αναγκαίος για τη διατύπωση πλήρους βάσης αγωγής. Οπότε η έλλειψη του δικαιολογεί αίτημα από τον αντίδικο για απόρριψη της αγωγής. Από την άλλη μεριά, σκοπός των λεπτομερειών, ακόμα και στις περιπτώσεις όπου ρητώς προβλέπονται στους θεσμούς - η παρούσα δεν συγκαταλέγεται σε εκείνες - είναι να ριχθεί περαιτέρω φως στην εικόνα της αξίωσης ώστε να γνωρίζει ο εναγόμενος με πληρότητα τι θα έχει να αντιμετωπίσει στη δίκη. Κι έτσι να μπορεί να ετοιμαστεί. Οι λεπτομέρειες περιορίζουν την πλευρά που τις έδωσε. Αν δεν δοθούν εξ αρχής παρέχεται δικαίωμα στην άλλη πλευρά να τις ζητήσει και, εν τέλει, αν δεν παρασχεθούν, να προσβάλει την παράλειψη. Αυτές οι γενικές αρχές, με βάση τις οποίες λειτουργεί το σύστημα - σε ό,τι μας απασχολεί εδώ δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ του δικού μας και του Αγγλικού - συζητήθηκαν με κάποια λεπτομέρεια από το Αγγλικό Εφετείο στην Bruce v. Odhams Press Ltd (1936) 1 KB 697 και εξετέθηκαν, με ιδιαίτερη σαφήνεια, από το δικαστή Scott.

Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τη δυνατότητα απόδειξης ουσιωδών ισχυρισμών που δεν συνοδεύονται από λεπτομέρειες, έχουμε την απόφαση του Εφετείου στην Κουρσουμά ν. Κοσμά (1991) 1 Α.Α.Δ. 973. Γινόταν εκεί επίκληση του αστικού αδικήματος αμέλειας, με μόνο ουσιώδεις ισχυρισμούς και χωρίς οποιεσδήποτε λεπτομέρειες. Ενώ λεπτομέρειες απαιτούνται, το ίδιο όπως και για την προκείμενη περίπτωση: βλ. το σύγγραμμα Bullen & Leake (ανωτέρω) σελ. 685. Η υπόθεση προχώρησε χωρίς ποτέ να ζητηθούν. Το Εφετείο υπέδειξε σχετικά τα εξής (στη σελ. 981):

Ας σημειωθεί ότι η Αγγλική απόφαση στην οποία παραπέμπει το εκτεθέν απόσπασμα αφορούσε όχι στους υπό συζήτηση θεσμούς για αγωγές αλλά σε κάπως ανάλογους που αφορούσαν αιτήσεις και, ως εκ τούτου, η αξία της είναι περιορισμένη. Όμως, στην Αγγλική Ετήσια Πρακτική από παλαιά μέχρι και τώρα, όπως και στο σύγγραμμα Bullen & Leake (ανωτέρω) αναφέρεται ως αυθεντία και η Ιρλανδική υπόθεση Hewson v. Cleeve (1904) 2 Ir. R. 536. Την οποία εντοπίσαμε. Διαπιστώσαμε ότι αφορούσε θεσμούς ιδίους με τους εδώ και υποστηρίζει ότι, όπως αναφέρεται στην Ετήσια Πρακτική (του 1999 στη σελ. 327):

Το ίδιο και στο σύγγραμμα Bullen & Leake (ανωτέρω) όπου, για να εξηγηθεί η σημασία αίτησης για λεπτομέρειες, αναφέρεται ότι (στη σελ. 114):

Στην προκείμενη περίπτωση αποκτά όλως ιδιαίτερη σημασία το ότι, με μόνο μια εξαίρεση, με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις θα παρέχονται λεπτομέρειες ήδη διατυπωθέντων ουσιωδών ισχυρισμών. Η εξαίρεση αφορά τις διατάξεις του Λιβανικού δικαίου σχετικά με το χρονικό όριο αμφισβήτησης τραπεζικού λογαριασμού: προτεινόμενες νέες παράγραφοι 60Δ και 60Ε. Αυτό αποτελεί, ενόψει των αντίστοιχων θέσεων των μερών, νέο θέμα. Και μάλιστα στη φύση του δικονομικό. Η καθυστέρηση στο οποίο εύλογα μπορούσε να αποβεί κρίσιμη όπως προκύπτει από την Ketteman (ανωτέρω). Σε σχέση με τον αποκλεισμό αυτών των δύο προτεινόμενων παραγράφων δεν είμαστε διατεθειμένοι να επέμβουμε. Για τις άλλες όμως, η τροποποίηση δεν αποτελεί παρά μόνο συγκεκριμενοποίηση που θέτει τα δικόγραφα σε τάξη, καθιστώντας έτσι ευχερέστερη τη διεξαγωγή της δίκης. Σε αυτό το ζήτημα, όπως και στο ζήτημα εξήγησης της καθυστέρησης, η πρωτόδικη εκτίμηση ήταν, κατά την άποψη μας, εσφαλμένη. Το ίδιο κατ΄ επέκταση και η νομική αυτοκαθοδήγηση. Αυτό αποτελεί λόγο για επέμβαση: βλ. την πρόσφατη απόφαση του Εφετείου στην Παπακόκκινου ν. Glykys & Araouzos (Insurances) Ltd κ.α., Πολ. Έφ. 10027, ημερ. 19 Μαρτίου 1998. Με τα όσα έχουμε επισημάνει, η αίτηση για τροποποίηση θα έπρεπε, με την εξαίρεση που αναφέραμε, να είχε εγκριθεί. Με αυτή την κατάληξη μας παρέχεται τώρα η δυνατότητα να εκδώσουμε την κατάλληλη διαταγή.