ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗ ΖΑΧΑΡΙΟΥ κ.α. ν. ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ κ.α., Υπόθεση Αρ. 119/2011, 15/4/2013

ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, Δ.: Οι Αιτητές ζητούν ακύρωση της άρνησης των Καθ' ων η Αίτηση να επιστρέψουν την ακίνητη περιουσία των Αιτητών, η οποία απαλλοτριώθηκε στις 17.2.2006 με σκοπό την ανέγερση Δημοτικού Σχολείου στη Λάρνακα και τη διαμόρφωση του οδικού δικτύου της περιοχής που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες του σχολείου, πλην όμως αυτή δεν έχει χρησιμοποιηθεί μέσα στα καθοριζόμενα από το Σύνταγμα και το νόμο χρονικά περιθώρια, με αποτέλεσμα ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση να καταστεί ανέφικτος.

Τα γεγονότα της υπόθεσης

Οι Αιτητές είναι πρώην ιδιοκτήτες των τεμαχίων 386, 383 και 341 στο Φ/Σχ 40/55W2, τα οποία περιλαμβάνονται στο συνολικό χώρο, ο οποίος απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, για την ανέγερση του Ε΄ Δημοτικού Σχολείου Αραδίππου, δυτικά του νέου Σταδίου Λάρνακας. Τα συγκεκριμένα τεμάχια, όπως και άλλα στην ίδια περιοχή, από το 1996 εντάχθηκαν σε πολεοδομική ζώνη για δημόσια χρήση, ώστε να διασφαλιστεί ο χώρος στον οποίο προοριζόταν να ανεγερθεί δημοτικό σχολείο. Ορισμένοι από τους ιδιοκτήτες κατά καιρούς ζήτησαν πολεοδομική άδεια για να αξιοποιήσουν τα ακίνητά τους, αλλά υπήρξε άρνηση με αποτέλεσμα να καταχωρηθούν προσφυγές. Οι Αιτητές και άλλοι ιδιοκτήτες συνέχισαν να πιέζουν τη διοίκηση, είτε να απαλλοτριώσει το κτήμα τους, είτε να τους δώσει άδεια για αξιοποίησή του. Λόγω της καθυστέρησης που παρατηρείτο, περί τα μέσα του 2002 υποβλήθηκε και παράπονο στην Επίτροπο Διοικήσεως. Ως αποτέλεσμα των πιέσεων, η διοίκηση στις αρχές του 2003 εξήγγειλε τελικά την από καιρού αναμενόμενη πρόθεση της να ανεγείρει στο χώρο σχολείο και να δημιουργήσει το αναγκαίο οδικό δίκτυο προς υποβοήθηση των αναγκών του σχολείου. Από την ένταξη του χώρου στην Πολεοδομική Ζώνη Αα4, πέρασαν σχεδόν εννέα χρόνια. Τελικά στις 22.2.2005 δημοσιεύτηκε η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης και στις 17.2.2006 το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης που κάλυπτε και τα κτήματα των Αιτητών.

Μέχρι το 2010 πέρασαν άλλα 5 χρόνια, χωρίς ουσιαστικά να προχωρήσει η υλοποίηση του έργου. Οι Αιτητές κορύφωσαν τις διαμαρτυρίες τους αποστέλλοντας στους Καθ' ων η αίτηση μέσω των δικηγόρων τους επιστολές,[1] με τις οποίες ζητούσαν επιστροφή της ιδιοκτησίας τους, δηλώνοντας ταυτόχρονα έτοιμοι να επιστρέψουν άμεσα οποιοδήποτε ποσό αποζημίωσης τους έχει καταβληθεί. Οι Καθ' ων η αίτηση με επιστολή της δικηγόρου τους ημερ. 10.11.2011 πληροφόρησαν τους Αιτητές ότι δεν είναι δυνατή η επιστροφή της ιδιοκτησίας, καθότι ο χώρος κρίνεται αναγκαίος για κάλυψη των μαθητικών αναγκών της περιοχής και ότι προωθούνται όλες οι απαραίτητες ενέργειες για επίτευξη του σκοπού της απαλλοτρίωσης.

Οι Καθ' ων η αίτηση στην ένστασή τους υποστηρίζοντας την απόφαση τους να μην επιστρέψουν τα κτήματα των Αιτητών, παραθέτουν τα εξής στοιχεία:-

«(α) Το έργο περιλήφθηκε στους Προϋπολογισμούς των ετών 2007, 2008, 2009, 2010 και 2011.

(β) Το Μάρτιο του 2010 έγινε ανάθεση της μελέτης του έργου σε Ιδιώτες Μελετητές. Η διαδικασία επιλογής τους άρχισε από τον Ιούλιο του 2009, ενώ η καθυστέρηση οφείλεται στις επιφυλάξεις της Σχολικής Εφορείας και στις διαφωνίες των Τοπικών Αρχών για τη χωροθέτηση του σχολείου.

(γ) Το έργο βρίσκεται στο στάδιο των τελικών κατασκευαστικών σχεδίων και προγραμματίζεται η προκήρυξη των προσφορών τον Οκτώβριο του 2011 και η λειτουργία της Α' φάσης του σχολείου το Σεπτέμβριο του 2012.»

Περαιτέρω οι Καθ' ων η αίτηση προβάλλουν, ότι η Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κρίνει την ανέγερση του Ε' Δημοτικού Σχολείου Αραδίππου ως επιτακτική ανάγκη. Ειδικότερα, ότι σε σχετικό Σημείωμα ημερ. 8.3.2010 του Επαρχιακού Γραφείου Παιδείας Λάρνακας-Αμμοχώστου επισημαίνονται τα ακόλουθα:-

«(α) Η εκπαιδευτική περιφέρεια του νέου δημοτικού σχολείου, δυτικά του νέου σταδίου Λάρνακας, σύμφωνα με τους σχεδιασμούς της Σχολικής Εφορείας Αραδίππου, θα αποτελείται από οδούς, οι οποίες ανήκουν στο Δημοτικό σχολείο Αραδίππου Δ' και στο Δημοτικό σχολείο Βεργίνας. Αναμένεται ότι από το Σεπτέμβριο του 2012 θα εγγραφούν στο νέο σχολείο 66 μαθητές που θα προέρχονται από το Δημοτικό σχολείο Αραδίππου Δ' και 112 μαθητές που θα προέρχονται από το Δημοτικό σχολείο Βεργίνα.

(β) Ο ρυθμός ανάπτυξης της περιοχής που θα αποτελέσει την εκπαιδευτική περιφέρεια του νέου Δημοτικού σχολείου παρουσιάζεται σε πίνακα του Δήμου Αραδίππου.

...........................»

Αν και χρονικά τα όσα έγιναν μετά την καταχώρηση της προσφυγής δεν βοηθούν, εντούτοις για σκοπούς πληρότητας των γεγονότων σημειώνω ότι αποτελεί κοινό έδαφος ότι μέχρι σήμερα, πλην των πιο πάνω σχεδιασμών, οι Καθ' ων η αίτηση δεν έχουν προβεί σε οποιαδήποτε κατασκευαστική ενέργεια για πραγματοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Όπως εξήγησε η δικηγόρος των Καθ' ων η αίτηση, υπάρχει πρόθεση να συμπεριληφθούν κάποια κατασκευαστικά έργα στον Προϋπολογισμό του 2014.

Οι Αιτητές προσβάλλουν την άρνηση των Καθ' ων η αίτηση να τους επιστρέψουν το κτήμα τους, προβάλλοντας 5 λόγους ακυρότητας, ήτοι παραβίαση:- (1) του Άρθρου 23 του Συντάγματος, (2) του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΑΔ, (3) του άρθρου 15 του περί Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης Νόμου του 1952 (Ν. 52/1962), (4) της αρχής της αναλογικότητας και (5) της αρχής της καλής πίστης και της χρηστής διοίκησης.

Παραβίαση του Άρθρου 23 του Συντάγματος - Λόγος ακύρωσης 1

Οι Αιτητές προβάλλουν ότι οι Καθ' ων η αίτηση κατά παράβαση του Άρθρου 23.1 και 23.5 του Συντάγματος, δεν προέβησαν σε οποιαδήποτε ενέργεια προς υλοποίηση του έργου και ενώ ο σκοπός της επίδικης αναγκαστικής απαλλοτρίωσης δεν έχει υλοποιηθεί, αυτοί παράνομα παραλείπουν να τους επιστρέψουν την επίδικη ακίνητη ιδιοκτησία τους.

Ο λόγος ακύρωσης ευσταθεί.

Το Άρθρο 23 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, προβλέπει ότι δεν μπορεί να υπάρξει στέρηση του δικαιώματος εκτός της περίπτωσης που το ίδιο το Άρθρο προβλέπει στο εδάφιο 4, ήτοι τη δυνατότητα της Δημοκρατίας να προβαίνει σε αναγκαστική απαλλοτρίωση για τους περιορισμένους σκοπούς που εκεί αναφέρονται και εφόσον αποζημιωθεί ο ιδιοκτήτης. Σύμφωνα με το εδάφιο 5 του ίδιου Άρθρου, εάν εντός 3 χρόνων από την απαλλοτρίωση δεν καταστεί εφικτός ο σκοπός της, η απαλλοτριούσα αρχή είναι υποχρεωμένη να επιστρέφει την ιδιοκτησία στον ιδιοκτήτη της.

Η εμβέλεια του Άρθρου 23.5 του Συντάγματος και της υποχρέωσης του κράτους να επιστρέφει κτήματα για τα οποία δεν υλοποιήθηκε ο σκοπός της απαλλοτρίωσής τους, έχει διευκρινιστεί από την Πλήρη Ολομέλεια στην υπόθεση Ζήνων Ευθυμιάδης Εστέιτς Λτδ ν. Δημοκρατίας (2006) 3 ΑΑΔ 166. Όπως νομολογήθηκε, η έμφαση δεν είναι πλέον στο αν ο σκοπός της απαλλοτρίωσης εγκαταλείφθηκε ή κατέστη ανέφικτος, αλλά στο κατά πόσον «η διοίκηση δεν προέβη στις ενέργειες εκείνες που, αναλόγως βεβαίως της περίπτωσης, θα εκρίνοντο ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου». Όπως εξηγήθηκε, η έννοια του εφικτού πραγματοποίησης του σκοπού, δεν αναφέρεται στις «υποκειμενικές προθέσεις ή επιθυμίες της διοίκησης αλλά προς τα αντικειμενικά δεδομένα του πράγματος που αφορούν τις ενέργειες της διοίκησης προς υλοποίηση του έργου». Όπως περαιτέρω αναφέρθηκε από την Ολομέλεια στην Επαμεινώνδα κ.α. ν. Δήμου Λεμεσού (2011) 3(Β) ΑΑΔ 896 «..καθ' όσον η υποχρέωση υλοποίησης του σκοπού της απαλλοτρίωσης είναι συνεχής, συνεχής είναι και η υποχρέωση της διοίκησης να επιστρέψει ακίνητο ο σκοπός της απαλλοτρίωσης του οποίου δεν κατέστη εφικτός». (Βλ. επίσης Μαραγκού κ.α. ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ.. 91/08, ημερ. 14.1.2010 και Επαμεινώνδα κ.α. ν. Δήμου Λεμεσού, Α.Ε. 27/09, ημερ. 20.7.2012).

Η παρούσα περίπτωση κατά την άποψή μου αποτελεί κλασσική περίπτωση αποτυχίας της διοίκησης να προβεί στις απαιτούμενες ενέργειες υλοποίησης του έργου. Αγνοώντας την προϊστορία των κτημάτων και τους περιορισμούς που τέθηκαν το 1996 στην ανάπτυξη τους με την ένταξη τους στη Ζώνη Αα4, από το 2006 που τα κτήματα απαλλοτριώθηκαν δεν έγινε οτιδήποτε το ουσιαστικό. Το μόνο που έγινε ήταν να συμπεριληφθούν κάποια κονδύλια στους εκάστοτε προϋπολογισμούς, να ανατεθεί το 2012 η μελέτη σε ιδιώτες μελετητές, ενώ ετοιμάζονται ακόμη τα κατασκευαστικά σχέδια.

Αντικειμενικά κρίνοντας τις ενέργειες της διοίκησης προς υλοποίηση του έργου, και όχι υποκειμενικά συναρτώντας τις με τις προθέσεις και τις επιθυμίες της, καθίσταται φανερό ότι οι Καθ' ων η αίτηση απέτυχαν να προβούν σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες ώστε να υλοποιηθεί το έργο. Όπως έχει νομολογηθεί, η συμπερίληψη ποσών στον προϋπολογισμό του κράτους από μόνη της δεν είναι αρκετή για να αποσείσει το βάρος από τους ώμους της διοίκησης (βλ. Δήμος Αραδίππου ν. Λοΐζου-Καλλικά κ.α., Α.Ε. 174/08, ημερ. 15.5.2012). Ούτε ο διορισμός ιδιώτη μελετητή και η συνεχιζόμενη διαδικασία ετοιμασίας κατασκευαστικών σχεδίων, μπορεί να περισώσει την κατάσταση, αφού αντικειμενικά κρίνοντας δεν αποτελεί ικανοποιητική ενέργεια προς υλοποίηση του έργου (βλ. Costas & Zack Realty Limited κ.α. ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 239/11, ημερ. 27.9.2012).

Στην προκειμένη περίπτωση, αν και πέρασαν 6 χρόνια από την έκδοση του διατάγματος απαλλοτρίωσης μέχρι την καταχώρηση της προσφυγής, η υλοποίηση του έργου δεν φαίνεται να είναι εφικτή και αυτό λόγω της αδράνειας της διοίκησης όχι μόνο να προβεί στις απαιτούμενες προετοιμασίες πριν την απαλλοτρίωση, ώστε να διευκολύνει την υλοποίηση του έργου, αλλά και στην αδράνεια της μετά την απαλλοτρίωση να προχωρήσει με την απαιτούμενη σπουδή (βλ. Ολυμπία Πιερίδη ν. Δημοκρατίας (Αρ. 2) (2007) 3 ΑΑΔ 543).

Ενόψει της κατάληξης μου επί του πρώτου λόγου ακυρότητας, θεωρώ ότι δεν χρειάζεται να εξεταστούν και οι υπόλοιποι λόγοι.

Ως προς την αδράνεια της διοίκησης και τις σχετικές επιπτώσεις, παραπέμπω στα πρόσφατα σχόλιά μου στην υπόθεση Αλετράρη ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 113/10, ημερ. 5.3.2012, στην οποία τονίστηκε ότι «η καθυστέρηση στην υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης είναι βέβαιο ότι έχει σοβαρές οικονομικές συνέπειες για το κράτος, εφόσον η ανάγκη για νέα απαλλοτρίωση, συνεπάγεται τη δαπάνη πολλαπλάσιων ποσών, συχνά ανερχόμενων σε εκατομμύρια, εις βάρος του φορολογούμενου».

Η προσφυγή επιτυγχάνει με €1.200, πλέον ΦΠΑ.

Η προσβαλλόμενη απόφαση ακυρώνεται και παν το παραληφθέν όφειλε να είχε εκτελεσθεί.

(Υπ.) Γ. Ερωτοκρίτου, Δ.

/ΕΠσ

[1] Βλ. επιστολές ημερ. 16.12.2009 από τους Αιτητές 1 και 2 αντίστοιχα και επιστολή ημερ. 9.9.2010 από τις Αιτήτριες 3 και 4.

	CyLaw \| Αναφορικά μ'εμάς \| Επικοινωνία