ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ

 

(Υπóθεση Αρ. 1664/2008)

 

 

18 Νοεμβρίου, 2009

 

[ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Δ/στής]

 

ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

 

 

ΜΑΡΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ,

 

Αιτητής,

 

ν. 

 

ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ,

 

Καθ'ου η αίτηση.

 

Στ. Χαραλάμπους για Καραπατάκης-Παυλίδης, για τον Αιτητή.

 

Κ. Κακουλλή για Χρ. Δημητριάδης & Σία, για τον Καθ'ου η αίτηση.

 

Α Π Ο Φ Α Σ Η

 

ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Δ.: Αντικείμενο της παρούσας προσφυγής είναι η ορθότητα της απόφασης των καθ'ων η αίτηση ημερομηνίας 20/10/2008, με την οποία αρνήθηκαν να επιστρέψουν στον αιτητή το ακίνητο με αριθμό εγγραφής 8674, Φ/Σχ. 54/42 χωρίον, τεμάχιο 48/1, το οποίο βρίσκεται στον Άγιο Αθανάσιο της επαρχίας Λεμεσού και το οποίο απαλλοτριώθηκε με σκοπό τη δημιουργία πάρκου, χώρου πρασίνου και χώρου στάθμευσης οχημάτων, επειδή ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν έχει ικανοποιηθεί. Το επίδικο ακίνητο βρίσκεται στη γωνία των οδών Σταυραετού του Μαχαιρά και Κώστα Βάρναλη έναντι των κτημάτων 46, 47/1 και 408 που απαλλοτριώθηκαν με σκοπό την ανέγερση Δημοτικού Μεγάρου.

 

Η διαδικασία απαλλοτρίωσης του επίδικου κτήματος τροχιοδρομήθηκε με τη δημοσίευση της Γνωστοποίησης Απαλλοτρίωσης με αριθμό 2335 στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας την 1/7/1988, στην οποία αναγραφόταν ο σκοπός απαλλοτρίωσης. Με την ίδια γνωστοποίηση είχε τροχιοδρομηθεί και η απαλλοτρίωση ακόμα δύο όμορων με το επίδικο κτήμα, κτημάτων, ήτοι των τεμαχίων 48/2 και 48/3, των οποίων η απαλλοτρίωση αποφασίστηκε για τον ίδιο σκοπό που αποφασίστηκε και η απαλλοτρίωση του επίδικου κτήματος. Τη δημοσίευση ακολούθησε ένσταση από πλευράς του αιτητή και του ιδιοκτήτη του τεμαχίου 48/2. Ενώ η ένσταση του δεύτερου έγινε δεκτή, η ένσταση του αιτητή απορρίφθηκε. Στη συνέχεια και συγκεκριμένα στις 2/12/1988 δημοσιεύθηκε το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης του επίδικου κτήματος όπως και του κτήματος με αριθμό τεμαχίου 48/3. Το διάταγμα έφερε τον αριθμό 1846/88. Στις 5/9/1989 καταβλήθηκε στον αιτητή ως αποζημίωση το ποσό των £30.000 πλέον οι σχετικοί τόκοι και το επίδικο ακίνητο ενεγράφη στο όνομα των καθ'ων η αίτηση ως Απαλλοτριούσας Αρχής, στις 16/9/1990. Σημειώνεται ότι στο μεταξύ οι καθ'ων η αίτηση απέκτησαν και το τεμάχιο 48/2, δυνάμει αγοράς.

 

Δεκαοκτώ περίπου χρόνια αργότερα, ο αιτητής, με επιστολή των δικηγόρων του ημερομηνίας 23/6/2008 προς τους καθ'ων η αίτηση ζήτησε την επιστροφή του ακινήτου γιατί ο σκοπός για τον οποίο το ακίνητο απαλλοτριώθηκε δεν είχε επιτευχθεί. Σε απάντηση της εν λόγω επιστολής, οι καθ'ων η αίτηση, με επιστολή τους ημερομηνίας 2/10/2008 αφού πληροφορούν τον αιτητή ότι το ακίνητο χρησιμοποιείται «ανελλιπώς ως ανοικτός δημόσιος χώρος στάθμευσης από το 1989», αναφέρουν και τα εξής:  «Σημειώνεται ότι η διαμόρφωση/διαρρύθμιση αυτού του κτήματος για τους σκοπούς που απαλλοτριώθηκε, δηλαδή για τη διαμόρφωση του σε πάρκο, χώρου πρασίνου και χώρου στάθμευσης έχει ενταχθεί στο Πολεοδομικό Έργο Ανάπλασης της Κεντρικής Πλατείας Αγίου Αθανασίου του οποίου έργου οι κατασκευαστικές εργασίες άρχισαν (Οκτώβριος του 2006), συνεχίζονται και θα συμπληρωθούν/αποπερατωθούν τουλάχιστον μέχρι το τέλος Ιουλίου 2009».

 

Ο αιτητής επανήλθε αξιώνοντας και πάλι επιστροφή του επίδικου κτήματος με νέα επιστολή των δικηγόρου του ημερομηνίας 15/10/2008. Στην εν λόγω επιστολή απάντησαν οι καθ'ων η αίτηση με την επιστολή τους ημερομηνίας 22/10/2008 με την οποία επαναλαμβάνουν ουσιαστικά το περιεχόμενο της προηγούμενης επιστολής τους και παράλληλα πληροφορούν τον αιτητή ότι το αίτημα του για επιστροφή του κτήματος δεν μπορεί να ικανοποιηθεί γιατί ο σκοπός της απαλλοτρίωσης έχει ικανοποιηθεί.

 

Σύμφωνα με τα αναντίλεκτα γεγονότα, μέχρι το 1991 οι καθ'ων η αίτηση είχαν προβεί στις πιο κάτω εργασίες σε σχέση με το επίδικο κτήμα:

 

       (α) Κατεδάφιση υφιστάμενης στα τεμάχια 48/1 (το επίδικο ακίνητο) και 48/3, οικοδομής.

 

(β) Κατεδάφιση και επανακτίσιμο υφιστάμενου τοίχου περίφραξης κατά μήκος της οδού Κώστα Βάρναλη και παράλληλα μείωση του ύψους του περιμετρικού τοίχου ο οποίος υφίστατο κατά μήκος των οδών Σταυραετού    του Μαχαιρά και Χαράλαμπου Φτερούδη, με σκοπό τη μερική διαπλάτυνση της οδού Σταυραετού του Μαχαιρά και ασφαλτόστρωση του χώρου που προέκυψε για τη δημιουργία ανοικτού χώρου στάθμευσης.

 

(γ) Ισοπέδωση μέρους του κτήματος όπως και καθαρισμός ολόκληρου του κτήματος για τη δημιουργία ανοικτού χωμάτινου χώρου στάθμευσης και δημιουργία πρανούς.

 

       (δ) Φύτευση του γνωστού με το όνομα lamprantus roseus (μαλλιά της Αφροδίτης), ποώδους φυτού, στο πρανές έδαφος που δημιουργήθηκε.

 

Των πιο πάνω ενεργειών των καθ'ων η αίτηση δεν προηγήθηκε οποιαδήποτε μελέτη ούτε εκπονήθηκαν αρχιτεκτονικά σχέδια, αλλά ούτε           και αποκτήθηκε πολεοδομική άδεια για τη δημιουργία στο επίδικο κτήμα πάρκου, χώρου πρασίνου και χώρου στάθμευσης. Το 1990-1991, με οδηγίες των καθ'ων η αίτηση ιδιώτης τοπογράφος - μηχανικός εκπόνησε σχέδια αποτύπωσης υψομέτρησης για την ετοιμασία σχεδίων σε συγκεκριμένη κλίμακα, της περιοχής στην οποία βρίσκεται το επίδικο ακίνητο, περιλαμβανομένου του επίδικου ακινήτου, με απώτερο σκοπό και στόχο τη διαμόρφωση και διαρρύθμιση της ευρύτερης περιοχής, περιλαμβανομένου του οδικού της δικτύου. Το 1991 οι καθ'ων η αίτηση στα πλαίσια ανάπλασης της περιοχής, ζήτησαν από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως να ετοιμάσει ρυμοτομικό σχέδιο του οδικού δικτύου της ευρύτερης περιοχής, το οποίο            και ετοίμασε. Παράλληλα άρχισε η ανέγερση Δημοτικού Μεγάρου η οποία και περατώθηκε το Νοέμβριο του 1995.

 

Το θέμα της ανάπλασης της κεντρικής πλατείας και γενικά του ευρύτερου χώρου στο οποίο βρίσκεται το επίδικο τεμάχιο απασχόλησε τους καθ'ων η αίτηση κατ' επανάληψη και αποτέλεσε το αντικείμενο αλλεπάλληλων συνεδριάσεων που έλαβαν χώρα μεταξύ Φεβρουαρίου 1997 και Μαΐου του 2000. Τελικά υιοθετήθηκε το ρυθμιστικό σχέδιο που είχε ετοιμαστεί και το καλοκαίρι του 2004 αποφασίστηκε η υλοποίηση του στη βάση των αρχιτεκτονικών σχεδίων και της μελέτης που είχε στο μεταξύ εκπονηθεί από τον αρχιτεκτονικό οίκο στον οποίο είχε κατακυρωθεί η προσφορά δύο χρόνια νωρίτερα. Η εκτέλεση του όλου έργου ανατέθηκε σε συγκεκριμένο οίκο από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως αρχές Οκτωβρίου του 2006, ενώ τέλος του εν λόγω μήνα άρχισαν και συνεχίζονται οι σχετικές εργασίες.

 

Για σκοπούς ολοκλήρωσης της εικόνας θα πρέπει να πω πως, από το 1991 και εντεύθεν, μέρος του επίδικου ακινήτου τοπιοτεχνείται και διακοσμείται τόσο κατά την περίοδο των Χριστουγέννων όσο και κατά την περίοδο του Πάσχα, με ανάλογο διάκοσμο.

 

Όλα τα πιο πάνω γεγονότα συνιστούν αναντίλεκτα γεγονότα, γεγονός το οποίο οδήγησε τις δύο πλευρές να δηλώσουν ότι δεν είναι αναγκαίο να κατατεθεί ο διοικητικός φάκελος, εξ' ου και δεν κατατέθηκε.

 

Σύμφωνα με την κρατούσα γνώμη, η αναφορά στο άρθρο 23.5 του Συντάγματος, «εάν εντός τριών ετών από της απαλλοτριώσεως δεν καταστή εφικτός ο τοιούτος σκοπός», δεν εξυπακούει ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα στην περίοδο των τριών χρόνων αλλά ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί. Το κατά πόσο ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση κατέστη ή όχι εφικτός, είναι θέμα πραγματικό και συνεπώς εξαρτάται από τα γεγονότα της υπόθεσης, συναρτάται δε άμεσα με το σκοπό της απαλλοτρίωσης και συγκεκριμένα τη φύση του έργου που θα κατασκευαστεί. Στη σχετικά πρόσφατη απόφαση της Πλήρους Ολομέλειας στην υπόθεση Ζήνων Ευθυμιάδης Εστέιτς Λτδ. ν. Δημοκρατίας (2006)             3 Α.Α.Δ. 166, επαναβεβαιώνεται το κριτήριο που θέτει το άρθρο 23.5 του Συντάγματος για υποχρέωση επιστροφής του ακινήτου στον ιδιοκτήτη, ενώ παράλληλα παρατίθεται το βάρος απόδειξης που έχει ο ιδιοκτήτης σε τέτοια περίπτωση. Θεωρώ σκόπιμο να παραθέσω το πιο κάτω απόσπασμα από τη σχετική απόφαση, στο οποίο γίνεται ρητή αναφορά στην υπόθεση                         Μ. Συμεωνίδης ν. Κυπριακής Δημοκρατίας μέσω Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού (2000) 3 Α.Α.Δ. 824 και στην εκεί εκφρασθείσα από τον πρωτόδικο Δικαστή επιφύλαξη και ανησυχία αναφορικά με το εύρος της ερμηνείας που δόθηκε από τη μέχρι τότε νομολογία στο άρθρο 23.5 του Συντάγματος. Σημειώνω πως η υπόθεση Συμεωνίδης αποτέλεσε ένα από τους άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η επιχειρηματολογία του αιτητή στην παρούσα υπόθεση.

 

"Συμμεριζόμαστε την ανησυχία που εκφράστηκε στην Συμεωνίδης και φρονούμε ότι η παραπομπή στο εφικτά υλοποιήσιμο του σκοπού της απαλλοτρίωσης αποκαθιστά την ορθή διατύπωση του συνταγματικού κριτηρίου η οποία συναρτά την εφαρμογή του Άρθρου 23.5 προς τη διαρκή υποχρέωση της διοίκησης να χρησιμοποιήσει το κτήμα για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε και έτσι να καθιστά συνεχώς, και βεβαίως όχι μόνο μέσα στην περίοδο των τριών ετών από την απαλλοτρίωση, εφικτά πραγματοποιήσιμο το σκοπό αυτό. Το να τίθεται το ερώτημα με άλλους όρους, δηλαδή κατά πόσο ο σκοπός της απαλλοτρίωσης εγκατελείφθη ή δεν κατέστη ανέφικτος, δεν συνιστά απλώς αλλαγή έμφασης αλλά εμπεριέχει τον κίνδυνο να διολισθήσει η διερεύνηση από τα πραγματικά αντικειμενικά δεδομένα που διέπουν το εφικτά πραγματοποιήσιμο του σκοπού σε πεδίο όχι πολύ πέραν των υποκειμενικών διαθέσεων της διοίκησης με ανάλογες συνέπειες, ως εκ της προκύπτουσας διαφοροποίησης του επιπέδου των απαιτούμενων ενεργειών της διοίκησης, στο αποτέλεσμα της όποιας συγκεκριμένης υπόθεσης. Το βάρος στον πρώην ιδιοκτήτη δεν είναι να αποδείξει ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης εγκατελείφθη ή δεν κατέστη ανέφικτος, αλλά ότι η διοίκηση δεν προέβη στις ενέργειες εκείνες που, αναλόγως βεβαίως της περίπτωσης, θα εκρίνοντο ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου. Η σαφής ορολογία του Άρθρου 23.5 αντανακλά δεόντως την αντίληψη μας για την ουσιαστική διάσταση του όπως την έχουμε εκφράσει."

 

 

Στην περίπτωση μας η απαλλοτρίωση αρχικά αφορούσε, εκτός από το τεμάχιο του αιτητή και τα τεμάχια 48/2 και 48/3. Μπορεί επειδή η ένσταση αναφορικά με το τεμάχιο 48/2 έγινε δεκτή, το εν λόγω τεμάχιο να μην απαλλοτριώθηκε, όμως επειδή το συγκεκριμένο τεμάχιο θεωρήθηκε αναγκαίο για σκοπούς υλοποίησης του σκοπού της απαλλοτρίωσης, οι καθ'ων η αίτηση προχώρησαν στην απόκτηση του δυνάμει αγοράς. Επίσης στην περίπτωση μας, οι καθ'ων η αίτηση, εντός τριών ετών από την απαλλοτρίωση προέβησαν στην εκτέλεση συγκεκριμένων έργων. Στα εν λόγω έργα, όπως και στις σχετικές με αυτά ενέργειες των καθ'ων η αίτηση, έχω ήδη αναφερθεί πιο πάνω, γι' αυτό θεωρώ περιττό να τα επαναλάβω. Το βασικό ερώτημα που εγείρεται, από την απάντηση του οποίου εξαρτάται και η τύχη της προσφυγής, είναι κατά πόσο ο αιτητής, ο οποίος φέρει και το βάρος απόδειξης, έχει ικανοποιήσει το Δικαστήριο ότι οι συγκεκριμένες ενέργειες των καθ'ων η αίτηση, κρινόμενες αντικειμενικά, δεν συνιστούν εύλογες ενέργειες, αναγκαίες για την υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Ο αιτητής χαρακτηρίζει τις συγκεκριμένες ενέργειες των καθ'ων η αίτηση «σπασμωδικές», «πρόχειρες» και «επουσιώδεις». Εν πάση περιπτώσει, κάθε άλλο παρά ικανοποιητικές για σκοπούς υλοποίησης των στόχων της απαλλοτρίωσης θεωρεί τις εν λόγω ενέργειες. Είναι η θέση του ότι παρά το γεγονός ότι, από την απαλλοτρίωση και την καταβολή στον αιτητή της σχετικής αποζημίωσης, έχουν παρέλθει 20 και πλέον έτη, οι καθ'ων η αίτηση δεν υλοποίησαν το σκοπό για τον οποίο έχουν απαλλοτριώσει το επίδικο κτήμα παραβαίνοντας έτσι τις πρόνοιες του άρθρου 23.5 του Συντάγματος, τις πρόνοιες του άρθρου 15(1) του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου αρ. 15/62 και τις πρόνοιες του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Συνθήκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Είναι περαιτέρω η θέση του ότι η ενέργεια των καθ'ων η αίτηση να περιλάβουν το επίδικο τεμάχιο στο σχεδιασμό για την ανάπλαση της δημόσιας πλατείας και γενικά της ευρύτερης περιοχής, δεν πρέπει να ληφθεί υπόψη γιατί, λόγω του μεγάλου χρόνου που διέρρευσε από την απόκτηση του τεμαχίου, η εν λόγω ενέργεια συνιστά κατάχρηση εξουσίας. Αντίθετα, υποστηρίζει ο αιτητής, πράξη χρηστής διοίκησης θα συνιστούσε η απαλλοτρίωση του ακινήτου σήμερα, και η αποζημίωση στη βάση των τρεχουσών τιμών. Τέλος, είναι η θέση του αιτητή ότι η άρνηση των καθ'ων η αίτηση να επιστρέψουν το ακίνητο συνιστά κατάχρηση εξουσίας και παραβιάζει τις αρχές της χρηστής διοίκησης.

 

Την αντίθετη άποψη υποστήριξαν οι ευπαίδευτοι συνήγοροι των καθ'ων η αίτηση. Είναι η θέση τους ότι με την εκτέλεση των υπό στοιχείων (α)-(δ) πιο πάνω έργων επιτεύχθηκε ο σκοπός της απαλλοτρίωσης που ήταν η δημιουργία πάρκου και χώρου πρασίνου, όπως και χώρου στάθμευσης και το επίδικο τεμάχιο τέθηκε στην υπηρεσία των δημοτών του Αγίου Αθανασίου εντός τριών ετών από την ημερομηνία απαλλοτρίωσης. Τα εν λόγω έργα όμως υπόκειντο σε βελτίωση στα πλαίσια της γενικότερης τοπιοτέχνησης και ανάπλασης του ιστορικού πυρήνα του Δήμου Αγίου Αθανασίου. Και είναι στην εν λόγω βελτίωση αποκλειστικά που αποσκοπούσαν τα έργα και οι ενέργειες των καθ'ων η αίτηση που στη συνέχεια ακολούθησαν.

 

Οι θέσεις του αιτητή δεν με βρίσκουν σύμφωνο. Οι λόγοι για τους οποίους το επίδικο τεμάχιο, όπως και το τεμάχιο 48/2, απαλλοτριώθηκαν και το τεμάχιο 48/3 αποκτήθηκε δυνάμει αγοράς, ήταν η δημιουργία πάρκου,            χώρου πρασίνου και χώρου στάθμευσης. Οι καθ'ων η αίτηση, σε σχέση και με τα τρία εν λόγω ακίνητα και εντός της προβλεπόμενης από το Σύνταγμα περιόδου, προέβησαν σε συγκεκριμένες ενέργειες και σε εκτέλεση συγκεκριμένων έργων, τα οποία απαριθμούνται πιο πάνω. Το είδος, η φύση και η έκταση των εν λόγω ενεργειών και των έργων που οι καθ'ων η αίτηση εκτέλεσαν, οδηγούν αβίαστα στο συμπέρασμα ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης έχει επιτευχθεί με την ολοκλήρωση των εν λόγω έργων. Αβίαστα προκύπτει και το συμπέρασμα πως η ένταξη του επίδικου κτήματος στο σχέδιο ανάπλασης της κεντρικής πλατείας και γενικά της ευρύτερης περιοχής, ήταν αποτέλεσμα ενεργειών των καθ'ων η αίτηση οι οποίες αποσκοπούσαν αποκλειστικά στη βελτίωση των εν λόγω έργων, βελτίωση την οποία επέβαλε η απόφαση για γενικότερη τοπιοτέχνηση και ανάπλαση της περιοχής.

 

Οι ευπαίδευτοι συνήγοροι του αιτητή παρέπεμψαν το Δικαστήριο για σκοπούς τεκμηρίωσης των θέσεων τους σε νομολογία. Συγκεκριμένα παρέπεμψαν στις υποθέσεις Συμεωνίδης (πιο πάνω), Ευθυμιάδης (πιο πάνω), Glyki and another v. The Municipal Corporation of Famagusta (1967)3 C.L.R. 677 και Σωτηρούλα Τηλεμάχου ν. Δήμου Ιδαλίου (1999)                  4 Α.Α.Δ. 907. Έχω ήδη αναφερθεί στις πρώτες δύο υποθέσεις και στις αρχές που συζητήθηκαν σ' αυτές. Αναφορικά με τις άλλες δύο υποθέσεις είναι πιστεύω αρκετό να επισημάνω το γεγονός ότι και οι δύο εν λόγω υποθέσεις αφορούσαν προσβολή του διατάγματος απαλλοτρίωσης και όχι της απόφασης με την οποία το αίτημα του αιτητή για επιστροφή του κτήματος του απορρίφθηκε επειδή ο σκοπός της απαλλοτρίωσης, ως είναι η παρούσα περίπτωση, έχει επιτευχθεί.

 

Για όλους τους πιο πάνω λόγους η προσφυγή απορρίπτεται με έξοδα €1.200 εναντίον του αιτητή και υπέρ των καθ'ων η αίτηση.

 

Η προσβαλλόμενη απόφαση επικυρώνεται σύμφωνα με το άρθρο 146.4(α) του Συντάγματος.

 

 

 

 

                                                                        Α. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ,

            Δ.

 

 

 

 

 

/ΔΓ

 

 

 

 

---

cylaw.org: Από το ΚΙΝOΠ/CyLii για τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο