|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Προσφυγή Αρ. 822/2001)
5 Αυγούστου 2003
[ΗΛΙΑΔΗΣ, Δ.]
Αναφορικά με το αρθρο 146 του Συντάγματος
1. ΓΡΗΓΟΡΗ ΙΩΑΝΝΟΥ,
2. ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ,
3. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ,
4. ΙΩΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΟΥ,
5. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ,
Αιτητές,
ν
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ/Ή
2. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ,
Καθ΄ων η αίτηση.
_________________
Α.Σ. Αγγελίδης,
για τους Αιτητές.Μ. Μαλαχτού-Παμπαλλη, Ανώτερη Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, για τους Καθ΄ων η Αίτηση.
________________
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Με την υπ΄αρ. 804/95 προσφυγή που κατεχώρησαν στις 23.6.95 οι Αιτητές (που είναι τα ίδια πρόσωπα όπως και στην παρούσα προσφυγή) προσέβαλαν διάταγμα απαλλοτρίωσης της ακίνητης περιουσίας τους στο χωριό Κάτω Πολεμίδια για την ανέγερση του Λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα. Το Ανώτατο Δικαστήριο αφού αποφάνθηκε ότι η απόφαση για την απαλλοτρίωση ήταν αποτέλεσμα διεξαγωγής μη δέουσας έρευνας, ακύρωσε την σχετική απόφαση.
Μετά την ακυρωτική απόφαση ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού εισηγήθηκε στον αρμόδιο Υπουργό την προώθηση νέας διαδικασίας απαλλοτρίωσης του επίδικου τεμαχίου που εθεωρείτο απαραίτητο για την συμπλήρωση των κτιριακών εγκαταστάσεων του νέου Λυκείου. Μετά την υπουργική έγκριση δημοσιεύτηκε η σχετική Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης η οποία όμως, ατόνησε επειδή η ακίνητη ιδιοκτησία δεν απαλλοτριώθηκε με διάταγμα μέσα σε δέκα μήνες από την γνωστοποίησή της, σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 7(2) του Νόμου 15/62 όπως έχει τροποποιηθεί. Το θέμα τέθηκε εκ νέου ενώπιον του Υπουργού και ακολούθησε νέα γνωστοποίηση που είχε ως σκοπό της απαλλοτρίωσης, την ανέγερση της σχολικής μονάδας του λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα και την ανάπτυξη του οδικού δικτύου που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες του εκπαιδευτηρίου. Εναντίον της σκοπούμενης απαλλοτρίωσης είχε υποβληθεί από τους αιτητές ένσταση η οποία όμως απορρίφθηκε από την αρμόδια Υπουργική Επιτροπή κατόπιν σχετικής εισήγησης του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού. Ακολούθως οι αιτητές υπέβαλαν αίτηση στον Πολεοδομική Αρχή για το διαχωρισμό της ακίνητης ιδιοκτησίας τους σε οικόπεδα και στις 3.8.2001 δημοσιεύτηκε το προσβαλλόμενο με την παρούσα προσφυγή διάταγμα απαλλοτρίωσης.
Οι αιτητές ισχυρίζονται ότι η απόφαση για την απαλλοτρίωση είναι άκυρη γιατί παρατηρείται
i. Ελλειψη εξειδίκευσης της έννοιας της δημόσιας ωφέλειας κατά παράβαση του Άρθρου 23.4 του Συντάγματος,
ii. Ελλειψη δέουσας έρευνας και
iii. Ανεπαρκής αιτιολογία.
Ι. Εξειδίκευση της έννοιας της δημόσιας ωφέλειας
Ο ευπαίδευτος συνήγορος των αιτητών επικαλούμενος τις πρόνοιες του Άρθρου 23.4 του Συντάγματος εισηγήθηκε ότι στην παρούσα περίπτωση η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης που δημοσιεύθηκε στις 4.8.2000 ήταν γενική και αόριστη, χωρίς εξειδίκευση των σκοπών δημόσιας ωφέλειας για τους οποίους ήταν αναγκαία η απαλλοτρίωση της επίδικης ακίνητης περιουσίας και ότι εκδόθηκε χωρίς να ληφθεί υπόψη η ακυρωτική απόφαση στην προσφυγή 804/
95 όπως επίσης και η εκκρεμούσα ενώπιον του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως Λεμεσού αίτηση για την ανάπτυξη/διαχωρισμό της πιο πάνω ακίνητης περιουσίας σε οικόπεδα. Ισχυρίστηκε επίσης ότι το εκπαιδευτήριο λειτουργούσε εδώ και χρόνια, με συνέπεια το νέο διάταγμα απαλλοτρίωσης που εκδόθηκε στις 3.8.2001 να είναι καταχρηστικό όπως επίσης και ότι το τεμάχιο που είχε απαλλοτριωθεί δεν ήταν αναγκαίο για τους σκοπούς του συγκεκριμένου σχολείου.Απαντώντας στα πιο πάνω επιχειρήματα η ευπαίδευτη συνήγορος των καθ΄ων η αίτηση υπέβαλε ότι η νομιμότητα του προσβαλλόμενου διατάγματος θα πρέπει να κριθεί με αναφορά στα δεδομένα που υφίσταντο κατά τον ουσιώδη χρόνο της έκδοσης του, δηλαδή τον Αύγουστο του 2001 και τα οποία διαφοροποιήθηκαν από τα πραγματικά περιστατικά που αφορούσαν την απαλλοτρίωση του 1995. Τα στοιχεία του 2001 υποδεικνύουν ότι η απαλλοτρίωση του επίδικου τεμαχίου των αιτητών ήταν απαραίτητη για τη συμπλήρωση των κτιριακών εγκαταστάσεων του σχολείου. Η ευπαίδευτη συνήγορος των καθ΄ων η αίτηση πρόσθεσε επίσης ότι το 2000 είχε ήδη προγραμματιστεί η μετεξέλιξη του Λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα σε Ενιαίο με αποτέλεσμα τη διαφοροποίηση των ήδη υφισταμένων αναγκών σε υποδομή και κτιριακές εγκαταστάσεις, πράγμα που καθιστούσε αδύνατη την εξαίρεση της ακίνητης περιουσίας των αιτητών από την απαλλοτρίωση. Απορρίπτοντας εξάλλου την εισήγηση των αιτητών ότι ήταν εκ των πραγμάτων εφικτή, η επιλογή άλλου χώρου, η δικηγόρος των καθ΄ων η αίτηση υπέδειξε ότι στην ιδιοκτησία των αιτητών είχαν ήδη διαμορφωθεί χώροι άθλησης, γήπεδα καλαθόσφαιρας και ο στίβος.
Σύμφωνα με τις πρόνοιες του Άρθρου 23.4 του Συντάγματος ψηφίστηκε ο περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμος 15/62 ο οποίος καθορίζει τους σκοπούς δημόσιας ωφέλειας που συμπεριλαμβάνουν τη "δημιουργία ή συντήρησιν ή ανάπτυξιν των δια ξηράς, θαλάσσης ή αέρος συγκοινωνιών" (άρθρο 3(2)(ι)) και την "επίτευξιν ή προαγωγήν των σκοπών οιουδήποτε, εν τη αρμοδιότητι κοινοτικής τινός συνελεύσεως εμπίπτοντος, εκπαιδευτικού, θρησκευτικού, φιλανθρωπικού ή αθλητικού ιδρύματος, σώματος ή οργανώσεως." (άρθρο 3(2)(ο)).
Είναι προφανές ότι η επίδικη απαλλοτρίωση εμπίπτει στις καθοριζόμενες από τα στοιχεία (ι) και (ο) περιπτώσεις, αφού η απαλλοτρίωση, όπως σημειώνεται στη γνωστοποίηση της 8.1.1999 αφορούσε την "ανέγερση νέου σχολικού κτιρίου μέσης εκπαίδευσης στα Κάτω Πολεμίδια" και για την "ανάπτυξη του οδικού δικτύου που θα εξυπηρετήσει το νέο σχολείο". Στη μεταγενέστερη επίσης γνωστοποίηση της 4.8.2000 εναντίον της οποίας υποβλήθηκε η ένσταση των αιτητών, αναφέρεται ρητά ότι η απαλλοτρίωση της περιγραφόμενης ακίνητης ιδιοκτησίας "επιβάλλεται για σχολικούς σκοπούς και πιο συγκεκριμένα για τους σκοπούς του Λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα στα Κάτω Πολεμίδια." Από το διοικητικό φάκελο διαπιστώνεται ότι από το 1995 οι αρμόδιοι φορείς δηλαδή οι Σύνδεσμοι Γονέων και οι διευθυντές του Λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα απηύθυναν σωρεία επιστολών και αιτημάτων προς τους κατά καιρούς Υπουργούς Παιδείας, διαμαρτυρόμενοι για σοβαρές ελλείψεις και προβλήματα, τα οποία εκτός από το ότι καθιστούσαν δυσχερές το διδακτικό έργο, έθεταν
σε κίνδυνο και την ασφάλεια των μαθητών. Τα σοβαρότερα προβλήματα αφορούσαν την έλλειψη πρόσβασης προς το σχολείο, την ανυπαρξία χώρου αθλοπαιδιών, βιβλιοθήκης, αίθουσας ηλεκτρονικών υπολογιστών, αίθουσας μουσικής και τέχνης, γραφείου καθοδήγησης και επαγγελματικού προσανατολισμού, ακόμα δε και ιατρείου και αποχωρητηρίων για το διδακτικό προσωπικό. Για την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών του συγκεκριμένου δημόσιου εκπαιδευτικού ιδρύματος εκδόθηκε το προσβαλλόμενο διάταγμα απαλλοτρίωσης ο σκοπός του οποίου προσδιορίζεται, όπως ορθά εισηγούνται οι καθ΄ων η αίτηση, ως συνυφασμένος προς την "επίτευξιν ή προαγωγήν των σκοπών οιουδήποτε ............. εκπαιδευτικού ιδρύματος", αλλά και την "ανάπτυξιν των δια ξηράς συγκοινωνιών" έχοντας υπόψη τις πρόνοιες του άρθρου 3(2)(ι) και (ο) του Νόμου 15/62.Αναφορικά με την αίτηση διαχωρισμού της ιδιοκτησίας που είχαν υποβάλει εν τω μεταξύ οι αιτητές και για την οποία παραπονέθηκαν ότι δεν λήφθηκε υπόψη κατά την έκδοση του επίδικου διατάγματος παρατηρείται από τα στοιχεία που έχουν παρουσιαστεί, ότι είχαν ανταλλαγεί απόψεις με επιστολές που συνοδεύονταν με χωρομετρικά σχέδια μεταξύ του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, του Επαρχιακού Λειτουργού του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως και του Διευθυντή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως, που αποδεικνύουν ότι η εκκρεμούσα αίτηση διαχωρισμού της ιδιοκτησίας των αιτητών σε οικόπεδα, μελετήθηκε δεόντως και υπό το φως των εξελίξεων που επικρατούσαν τότε και αφού θεωρήθηκε ότι το υπό αναφορά τεμάχιο αποτελούσε μέρος σχολικού χώρου, υποβλήθηκε η εισήγηση προς την πολεοδομική αρχή να απορρίψει τη συγκεκριμένη αίτηση για ανάπτυξη.
Έχει επίσης υποβληθεί ότι υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις που μπορούσαν να οδηγήσουν στην αποφυγή της συγκεκριμένης απαλλοτρίωσης. Ούτε και αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να γίνει δεκτός. Οι αιτητές παραβλέπουν τη σταθερή νομολογιακή αρχή σύμφωνα με την οποία η επιλογή των κτημάτων που επηρεάζονται από απαλλοτρίωση και η έκταση του επηρεασμού τους συνιστούν τεχνικά θέματα που ανάγονται στην κρίση της διοίκησης, η απόφαση της οποίας δεν μπορεί να υπαχθεί στον αναθεωρητικό έλεγχο του ακυρωτικού δικαστηρίου. (Ίδε J & A. Rossides Interior Designers κ.α. ν. Δημοκρατίας, Υπόθ. Αρ. 180/2000, ημερ. 13.12.2001, Isseyegh κ.α. ν. Δημοκρατίας, υπόθ. Αρ. 1565/99, ημερ.6.6.2001). Όπως έχει τονιστεί στην απόφαση Παντελίδης κ.α. ν. Κυπριακής Δημοκρατίας, Α.Ε. 2287 της 31.3.99
:"Ο καθορισμός των συγκοινωνιακών αναγκών και η αντιμετώπισή τους είναι σύνθετο και πολύπλοκο έργο στο οποίο εμπλέκεται τόσο το Τμήμα Πολεοδομίας, όσο και το Τμήμα Δημοσίων Έργων. Η διαπίστωση του δικαστηρίου ότι η επιλογή του ανισόπεδου κόμβου ήταν η πληρέστερη κατά την κρίση των αρμοδίων κυβερνητικών αρχών λύση, προς αντιμετώπιση των συγκοινωνιακών αναγκών της περιοχής, παραμένει ακλόνητη. Η επιλογή μεταξύ διαζευκτικών λύσεων του συγκοινωνιακού προβλήματος αποτελεί πρωτίστως τεχνικό θέμα στο οποίο δεν υπεισέρχεται το δικαστήριο.
Όπως υποδείξαμε και πρόσφατα στην Θεοδουλίδης κ.α. ν. Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου, Α.Ε. 2122, 30.9.98, "η κρίση της αρμοδίας αρχής αναφορικά με την αναγκαιότητα του έργου, δεν ελέγχεται· ούτε υπεισέρχεται το δικαστήριο σε διαπιστώσεις που αποτελούν απόρροια τεχνικών γνώσεων. (βλ., μεταξύ άλλων, Lanitis E.C. Estates Ltd κ.α. ν. Δημοκρατίας κ.α., Υπόθεση Αρ. 108/88, 21.1
2.89 και Δημητριάδη κ.α. ν. Υπουργικού Συμβουλίου κ.α., Υποθέσεις Αρ. 1029/85, κ.α., 13.3.96 (απόφαση Ολομέλειας))."
ΙΙ. Έλλειψη δέουσας έρευνας
Έχει υποβληθεί εκ μέρους των αιτητών ότι οι καθ΄ων η αίτηση προχώρησαν στη λήψη της επίδικης απόφασης χωρίς την προετοιμασία οποιασδήποτε έρευνας και μελέτης. Οι αιτητές που είχαν το βάρος της απόδειξης του πιο πάνω ισχυρισμού απέτυχαν να κλονίσουν το τεκμήριο ότι μια διοικητική απόφαση έχει ληφθεί ως αποτέλεσμα επιβεβαίωσης των γεγονότων (Michanikos & Αnother v. Republic (1986) 3 CLR 237). Μέσα στο διοικητικό φάκελο υπάρχει "επείγουσα" επιστολή του Διευθυντή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως προς το Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού με την οποία επισυνάπτεται "λεπτομερές σχέδιο χωροθέτησης του πιο πάνω αναφερόμενου λυκείου στο οποίο φαίνεται το προβλεπόμενο οδικό δίκτυο και το καθαρό εμβαδό του γηπέδου" όπως επίσης και επιστολή του Αρχιτέκτονα του Εργου προς το Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, στην οποία τονίζεται ότι η ένσταση των αιτητών διερευνήθηκε δεόντως και ότι η απαλλοτρίωση κρίθηκε ως απαραίτητη. Κρίνω σκόπιμο να παραθέσω προς τούτο το κείμενο της πιο πάνω επιστολής:
"
Θέμα Λύκειο Αγίου Σπυρίδωνα Λεμεσού - Απαλλοτρίωση χώρουΑναφορικά με επιστολή σας ημερομηνίας 26.6.2001 για την ένσταση των ιδιοκτητών του χώρου του Λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα όσον αφορά την απαλλοτρίωση του χώρου αναφέρω τα ακόλουθα:
2. Ο χώρος που ζητούν οι ιδιοκτήτες είναι ο διαγραμμισμένος στο επισυναπτόμενο τοπογραφικό.
3. Στο σχέδιο αυτό φαίνονται όλες οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις και αθλητικοί χώροι (στίβος, γήπεδα). Επίσης η αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων με τα απαραίτητα βοηθητικά σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Κ.Ο.Α. η οποία δεν έχει ακόμα κατασκευαστεί (ετοιμάζεται προσχέδιο). Δεν έχουν κατασκευαστεί επίσης οι κερκίδες του γηπέδου καλαθόσφαιρας.
4. Ο χώρος που απομένει πίσω από τις ανωτέρω κερκίδες μέχρι την περίφραξη προορίζεται για χώρος ανέγερσης αίθουσας ρυθμικής γυμναστικής και βοηθητικών της (αθλητικό συγκρότημα το οποίο θα χρησιμοποιείται και από ομάδες του Κ.Ο.Α. τα απογεύματα).
5. Μπορεί να γίνουν εγκαταστάσεις απογευματινών απασχολήσεων των μαθητών (μαθήματα φωτογραφίας, βοτανολογίας, χορού κλπ) όπως επίσης αναψυκτήριο και εκθεσιακός χώρος έργων των παιδιών όπου θα απασχολούνται τα απογεύματα επικοδομητικά.
6. Οι χώροι που είναι κτισμένοι είναι ήδη εγκεκριμένοι από την Επιτροπή Έγκρισης Σχολικών Κτιρίων και είναι μέσα στα πλαίσια των ισχυόντων νόμων και κανονισμών σχολικών κτιρίων.
7. Τονίζω ότι επίσης υπάρχει ανάγκη ανέγερσης δύο νέων αιθουσών Φυσικής και Χημείας εκσυχρονισμένων ώστε να καλύψουμε τις ήδη υπάρχουσες ανάγκες του αριθμού των μαθητών του ανωτέρω σχολείου."
Τα όσα ισχυρίζονται οι αιτητές σε σχέση με την επάρκεια της αρμόδιας έρευνας και μελέτης αλλά και της διερεύνησης των όσων έχουν συμπεριληφθεί στην Ένσταση τους εναντίον της προτιθέμενης απαλλοτρίωσης, είτε καταρρίπτονται από το περιεχόμενο των διοικητικών εγγράφων που έχουν αναφερθεί, είτε ανάγονται στις επιλογές της απαλλοτριούσας αρχής, που όπως έχει ήδη αναφερθεί βρίσκονται εκτός του ακυρωτικού ελέγχου.
ΙΙΙ Έλλειψη αιτιολογίας
Η εισήγηση ότι η επίδικη απόφαση πάσχει λόγω έλλειψης αιτιολογίας δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Στην παρούσα περίπτωση η αιτιολογία προκύπτει από το περιεχόμενο του φακέλου και η απαλλοτρίωση είναι προφανές ότι έγινε για την εξυπηρέτηση των αναγκών του Λυκείου Αγίου Σπυρίδωνα. Οι προεκτάσεις της ανάγκης αιτιολόγησης απόφασης για απαλλοτρίωση ακίνητης περιουσίας εξετάστηκαν σε αριθμό υποθέσεων. Χαρακτηριστικά στην υπόθεση Alakati Investment Ltd v. The Republic (1973) 3 CLR 255, ο δικαστής Α. Λοΐζου όπως ήταν τότε, είχε τονίσει τα ακόλουθα:
"In the light of the aforesaid principles which must be considered as likewise governing the question of the compulsory acquisition in Cyprus, it is clear
that it is not necessary that every element and every preparatory work relied upon for deciding the acquisition of property should be incorporated in the body of the final decision itself. Ιn the present case, the preparatory acts, including the opinions of experts contained in the several reports, the plans and sketches attached thereto, as well as the submission to the Council of Ministers, were before it at its meeting and specific reference is made to this submission in the decision itself. To my mind, all these, complete the reasoning for this decision."
Πιο πρόσφατα ο δικαστής Γ. Κωνσταντινίδης επεσήμανε πάνω στο ίδιο θέμα στην υπόθεση Σταυρίδη ν. Δημοκρατίας (1992) 3 Α.Α.Δ. 303 τα ακόλουθα:
"Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε πως η ανάγκη για την αιτιολόγηση της απόφασης για την απαλλοτρίωση προϋποθέτει ενσωμάτωση σ΄αυτή του όγκου των στοιχείων που υπήρχαν. Η παραπομπή σε αυτά τα στοιχεία, έχοντας υπόψη τη φύση του θέματος, προσφέρει την αναγκαία αιτιολόγηση και επιτρέπει το δικαστικό έλεγχο."
Η προσφυγή απορρίπτεται με έξοδα σε βάρος των αιτητών.
Τ. ΗΛΙΑΔΗΣ
Δ.