ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
(2002) 4 ΑΑΔ 1033
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
< FONT FACE="Arial" SIZE=5>ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΡ. 958/00
ΕΝΩΠΙΟΝ
: Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ, Δ.Αναφορικά με το ΄Αρθρο 146 του Συντάγματος
Μεταξύ -
Αγρόκτημα Λανίτη Λτδ., από τη Λεμεσό
Αι τητών
και
Επάρχου Λεμεσού
Κα θ΄ου η αίτηση
31 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2002.
Για τους αιτητές: Α. Κακουλλή για Γ. Κακογιάννη.
Για τους καθ΄ ων η αίτηση: Λ. Ουστά.
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Οι αιτητές ασχολούνται με την εσπεριδοκαλλιέργεια και είναι ιδιοκτήτες 3.325 δεκαρίων γης στα οποία διατηρούν φυτείες εσπεριδοειδών. Για την άρδευσή τους χρησιμοποιούν το νερό 25 γεωτρήσεων/φρεατίων σε σχέση με τα οποία έχουν εκδοθεί άδειες δυνάμει του περί Υδατοπρομηθείας (Ειδικά Μέτρα) Νόμου του 1964 (Ν. 32/64 όπως τροποποιήθηκε), (ο Νόμος).
Με απόφαση του Επάρχου Λεμεσού, ημερομηνίας 5.5.00, τροποποιήθηκαν οι όροι των 23 από τις 25 άδειες για την περίοδο του έτους που θα ακολουθούσε. Θα επιτρεπόταν άντληση από αυτές "μηδενικής" ποσότητας νερού. Με την ακόλουθη αιτιολογία όπως την περιέχουν οι σχετικές ειδοποιήσεις:
"Η τροποποίηση των όρων αδείας έγινε υπό το βάρος της κρίσιμης κατάστασης του υδροφορέα. Παράνομες αντλήσεις θα επιφέρουν υφαλμύρωση και καταστροφή του υδροφορέα, με όλες τις μελλοντικές επιπτώσεις που συνεπάγεται αυτό. Η γενική κατάσταση των υδατικών αποθεμάτων βρίσκεται κάτω από τα όρια ασφαλείας, γι΄αυτό και καλείστε να επιδείξετε τη μεγαλύτερη δυνατή σύνεση στο χειρισμό της φετινής κρίσης για το καλό της περιοχής και της Κύπρου γενικότερα."
Με την προσφυγή αμφισβητείται το κύρος αυτών των αποφάσεων για λόγους που μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής:
1. Δεν ήταν επιτρεπτή κατά νόμο η επιβολή όρου που ουσιαστικά απαγορεύει την άντληση και της παραμικρής ποσότητας νερού, γιατί αυτό δεν είναι περιορισμός που θα μπορούσε να επιβληθεί αλλά πλήρης στέρηση που θα μπορούσε να επέλθει μόνο με ακύρωση ή ανάκληση των αδειών.
2. Παραβιάστηκε το Άρθρο 25 του Συντάγματος αφού ο κίνδυνος της ξήρανσης και καταστροφής των φυτειών εξ αιτίας του δραστικού μέτρου που επιβλήθηκε, στερεί από τους αιτητές τη δυνατότητα να ασκούν το επάγγελμά τους.
3. Η απόφαση λήφθηκε χωρίς να συνυπολογιστούν βασικές παράμετροι, κατά πλάνη περί τα πράγματα και, ούτως ή άλλως, κατά παράβαση των αρχών της χρηστής διοίκησης και της αναλογικότητας που απέτρεψε την επιλογή της λιγότερο επαχθούς λύσης. ΄Οπως εξηγούν περαιτέρω, οι προσβαλλόμενες αποφάσεις ήταν το αποτέλεσμα απαισιόδοξων και συντηρητικών προβλέ-ψεων, κατά παραγνώριση των υφιστάμενων επιστημονικών και εμπειρικών δεδομένων αναφορικά με το δυναμισμό του υδροφόρου στρώματος Ακρωτηρίου. Ως τέτοιες παραμέτρους αναφέρουν:
(α) Το γεγονός ότι, κατά τον ισχυρισμό τους, "η έστω κρίσιμη κατάσταση του υδροφορέα ήταν αναστρέψιμη". Η άντληση νερού μετά την επιβολή του μέτρου, την οποία όπως ομολογούν πραγματοποιούσαν παράνομα, δεν χειροτέρευσε την κατάσταση. Συναφώς, θα έπρεπε να είχε ερευνηθεί η περίπτωση της κάθε διάτρησης ξεχωριστά.
(β) Ο κίνδυνος καταστροφής των φυτειών τους, παρά το γεγονός ότι είχε διασφαλιστεί να έχουν, με άλλο τρόπο, 656.426 κ.μ. νερού. Οι ανάγκες τους κατ΄ έτος ήταν πολύ μεγαλύτερες.
(γ) Το γεγονός ότι το υδροφόρο στρώμα επιβαρύνθηκε με ενέργειες της ίδιας της διοίκησης, όπως η κατασκευή του φράγματος Κούρρη, η υδατοπρομήθεια Λεμεσού και η καθυστέρηση στην υλοποίηση προγραμματισθέντων έργων αφαλάτωσης και, συναφώς, το ότι οι αιτητές ήταν "προηγούμενοι χρήστες" (prior users) με την έννοια του περί Φρεάτων Νόμου, Κεφ. 351.
(δ) Το γεγονός ότι οι αιτητές, όπως ισχυρίζονται, αντλούσαν από την περιοχή Ζακακίου όπου η στάθμη του υδροφορέα δεν ήταν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας όπως σε άλλες περιοχές, αλλά πάνω από αυτή. Οπότε, δεν ήταν κρίσιμη η κατάσταση εκεί και τα μέτρα θα μπορούσαν να ήταν λιγότερο επαχθή.
Σε συμφωνία προς τις εισηγήσεις των καθ΄ ων η αίτηση καταλήγω πως δεν στοιχειοθετείται λόγος ακυρότητας. ΄Οπως ορθά επισημαίνεται, το Άρθρο 23.1 του Συντάγματος διαφυλάσσει το δικαίωμα της Δημοκρατίας "επί των υπογείων υδάτων". [Βλ. και το άρθρο 3(1) του περί Κυβερνητικών Υδατικών ΄Εργων Νόμου, Κεφ. 341, όπως τροποποιήθηκε]. Δεν έχουν οι αιτητές δικαίωμα άντλησης και χρήσης τέτοιου νερού πλην στο βαθμό και υπό τους όρους που αυτό θα ήταν επιτρεπτό στο πλαίσιο των ρυθμίσεων της νομοθεσίας που διέπει το θέμα. Η συνάρτηση τέτοιων ρυθμίσεων προς το δικαίωμα του Άρθρου 25 του Συντάγματος για άσκηση επαγγέλματος, είναι λανθασμένη. Το κατά πόσο οι διοικητικές αποφάσεις επί τέτοιου θέματος είναι νόμιμες, αποτελεί ξεχωριστό θέμα και αναλόγως ακυρώνονται ή επικυρώνονται. Δεν δικαιολογείται όμως η αντιστοίχιση του δικαιώματος του Άρθρου 25 προς είδος καθήκοντος παροχής άδειας για άντληση νερού ώστε να καθίσταται δυνατό να ασκεί ένας το επάγγελμα, εν προκειμένω του γεωργού. Αυτά κατ΄ ανάγκην υπόκεινται σε όσα κατά το Νόμο διέπουν την ορισμένη παροχή ή την άρνησή της. Το δικαίωμα των αιτητών, που παρέμεινε άθικτο, δεν μπορεί να σημαίνει και διοικητικές ρυθμίσεις προσαρμοσμένες αναλόγως, όταν δικαιολογείται κατά νόμο άλλη πορεία. Οι καθ΄ ων η αίτηση επικαλέστηκαν και τις υποθέσεις The Cyprus Phassouri Plantations Co. Ltd and Others v. The Organization of Agricultural Insurance and Others, (1987) 3 A.A.Δ. 2047 και Aristides v. Republic (1983) 3 AAΔ 1507 σύμφωνα με τις οποίες η προστασία του ΄Αρθρου 25 αφορά σε άμεση και όχι έμμεση επέμβαση και συμφωνώ πως είναι και αυτές σχετικές.
Στην P.G. Mavrikios Agrochemical Co Ltd ν. Κυπριακής Δημοκρατίας, Προσφυγή αρ. 1351 ημερομηνίας 28.2.02, ασχολήθηκα ειδικά με τη δυνατότητα επιβολής όρου για "μηδενική" άντληση. ΄Εκρινα πως
"εδώ δεν έχουμε ανάκληση ή ακύρωση της άδειας των αιτητών, η οποία εξακολουθεί να είναι ισχυρή, αλλά απλό χρονικό περιορισμό της άντλησης, ενόψει της τραγικής κατάστασης του υδροφορέα και των κινδύνων για ανεπανόρθωτη καταστροφή του κατά την περίοδο εκείνη".
Οι αιτητές εισηγούνται να καταλήξω τώρα διαφορετικά ενόψει του συνδυασμού των άρθρων 5 και 9 του Νόμου και των Κανονισμών 4, 5 και 13 των ομώνυμων Κανονισμών (ΚΔΠ 695/66) και του τύπου της "άδειας διάτρησης" που εισάγουν. Με κατακλείδα την επίκληση λεξικών αναφορικά με την έννοια της λέξης "περιορισμός".
Σημειώνω πως η πιο πάνω απόφασή μου υιοθετήθηκε ως ορθή από τον Αρτεμίδη, Δ., στη Stamatis D. Mavropoulos & Sons ν. Επάρχου Λεμεσού, Προσφυγή 956/00 ημερομηνίας 6.6.02 και από τον Αρτέμη, Δ., στην Τhe Cyprus Phassouri Plantation Co Ltd v. Eπάρχου Λεμεσού, Προσφυγή 957/00 ημερομηνίας 18.10.02. Εξακολουθώ δε να διατηρώ την άποψη πως και η κατά χρόνο ρύθμιση, διατηρουμένης της ισχύος της άδειας, συνιστά περιορισμό που είναι δυνατό, στο πλαίσιο του Νόμου, να επιβληθεί.
Οι προσβαλλόμενες αποφάσεις έχουν στη βάση τους τα ακόλουθα από την πρόταση του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, προς το Υπουργικό Συμβούλιο:
"1. Όπως είναι γνωστό η υδατική κατάσταση στην Κύπρο παραμένει τραγική, αφού για πέμπτη συνεχή χρονιά ο καιρός είναι άνομβρος και με βροχόπτωση πολύ χαμηλότερη της κανονικής. Η βροχόπτωση από τον Οκτώβριο μέχρι τέλος Μαρτίου είναι μόνο 268 χιλιοστόμετρα ή 61% της κανονικής που κατατάσσει τη χρονιά αυτή την 6η ξηρότερη του αιώνα. Η αντίστοιχη περσινή ήταν 437 χιλιοστόμετρα ή 93%. Τούτο είχε σαν αποτέλεσμα πολλά φράγματα να είναι ακόμη κενά (Διπόταμος, Καλαβασός, Λεύκαρα) ενώ άλλα να έχουν πολύ λίγα αποθέματα. Από τη χαμηλή βροχόπτωση έχουν επηρεαστεί δυσμενώς και οι υδροφορείς οι οποίοι λόγω υπεράντλησης (λόγω της έλλειψης νερού στα φράγματα), έχουν εξαντληθεί ενώ άλλοι κινδυνεύουν να αλμυρίσουν λόγω της διείσδυσης θαλάσσιου νερού με αποτέλεσμα να μειωθεί δραστικά η απόδοσή τους.
Στην ίδια πρόταση, για να ακολουθήσει και σειρά εισηγήσεων που εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο σε σχέση με την εφαρμογή των μέτρων που αποφασίστηκαν, καταγράφονται οι προβλεπόμενες επιπτώσεις μαζί με προτεινόμενα μέτρα στήριξης:
"
Επιπτώσεις και Μέτρα ΣτήριξηςΑπώλειες φυτειών. Επειδή λόγω της έλλειψης νερού από τα φράγματα τα οποία στο παρελθόν παρείχαν νερό για την άρδευση τους, υπάρχει κίνδυνος ξήρανσης μόνιμων φυτειών και θα πρέπει να καταρτισθεί σχέδιο για παροχή κάποιων αποζημιώσεων.
Απώλειες εισοδημάτων. Επιπρόσθετα με τα πιο πάνω θα υπάρξει απώλεια εισοδήματος λόγω της μειωμένης ή έλλειψης παροχής νερού από μόνιμες φυτείες θερμοκήπια και εποχιακές φυτείες. Θα πρέπει να ληφθούν από νωρίς αποφάσεις για αποζημιώσεις. Τα δύο αυτά μέτρα εάν παρθούν έγκαιρα θα βοηθήσουν στην εφαρμογή των μέτρων περιορισμού της παροχής νερού".
Ομοίως και στα πρακτικά σύσκεψης της Επαρχιακής Επιτροπής Υδατίνων Πόρων Λεμεσού που πραγματοποιήθηκε στις 21.4.00 υπό την προεδρία του Επάρχου. Παραθέτω τα αναφερθέντα υπό τον Α. Γεωργίου του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων σε σχέση με την κατάσταση:
"Ο κ. Γεωργίου παρουσίασε χάρτες της ελεγχόμενης περιοχής Ακρωτηρίου και ανέφερε ότι η στάθμη ολόκληρου σχεδόν του υδροφορέα Ακρωτηρίου είναι 3-4 μέτρα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας εκτός της περιοχής Ζακακίου που είναι πάνω από το Ο, και τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι έχει διαχωριστεί μεγάλος αριθμός οικοπέδων. Επίσης η ποιότητα του νερού έχει επηρεασθεί σε μεγάλο βαθμό.
Στη συνέχεια παρουσίασε χάρτες όπου φαίνονται οι γεωτρήσεις Γαρύλλη και ανέφερε ότι και το υδροφόρο στρώμα της περιοχής αυτής έχει επηρεαστεί με τη διείσδυση θαλάσσιου νερού και ότι το υδροφόρο στρώμα της περιοχής αυτής είναι -4 μέτρα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας.
Η διαφορά στάθμης του υδροφόρου στρώματος Γαρύλλη από το 1993 μέχρι σήμερα έχει κατέλθει -5 μέτρα κάτω από τη θάλασσα. ΄Εχουν αλμυρίσει 2-3 γεωτρήσεις του Γαρύλλη και υπάρχει άμεσος κίνδυνος να αλμυρίσουν και άλλες. Πέρσι λόγω των υδατικών αναγκών έγινε υπεράντληση από το υδροφόρο στρώμα Γαρύλλη ενώ για φέτος η βοήθεια που μπορεί να δώσουν οι γεωτρήσεις Γαρύλλη είναι πολύ μικρή. Το 1999 αντλήθηκαν 9 εκατ. κ.μ. από το υδροφόρο στρώμα Γαρύλλη από τα οποία τα 8 εκ. διατέθηκαν για άρδευση και 1 εκατ. για ύδρευση. Ο κ. Γεωργίου εισηγήθηκε όπως συγκληθεί νέα σύσκεψη σε ένα μήνα για να μελετηθούν οι όροι των αδειών."
Θεωρώ, λοιπόν, πως και οι υπόλοιποι ισχυρισμοί των αιτητών, όπως τους έχω συνοψίσει, δεν βρίσκουν έρεισμα στα δεδομένα. Δεν παραγνωρίστηκαν οι επιπτώσεις αλλά τα μέτρα λήφθηκαν με πλήρη επίγνωσή τους. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη, οι συνέπειες που επαπειλούνταν ήταν ιδιαίτερα σοβαρές και η άποψη για δυσαναλογία μεταξύ του προβλήματος και των μέτρων, μάλιστα τέτοιας έκτασης που να επιτρέπει παρέμβαση, δεν ευσταθεί. Μπροστά σε υπαρκτό πρόβλημα τεραστίων διαστάσεων αποφασίστηκαν προσωρινές λύσεις, περιορισμοί όπως κρίνω, που δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υπερβαίνουν ό,τι εξ αντικειμένου αναδεικνύεται ως εύλογο.
Αβάσιμη είναι και η αντίληψη πως εμφιλοχώρησε πλάνη. Οι ισχυρισμοί των αιτητών για την αναστρεψιμότητα της υποβίβασης της στάθμης του νερού είχε συναρτηθεί προς μελέτες που υπήρχαν και οι αιτητές είδαν εξ αρχής ως ανάγκη την προσαγωγή σχετικής μαρτυρίας. Για να αναγνωρίσουν όμως τελικά, όπως το έθεσαν, την περιορισμένη χρησιμότητα αυτών των μελετών, όταν αυτές τους δόθηκαν και κατατέθηκαν στο δικαστήριο. Με την προσθήκη μάλιστα πως ήταν σε τεχνικά θέματα που αναφέρονταν και πως, "δεν έχουν οποιανδήποτε εξήγηση από εμπειρογνώμονα". Επικαλούνται πλέον επ΄αυτού την "ιστορική εμπειρία", το γεγονός δηλαδή πως τις περιόδους ανομβρίας διαδέχονται καλύτερες περίοδοι και το γεγονός ότι στο παρελθόν παρατηρήθηκε συνακόλουθη αύξηση της στάθμης του νερού. Δεν νομίζω πως ήταν εκτός ορίων η διαπίστωση πως επιβάλλονταν άμεσα δραστικά μέτρα και δεν είναι επί του προκειμένου πειστικό το επιχείρημα πως θα έπρεπε, παρά την τραγικότητα της κατάστασης και τους άμεσους κινδύνους που επαπειλούνταν, να υπεισέλθουν στην εικόνα, ως όροι προσδιοριστικοί της λύσης, οι ελπίδες πως, ενόψει της "ιστορικής εμπειρίας", σε κάποια απροσδιόριστη χρονική στιγμή το πρόβλημα θα επιλυόταν ή θα απαμβλυνόταν. Σε σχέση δε με τον ισχυρισμό πως διέλαθε της προσοχής η πραγματικότητα ως προς τη στάθμη του νερού στην περιοχή Zακακίου
, που παρουσιάζεται ας σημειωθεί μόνο στην αγόρευση για τους αιτητές, σημειώνω πως παρέμεινε αναπάντητη η παραπομπή από τους καθ΄ ων η αίτηση σε υδρογράφημα που δείχνει ότι η στάθμη του νερού στην περιοχή του αγροκτήματος των αιτητών ήταν της τάξης των δυο μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Εν πάση περιπτώσει, δεν θα είχε με κανένα τρόπο να τεκμηριωθεί πως τέτοιο γεγονός, το ότι δηλαδή σε κάποιο σημείο του υδροφορέα Ακρωτηρίου η στάθμη βρισκόταν απλώς πάνω από το μηδέν, δικαιολογούσε τέτοιας μορφής απομόνωση και διαφορετική ρύθμιση. Και είναι αυθαίρετο το συμπέρασμα, μη συμβιβάσιμο προς το τεκμήριο της κανονικότητας, πως αγνοήθηκε στοιχείο ρητά καταγραμμένο.Μια τελευταία παρατήρηση σε σχέση με την επίκληση της εκ των υστέρων παράνομης άντλησης, ως ενδεικτικής πλάνης σε σχέση με την κρισιμότητα της κατάστασης. Πρόκειται για απαράδεκτο ισχυρισμό, εν πάση περιπτώσει γενικό και αόριστο που δεν θα μπορούσε να σταθεί ως αντίβαρο στο επιστημονικό υπόβαθρο που οδήγησε στις διαπιστώσεις της διοίκησης.
Η προσφυγή αποτυγχάνει και απορρίπτεται, με έξοδα. Η προσβαλλόμενη απόφαση επικυρώνεται.
Γ. Κωνσταντινίδης, Δ.
/ΜΣι.C:\My Documents\2002\PART4\958-00.doc