ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ

Αναφορικά με το ΄Αρθρο 146 του Συντάγματος

Μαρίας Συμεού Συμεωνίδη, από τη Λευκωσία

- και -

Κυπριακής Δημοκρατίας, μέσω

Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού

_____________

Για την αιτήτρια : κα Σ. Κλεόπα για κ.κ. Κλεόπα και Κλεόπα.

Για τους καθ΄ων η αίτηση : κ. Α. Μαππουρίδης, Δικηγόρος της Δημοκρατίας Α΄, για Γεν. Εισαγγελέα

της Δημοκρατίας.

_____________

Το 1971, ύστερα από απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου αριθμός υποστατικών απαλλοτριώθηκε για "την επέκτασιν του κτιρίου και της αυλής του Παγκυπρίου Γυμνασίου". ΄Ενα από τα υποστατικά που απαλλοτριώθηκαν, το Τεμάχιο 44, ανήκε στην αιτήτρια.

Η Σχολική Εφορεία Λευκωσίας για λογαριασμό της οποίας έγινε η απαλλοτρίωση, κατεδάφισε μερικά από τα απαλλοτριωθέντα υποστατικά για να μεγαλώσει η αυλή του σχολείου. ΄Αλλα υποστατικά, μεταξύ των οποίων και το υποστατικό της αιτήτριας, δεν θίχτηκαν γιατί, όπως αναφέρεται στην ένσταση που καταχωρήθηκε από τους καθ΄ ων η αίτηση, έπρεπε να αποφασιστεί οριστικά ποια έργα αθλητικής υποδομής ή άλλα κτίρια θα κατασκευάζονταν στο χώρο τους.

Εν τω μεταξύ όμως στις 5.10.1985 με το υπ΄αρ. 248 Διάταγμα Διατήρησης που δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας, τα υποστατικά που δεν είχαν κατεδαφιστεί κηρύχθηκαν από το Δήμο Λευκωσίας διατηρητέα. Με αποτέλεσμα βέβαια να αποκλειστεί η κατεδάφισή τους. Τελικά, η αιτήτρια με επιστολή του δικηγόρου της ημερ. 25.6.1998 ζήτησε την ακύρωση της απαλλοτρίωσης και επιστροφή του ακίνητου.

Το Υπουργείο Παιδείας με επιστολή του ημερ. 28.7.1998 ζήτησε γνωμάτευση κατά πόσο η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν υποχρεωμένη να επιστρέψει το ακίνητο ή μπορούσε να το διατηρήσει νοουμένου ότι η Σχολική Εφορεία Λευκωσίας θα το βελτίωνε για να χρησιμοποιηθεί για κάλυψη των στεγαστικών αναγκών του Παγκύπριου Γυμνασίου. Η Νομική Υπηρεσία με γνωμάτευσή της ημερ. 5.1.1999 απάντησε ότι η κάλυψη των στεγαστικών αναγκών του Παγκύπριου Γυμνασίου εμπίπτει στους σκοπούς της απαλλοτρίωσης και έτσι το Υπουργείο Παιδείας με επιστολή του ημερ. 20.4.1999 απέρριψε το αίτημα. Την απόφαση αυτή προσβάλλει η παρούσα αίτηση.

Το ΄Αρθρο 23.5 του Συντάγματος προβλέπει ότι ακίνητη ιδιοκτησία που απαλλοτριώνεται αναγκαστικά θα χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε. Αν μέσα σε τρία χρόνια δεν καταστεί εφικτός ο σκοπός της απαλλοτρίωσης, η απαλλοτριούσα αρχή υποχρεούται ευθύς μετά την εκπνοή της ρηθείσας προθεσμίας να προσφέρει το ακίνητο στον πρώην ιδιοκτήτη της.

Μέσα στο πνεύμα του Συντάγματος βρίσκεται και το άρθρο 15 (1) του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962, Ν.15/62, που προβλέπει ότι όταν μέσα σε τρία χρόνια από της ημερομηνίας κατά την οποία η ιδιοκτησία περιήλθε στην απαλλοτριούσα αρχή, δεν επιτευχθεί ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση ή η επίτευξη του σκοπού εγκαταλείφθηκε ή το όλο ή μέρος της ιδιοκτησίας αποδείχθηκε ότι υπερβαίνει τις πραγματικές ανάγκες της απαλλοτριούσας αρχής, η απαλλοτριούσα αρχή υποχρεούται να προσφέρει εγγράφως στον ιδιοκτήτη του ακίνητου την ιδιοκτησία στην τιμή που το απέκτησε ή αν ο ιδιοκτήτης απέθανε, στους προσωπικούς αντιπροσώπους ή τους κληρονόμους του, οι οποίοι υποχρεούνται μέσα σε τρεις μήνες από της γνωστοποίησης να αποδεχθούν ή απορρίψουν την προσφορά.

Η γραμμή που ακολούθησε η νομολογία ουσιαστικά συνοψίζεται στην αρχή ότι όταν ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση δεν έχει εγκαταλειφθεί ή δεν έχει καταστεί ανέφικτος, δεν ενεργοποιούνται οι πρόνοιες του ΄Αρθρου 23.5 και η απαλλοτριούσα αρχή δεν υπέχει υποχρέωση επιστροφής της απαλλοτριωθείσας περιουσίας. ΄Οπως σημειώνεται και στην υπόθεση Κυπριανού ν. Δημοκρατίας, Υποθ. Αρ. 703/86, ημερ. 31.3.1990, το επίδικο ζήτημα είναι κατά πόσο υπήρξε ή όχι εγκατάλειψη από μέρους της απαλλοτριούσας αρχής του σκοπού για τον οποίο αποκτήθηκε η γη, κατά πόσο δηλαδή το επίδικο τεμάχιο δεν χρειάζεται πλέον και δεν υπάρχει καμιά προοπτική ή αναγκαιότητα χρησιμοποίησής του για το σκοπό για τον οποίο απαλλοτριώθηκε.

Αυτή η ερμηνεία συνάδει και με το όλο πνεύμα του ΄Αρθρου 23 που προστατεύει την ατομική ιδιοκτησία, η στέρηση της οποίας, κυρίως με απαλλοτρίωση, επιτρέπεται κάτω από πολύ αυστηρούς όρους και για τους λόγους που αναφέρονται στην παράγραφο 4 του ΄Αρθρου 23.

Ούτως ή άλλως, κατά το χρόνο της δημοσίευσης της γνωστοποίησης της απαλλοτρίωσης, όπως είναι φυσικό, ο σκοπός για τον οποίο γίνεται η απαλλοτρίωση είναι εφικτός, αλλοιώτικα η απαλλοτριούσα αρχή δεν θα προέβαινε στη δημοσίευση. Εκείνο που εννοεί συνεπώς η παράγραφος 5 είναι ότι η απαλλοτριούσα αρχή θα πρέπει, μέσα στα τρία χρόνια, να προβεί σε τέτοιες ενέργειες που να σκοπεύουν στην υλοποίηση ή πραγματοποίηση του σκοπού. Επισημαίνεται η συνταγματική επιταγή για προσφορά του ακίνητου στον ιδιοκτήτη ευθύς μετά την εκπνοή της προθεσμίας των τριών ετών. Η ίδια ανάγκη για σπουδή επιδεικνύεται στη συνέχεια με την πρόνοια για επιστροφή του απαλλοτριωθέντος ευθύς άμα αποδοθεί το τίμημα.

Το Σύνταγμα προνοεί συγκεκριμένη προθεσμία. Αν σκοπός του συνταγματικού νομοθέτη ήταν η επιστροφή της απαλλοτριωθείσας περιουσίας μόνο στις περιπτώσεις όπου ο σκοπός εγκαταλείπεται, τότε δεν θα ήταν ανάγκη να τεθεί οποιαδήποτε προθεσμία. Θα αρκούσε να λεχθεί ότι όταν ο σκοπός της απαλλοτριούσας αρχής εγκαταλείπεται, τότε η απαλλοτριούσα αρχή υποχρεούται να επιστρέψει το απαλλοτριωθέν ακίνητο. Η έννοια της προθεσμίας τονίζει ακριβώς την ανάγκη ενεργειών που δείχνουν έναρξη υλοποίησης ή πραγματοποίησης του σκοπού. Η απαλλοτρίωση, έστω και για τους σκοπούς που αναφέρονται στο ΄Αρθρο 23, δεν παύει να είναι επέμβαση στο συνταγματικά προστατευόμενο δικαίωμα της ιδιοκτησίας και μέσα σ΄ αυτό το πνεύμα θα πρέπει να ερμηνεύεται και η σχετική συνταγματική διάταξη.

Ποιά μέτρα λαμβάνει η απαλλοτριούσα αρχή προς υλοποίηση του σκοπού μέσα στα τρία χρόνια που προβλέπονται από το ΄Αρθρο 23 είναι θέμα βαθμού. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να εξετάζονται τα ιδιαίτερα περιστατικά (βλέπε για παράδειγμα την υπόθεση Καλλικά ν. Δημοκρατίας, Α.Ε. 1927, ημερ. 27.2.1998 όπου επειδή είχε κατασκευαστεί μέρος του δρόμου, ενώ το υπόλοιπο μέρος θα κατασκευαζόταν σε εύθετο χρόνο, αφού πρώτα επιλύονταν μερικά τεχνικής φύσης προβλήματα, το Δικαστήριο απέρριψε αίτηση για επιστροφή της απαλλοτριωθείσας περιουσίας).

Το ΄Αρθρο 23.5 δεν απαιτεί, είναι αλήθεια, ολοκλήρωση του σκοπού της απαλλοτρίωσης μέσα στην περίοδο των τριών χρόνων από της Γνωστοποίησης, αλλά από την άλλη ούτε και προνοεί για επιστροφή του απαλλοτριωθέντος στον πρώην ιδιοκτήτη του την εγκατάλειψη του σκοπού.

Αξιοσημείωτη είναι νομίζω και η διάκριση που γίνεται στην υπόθεση Δημοκρατία ν. Κωνσταντή κ.α., (1994) 3 Α.Α.Δ. 307 και η αναφορά στις ουσιώδεις διαφορές μεταξύ του άρθρου 13 του Land Aquisition Law (o περί Απαλλοτριώσεως Γης Νόμος, Κεφ. 226), του νόμου που ίσχυε πριν την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας, η οποία αναφέρεται σε εγκατάλειψη του σκοπού της απαλλοτρίωσης και της παραγράφου 5 του ΄Αρθρου 23 του Συντάγματος η οποία αναφέρεται στο ανέφικτο του σκοπού.

Στην Ελλάδα για κατοχύρωση της τήρησης των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων που προβλέπουν το Σύνταγμα και ο νόμος, προβλέπεται η αυτοδίκαιη άρση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης σε τρεις περιπτώσεις, δύο από τις οποίες έχουν σχέση με την έγκαιρη καταβολή της αποζημίωσης. Αυτοδίκαιη άρση έχουμε όταν η άρση δεν εξαρτάται από ορισμένη δραστηριότητα της διοίκησης.

Πέραν όμως των πιο πάνω, στην παρούσα υπόθεση είναι φανερό ότι εν πάση περιπτώσει ο σκοπός για τον οποίο απαλλοτριώθηκε η περιουσία της αιτήτριας, δεν είναι πλέον πραγματοποιήσιμος. Το συγκεκριμένο ακίνητο απαλλοτριώθηκε μέ σκοπό την επέκταση του κτιρίου και της αυλής του Παγκύπριου Γυμνασίου. Η διατύπωση της Γνωστοποίησης δείχνει ότι σκοπός της απαλλοτρίωσης ήταν η κατεδάφιση της απαλλοτριωθείσας περιουσίας, είτε για επέκταση του υφιστάμενου κτιρίου είτε για επέκταση της αυλής.

Αφού λοιπόν το υποστατικό της αιτήτριας δεν μπορεί να κατεδαφιστεί για σκοπούς επέκτασης του κτιρίου ή για τη δημιουργία έργων αθλητικής υποδομής, ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν είναι πλέον πραγματοποιήσιμος και θα πρέπει να θεωρείται, παρά τη φραστική αντίθεση των καθ΄ ων η αίτηση, ότι έχει εγκαταλειφθεί.

Το συγκεκριμένο ακίνητο έχει απαλλοτριωθεί προ εικοσιπενταετίας και η απαλλοτριούσα αρχή παρέλειψε, για τους δικούς της λόγους, να πραγματοποιήσει το σκοπό για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση. Το 1985, δεκαπέντε χρόνια πριν, το οίκημα κηρύχθηκε διατηρητέο, με αποτέλεσμα ο σκοπός της απαλλοτρίωσης να μην μπορεί πλέον να πραγματοποιηθεί. Η απαλλοτριούσα αρχή θα έπρεπε να προσφέρει το ακίνητο στη νόμιμη του ιδιοκτήτρια. Παρέλειψε να το πράξει, ακόμα και ύστερα από σχετική επιστολή του δικηγόρου της αιτήτριας.

Εν όψει των πιο πάνω η άρνηση των καθ΄ ων η αίτηση να ακυρώσουν το διάταγμα απαλλοτρίωσης και να επιστρέψουν το συγκεκριμένο ακίνητο στην αιτήτρια, είναι παράνομη και ακυρώνεται με έξοδα εναντίον των καθ΄ ων η αίτηση, όπως θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή.

Φρ. Νικολαΐδης

Δ.

/ΜΔ