|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
Υπόθεση Αρ. 510/97
ΕΝΩΠΙΟΝ: ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗ, Δ.
Αναφορικά με το άρθρο 146 του Συντάγματος
Μεταξύ:
Λεωνίδα Σταύρου Αρέστη, εκ Λευκωσίας
Αιτητή
και
1. Κυπριακής Δημοκρατίας μέσω του Γενικού Εισαγγελέως
2. Δήμου Λακατάμιας
Καθ΄ων η Αίτηση
--------------
5 Nοεμβρίου 1999
Για τον Αιτητή: κ. Π. Αγγελίδης.
Για τους Καθ΄ ων η Αίτηση: κ. Γ. Καραπατάκης.
Η προσφυγή εναντίον της Καθ΄ης η Αίτηση 1 έχει αποσυρθεί.
----------------------
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Ο Αιτητής κ. Αρέστης ήταν ιδιοκτήτης κτήματος το οποίο, μαζί με άλλα κτήματα, απαλλοτριώθηκε το 1988 από το Δήμο Λακατάμιας για το σκοπό της δημιουργίας αθλητικού κέντρου. Στη συνέχεια υπήρξε και διάταγμα επίταξης του κτήματος, ο δε κ. Αρέστης καταχώρησε Παραπομπή στα πλαίσια της οποία εξεδόθη εκ συμφώνου απόφαση για το ποσό της αποζημίωσης την οποία εδικαιούτο για την απαλλοτρίωση καθώς και διάταγμα για εγγραφή του κτήματος επ΄ονόματι του Δήμου με την καταβολή της αποζημίωσης, όπως και έγινε. Το 1997 ο κ. Αρέστης ζήτησε την επιστροφή του κτήματος ισχυριζόμενος ότι, παρελθούσης της υπό του Συντάγματος προβλεπομένης περιόδου, ο σκοπός για τον οποίο είχε απαλλοτριωθεί δεν κατέστη εφικτός, που είναι και η βάση αυτής της προσφυγής η οποία ακολούθησε επί της απόρριψης του αιτήματος του κ. Αρέστη (προηγούμενη προσφυγή του επί της απόρριψης ανάλογου αιτήματος του το 1994 απέτυχε αφού η απόρριψη εκείνη δεν προήλθε από το Δήμο αλλά από το Κτηματολόγιο). Η προσφυγή, η οποία τελικά περιορίσθηκε στο Δήμο Λακατάμιας αφού απεσύρθη εναντίον της Δημοκρατίας, επιδιώκει την ακύρωση της εν λόγω απόφασης του Δήμου, ημερομηνίας 15.4.1997.
Η θέση του ευπαιδεύτου συνηγόρου για τον κ. Αρέστη στη γραπτή αγόρευση του είναι ότι δεν έχει επιτευχθεί και κατέστη ανέφικτος ο σκοπός της απαλλοτρίωσης μέσα στα τρία χρόνια που προβλέπει το άρθρο 23.5 του Συντάγματος και το άρθρο 15(1)(α) του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962, με αποτέλεσμα το απαλλοτριωθέν κτήμα να πρέπει να προσφερθεί πίσω στον κ. Αρέστη. Ο ευπαίδευτος συνήγορος κάνει αναφορά και στη νομολογία, υποβάλλοντας ότι η μεγάλη βραδύτητα που επεδείχθη στην υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης στηρίζει τη θέση του.
Ο ευπαίδευτος συνήγορος για το Δήμο στη δική του γραπτή αγόρευση επίσης συζητά τη νομολογία, υποβάλλοντας ότι δεν έχει καταστεί ανέφικτος ο σκοπός της απαλλοτρίωσης και παραπέμποντας σχετικά στα έργα τα οποία αναφέρεται στην ίδια την προσβαλλόμενη απόφαση ότι έχουν γίνει. Αναφορικά ακριβώς με αυτά τα έργα, καθ΄όσον είναι άμεσα σχετικά προς το εγειρόμενο θέμα, εδόθη άδεια από το δικαστήριο για καταχώριση ενόρκων δηλώσεων εν όψει του ότι ο κ. Αρέστης αμφισβήτησε τα έργα τα οποία ο Δήμος ισχυρίζεται ότι έγιναν και ζήτησε άδεια για προσαγωγή μαρτυρίας. Η θέση του στην ένορκη δήλωση του είναι ότι ουδέν ποσόν περιελήφθη στους προϋπολογισμούς του Δήμου για τα τρία χρόνια που προηγήθησαν του αιτήματος του για επιστροφή του κτήματος και ουδεμία εργασία έγινε επί τόπου. Από την
άλλη, οι ένορκες δηλώσεις που καταχωρήθησαν εκ μέρους του Δήμου απορρίπτουν τις θέσεις αυτές και επισυνάπτουν τους προϋπολογισμούς του Δήμου για τα έτη 1987 μέχρι 1999 στους οποίους περιλαμβάνονται πρόνοιες για το Αθλητικό Κέντρο όπως επίσης και τους λογαριασμούς εισπράξεων και πληρωμών του Δήμου σε σχέση με τα έργα για το Αθλητικό Κέντρο για τα εν λόγω έτη συμποσούμενες σε πέραν των £800,000. Περαιτέρω, αναφέρονται λεπτομερώς σε όλα τα έργα τα οποία έχουν γίνει, επισυνάπτοντας και τα σχετικά έγγραφα που βρίσκονται και στο φάκελο που είχε κατατεθεί ως τεκμήριο. Περαιτέρω ένορκη δήλωση εκ μέρους του Δήμου παρουσίασε και την εκδοθείσα στα πλαίσια του Τοπικού Σχεδίου Λευκωσίας πολεοδομική άδεια για το Αθλητικό Κέντρο όπως και συμφωνητικό έγγραφο για την κατασκευή κολυμβητηρίου στο Αθλητικό Κέντρο αξίας πέραν των £500,000.Όσον αφορά τα γεγονότα, τα πράγματα είναι καθαρά. Ο κ. Αρέστης αμφισβήτησε ότι υπήρξε οποιαδήποτε πρόνοια στους προϋπολογισμούς του Δήμου για το Αθλητικό Κέντρο. Η αμφισβήτηση αυτή ήταν τόσο απληροφόρητη όσο ήταν και λανθασμένη, όπως προκύπτει από τις πρόνοιες που έγιναν στους προϋπολογισμούς, είναι δε εις πίστη του ευπαιδεύτου συνηγόρου του ότι και ο ίδιος αναγνώρισε το γεγονός αυτό. Η άλλη αμφισβήτηση του κ. Αρέστη, ότι έγιναν οποιαδήποτε έργα σε σχέση με το Αθλητικό Κέντρο, ήταν φυσικά εξ αρχής γενική και αόριστη και καταδεικνύεται εξ ίσου αβάσιμη, όπως προκύπτει τόσο από την πληθώρα των εγγράφων που αναφέρονται με λεπτομέρεια στα εν λόγω έργα όσο και από τις πληρωμές που έγιναν γι΄αυτά ανερχόμενες σε πέραν των £800,000, για να μην αναφερθώ και στη συμφωνία για το κολυμβητήριο, που όλα δείχνουν μια συνεχή επίδοση στη συμπλήρωση του έργου. Επισφραγίζοντας το πράγμα, είναι η πολεοδομική άδεια για το Αθλητικό Κέντρο στα πλαίσια του Τοπικού Σχεδίου Λευκωσίας. Οι ένορκες δηλώσεις στις οποίες περιέχονται τα πιο πάνω δεν αμφισβητήθησαν και δεν υπήρξε αντεξέταση, δεν αφήνουν δε την παραμικρή αμφιβολία ότι τα γεγονότα είναι όπως λέγει ο Δήμος.
Όσον αφορά τώρα το νομικό υπόβαθρο της προσφυγής, τη βάση προσφέρει βέβαια το άρθρο 23.5 του Συντάγματος το οποίο ορίζει:
"5. Οιαδήποτε ακίνητος ιδιοκτησία, ή δικαίωμα ή συμφέρον επί τοιαύτης ιδιοκτησίας απαλλοτριωθείσα αναγκαστικώς θα χρησιμοποιηθή αποκλειστικώς προς τον δι΄ον απηλλοτριώθη σκοπόν. Εάν εντός τριών ετών από της απαλλοτριώσεως δεν καταστή εφικτός ο τοιούτος σκοπός, η απαλλοτριώσασα αρχή, ευθύς μετά την εκπνοήν της ρηθείσης προθεσμίας των τριών ετών υποχρεούται να προσφέρη την ιδιοκτησίαν επί καταβολή της τιμής κτήσεως εις το πρόσωπον παρ΄ου απηλλοτρίωσεν αυτήν. Το πρόσωπον τούτο δικαιούται εντός τριών μηνών από την λήψεως της προσφοράς να γνωστοποιήση την αποδοχήν ή μη ταύτης. Εφ΄όσον δε γνωστοποιήση ότι αποδέχεται την προσφοράν, η ιδιοκτησία επιστρέφεται ευθύς άμα αποδοθή παρά του προσώπου το τίμημα εντός περαιτέρω προθεσμίας τριών μηνών από της τοιαύτης αποδοχής."
Ακόλουθες είναι και οι διατάξεις του άρθρου 15(1)(α) του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962:
"15-(1) Οσάκις ακίνητος ιδιοκτησία απηλλοτριώθη μετά την έναρξιν της ισχύος του Συντάγματος, και εντός τριών ετών, από της ημερομηνίας καθ΄ην η ιδιοκτησία περιήλθεν εις την απαλλοτριούσαν αρχήν, δεν επετεύχθη ο σκοπός δι΄ον εγένετο η απαλλοτρίωσις ή η επίτευξις του τοιούτου σκοπού εγκαταλείφθη υπό της απαλλοτριούσης αρχής, ή το όλον ή μέρος της τοιαύτης ιδιοκτησίας απεδείχθη ότι υπερβαίνει τας πραγματικάς ανάγκας της απαλλοτριούσης αρχής, θα εφαρμόζωνται αι ακόλουθοι διατάξεις, ήτοι-
(α) η απαλλοτριούσα αρχή δι΄εγγράφου αυτής γνωστοποιήσεως προσφέρει την ιδιοκτησίαν εις ην τιμήν απέκτησεν ταύτην, εις το πρόσωπον εις ο αύτη ανήκε προ της απαλλοτριώσεως ή, εάν τούτο απέθανεν, εις τους προσωπικούς αντιπροσώπους ή τους κληρονόμους αυτού, οίτινες υποχρεούνται όπως εντός τριών μηνών από της τοιαύτης γνωστοποιήσεως αποστείλωσιν εις την απαλλοτριούσαν αρχήν έγγραφον αποδοχής ή μη αποδοχής της γενομένης προσφοράς
.................................. .................................................. .........."
Το κριτήριο για την ενεργοποίηση της επιστροφής του κτήματος είναι λοιπόν κατά πόσο έχει καταστεί ανέφικτος ο σκοπός για τον οποίο απαλλοτριώθηκε. Είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με τη νομολογία που αφορά το εν λόγω θέμα την υπόθεση Latomia Estate Ltd ν. Δημοκρατίας, 211/94, 29.4.1999, και μεταφέρω αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα από τις σελίδες 23-24 της απόφασης εκείνης:
"Η νομολογία αποκαλύπτει ότι ακόμα και η μη πραγματοποίηση, εν όλω ή εν μέρει, του σκοπού για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση, δεν σημαίνει ότι ο σκοπός δεν είναι εφικτός, εφ΄όσον το σύνολο των δεδομένων δείχνει ότι το έργο αναμένεται λογικά να γίνει ή να συμπληρωθεί. Ιδιαίτερα προκειμένου περί μεγάλων έργων σε διάφορες φάσεις, στην περίπτωση των οποίων η εκτέλεση είναι σταδιακή. Στην υπόθεση
"Any other interpretation would lead to absurdity in that there are bound to be many purposes for which land has been acquired in the sense of paragraph 5 of Article 23, which, by their very nature, cannot be fulfilled within the said period of three years."
Μια περίπτωση μεγάλου και σταδιακού έργου ήταν στην υπόθεση
Lordos & Sons Ltd v. Republic (1986) 3 CLR 21.Στην υπόθεση Κιτρομηλίδη ν. Δημοκρατίας (1991) 4(Γ) ΑΑΔ 2454 ο σκοπός της απαλλοτρίωσης ήταν η διενέργεια αρχαιολογικών ανασκαφών, η συντήρηση αρχαιοτήτων και η προστασία της στρωματογραφίας του εν λόγω αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος είχε περιληφθεί στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της U
NESCO. Κρίθηκε ότι η μη διενέργεια οποιωνδήποτε εργασιών δέκα χρόνια μετά την απαλλοτρίωση δεν καθιστούσε ανέφικτο το σκοπό της απαλλοτρίωσης, το δε δικαστήριο βασίσθηκε ιδιαίτερα στην υπόθεση Τσαγγαρίδη ν. Δημοκρατίας, Προσφ. 513/88, ημερ. 17.10.1990, στην οποία έγινε αναφορά στην Kaniklides v. Republic, ανωτέρω. Όπως παρατήρησε ο Χατζητσαγγάρης, Δ., στη σελ. 2459:"Στην υπό εκδίκαση υπόθεση δεν μπορεί να λεχθεί ότι ο σκοπός κατέστη ανέφικτος. Στα τεμάχια υπάρχουν σημαντικές αρχαιότητες επομένως η προστασία τους είναι αναγκαία για τη διενέργεια μελλοντικών ανασκαφών. Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης παραμένει εφικτός."
Ανάλογη προσέγγιση υπήρξε και στην υπόθεση Χριστοφή ν. Δημοκρατίας (1991) 4(Ε) ΑΑΔ 4076, στην οποία (σελ. 4083) ανεφέρθη με επιδοκιμασία το ακόλουθο απόσπασμα από την απόφαση στην υπόθεση Ιερωνυμίδου ν. Δημοκρατίας, Προσφ. 130/86, ημερ. 23.7.1990:
"Στην παρούσα υπόθεση δεν μπορεί να ευσταθήσει ο ισχυρισμός ότι "ο σκοπός κατέστη ανέφικτος". Αντίθετα είναι φανερόν ότι ένα μεγάλο μέρος του έργου για το οποίο έγινε η απαλλοτρίωση έχει συμπληρωθεί και ασφαλώς θα συμπληρωθεί και το υπόλοιπο μέρος, όπως λογικά εξάγεται από την έκταση των μέχρι τώρα εργασιών, των υπευθύνων δηλώσεων των ιθυνόντων για τις προθέσεις της διοικήσεως αλλά και από την ίδια τη φύση του έργου, η δε σταδιακή εκτέλεσή του δεν μπορεί παρά να είναι ζήτημα οικονομικού προγραμματισμού.""
Έχοντας υπ΄όψη μου τις αρχές αυτές, θεωρώ ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης όχι μόνο δεν κατέστη ανέφικτος αλλά πάντοτε ήταν και εφικτός και πραγματοποιούμενος. Ευθύς εξ αρχής έγιναν ενέργειες προς την ΑΗΚ και το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων για την αποκατάσταση του χώρου ώστε οι εργασίες ανέγερσης του Κέντρου να καταστούν δυνατές. Στη συνέχεια εκπονήθηκε χωροταξικό σχέδιο (master plan), έγινε χαρτογράφηση
του χώρου, εξασφαλίσθηκε πολεοδομική άδεια στα πλαίσια του Τοπικού Σχεδίου Λευκωσίας, ετοιμάσθηκαν αρχιτεκτονικά, κατασκευαστικά και ηλεκτρομηχανολογικά σχέδια και μελέτη δαπάνης, έγιναν εργασίες για τη διαμόρφωση του γηπέδου, έγινε περίφραξη του χώρου, συμπληρώθηκε η πρώτη φάση του Σταδίου αξίας σχεδόν £400,000, ολοκληρώθησαν οι κατασκευές φωτισμού, κατασκευάσθηκε ο περιμετρικός στίβος, και έγιναν πολλές άλλες συναφείς και συμπληρωματικές εργασίες. Το συνολικό κόστος υπερέβη τις £800,000. Υπεγράφη δε και το συμβόλαιο για το κολυμβητήριο, αξίας πέραν των £500,000. Τέλος, ένεκα του ότι η απαλλοριωθείσα έκταση δεν ήταν αρκετή, ο Δήμος προέβη σε απαλλοτρίωση και άλλης γης. Όλα αυτά βέβαια δεν έγιναν αμέσως ή ταυτόχρονα, αλλά με προγραμματισμό και σε φάσεις. Προκειμένου δε περί μεγάλου και δαπανηρού έργου, ασφαλώς δεν αναμένετο να ήσαν διαφορετικά τα πράγματα. Αυτό όμως όχι μόνο δεν αντανακλά αρνητικά επί του εκάστοτε εφικτού του σκοπού της απαλλοτρίωσης αλλά και δείχνει ότι ο σκοπός αυτός ήταν σταθερός, συνεχής και απαρεκκλίτως εφικτός χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, σύμφωνα και με τις προθέσεις όσο και τις ενέργειες του Δήμου. Οι προσδοκίες, στα ευρύτερα πλαίσια των ήδη γενομένων έργων και των χρηματικών και άλλων σχεδιασμών και του προγραμματισμού του Αθλητικού Κέντρου, σηματοδοτούν το εφικτό του σκοπού της απαλλοτρίωσης σε οποιαδήποτε διαρρεύσασα χρονική περίοδο όσο και σήμερα.Δεν βλέπω λοιπόν πως η προσφυγή αυτή θα μπορούσε να επιτύχει, αποτυγχάνουσα δε απορρίπτεται και ο Αιτητής θα καταβάλει τα έξοδα του Δήμου.
Δ. Χατζηχαμπής
Δ.
/ΚΧ"Π