|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
Κυπριακή νομολογία στην οποία κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
CYPRUS TANNERY ν. REPUBLIC (1980) 3 CLR 405
Τσαγγαρίδης κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1990) 3 ΑΑΔ 3392
Λοΐζου Xριστόφορος ν. Kυπριακής Δημοκρατίας μέσω του Yπουργικού Συμβουλίου. (1995) 3 ΑΑΔ 455
Κυπριακή νομοθεσία στην οποία κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
Μεταγενέστερη νομολογία η οποία κάνει αναφορά στην απόφαση αυτή:
Δεν έχει εντοπιστεί απόφαση η οποία να κάνει αναφορά στην απόφαση αυτή
(1997) 4 ΑΑΔ 3215
16 Δεκεμβρίου, 1997
[ΝΙΚΗΤΑΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΑΡΘΡΑ 146,23 ΚΑΙ 28 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΣΤΕΛΛΑ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ,
Αιτήτρια,
ν.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ,
2. ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ,
Καθ' ων η αίτηση.
(Υπόθεση Αρ. 720/95)
Προσφυγή βάσει τον Άρθρου 146 τον Συντάγματος — Έννομο συμφέρον —Αναγκαστική απαλλοτρίωση — Έννομο συμφέρον προσβολής της άρνησης επιστροφής του ακινήτου λόγω ανέφικτου σκοπού απαλλοτρίωσης — Η περίοδος των τριών ετών από την συντέλεση της απαλλοτρίωσης —Δεν αναστέλλεται εκ της υπάρξεως διαδικασίας τελικού καθορισμού της αποζημίωσης εφόσον ο ιδιοκτήτης απεδέχθη την κατ' αρχήν αποζημίωση και η ιδιοκτησία περιήλθε στην απαλλοτριούσα αρχή σύμφωνα με το Άρθρο 8 του Ν. 25/83 — Διάκριση από τον κανόνα της Παχίτα ν. Υπουργού Εσωτερικών λόγω διαφορετικών γεγονότων.
Συνταγματικό Δίκαιο — Αναγκαστική απαλλοτρίωση — Το στοιχείο τον εφικτού τον σκοπού της απαλλοτρίωσης — Άρθρο 23.5 τον Συντάγματος — Ερμηνεία από τη νομολογία — Δεν κατέστη ανέφικτος ο σκοπός της απαλλοτρίωσης στην κριθείσα περίπτωση.
Η αιτήτρια προσέφυγε κατά της απορρίψεως του αιτήματος της να της επιστραφεί η ιδιοκτησία ακινήτου της το οποίο είχε απαλλοτριωθεί αναγκαστικά.
Το Ανώτατο Δικαστήριο, απορρίπτοντας την προσφυγή, αποφάσισε ότι:
1. Η πρώτη προσπάθεια εκσυγχρονισμού της περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως νομοθεσίας έγινε με τον τροποποιητικό Νόμο αρ. 25/83. Με βάση τις νέες διατάξεις του Άρθρου 8 ο ιδιοκτήτης έχει την ευχέρεια να αποδεχθεί την προσφερόμενη αποζημίωση, υπό την επιφύλαξη του καθορισμού του ποσού από αρμόδιο δικαστήριο, αλλά και υπό τον όρο ότι ο ιδιοκτήτης συγκατατίθεται να εγγραφεί η περιουσία άμεσα στο όνομα της απαλλοτριούσας αρχής.
Στις υποθέσεις Cyprus Tannery και Χρ. Παχίτα, τα γεγονότα δεν ήταν όμοια. Χωρεί επομένως διάκριση. Η απαλλοτρίωση στις περιπτώσεις εκείνες συντελέστηκε και το ακίνητο περιήλθε στην απαλλοτριούσα αρχή με βάση τις διατάξεις του Άρθρου 15(1). Έπεται ότι στην προκείμενη περίπτωση η προσφυγή κατατέθηκε πολύ μετά την παρέλευση των 3 ετών από την απαλλοτρίωση. Έτσι, είναι με έννομο συμφέρον που η αιτήτρια πλήττει την αρνητική απόφαση της διοίκησης, η οποία συνιστά εκτελεστή διοικητική πράξη.
2. Η κεντρική εισήγηση, που αφορά στην ουσία, είναι πως μέχρι σήμερα δεν έγινε πραγματική προπαρασκευή για να καταστεί εφικτός ο σκοπός της απαλλοτρίωσης. Κανένα ουσιαστικό μέτρο δεν είχε ληφθεί για υλοποίηση του. Αντίθετα, οι κινήσεις για απαλλοτρίωση και άλλων ιδιωτικών κτημάτων στην περιοχή και η ανάθεση σε ξένο οίκο μελέτης για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου δείχνουν πως το μέτρο της απαλλοτρίωσης λήφθηκε πρόωρα. Το κίνητρο ήταν η ελαχιστοποίηση του κόστους κτήσης της γης.
2. Το στοιχείο του εφικτού στο Άρθρο 23.5 του Συντάγματος έχει ερμηνευθεί δικαστικά. Η πρώτη απόφαση, που αποτελεί πλέον σταθερή αναφορά σε όλες τις υποθέσεις που ακολούθησαν σε αυτά τα θέματα, είναι η Jason Kaniklides v. Republic (1961) 2 R.S.C.C. 49. Οι λέξεις "καταστεί εφικτός" δεν ταυτίζονται με την πραγμάτωση του σκοπού στο τασσόμενο τριετές χρονικό διάστημα. Έχουν την έννοια ότι ο στόχος είναι κατορθωτός.
Το υλικό του φακέλου εν προκειμένω αντικρούει οποιονδήποτε ισχυρισμό για εγκατάλειψη του στόχου ή ότι αυτός κατέστη απραγματοποίητος. Δε διαπιστώνεται αδράνεια ή αδιαφορία της διοίκησης σε βαθμό που στοιχειοθετείται το ανέφικτο του σκοπού.
Η προσφυγή απορρίπτεται χωρίς έξοδα.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
Cyprus Tannery Ltd. v. Republic (1980) 3 C.L.R. 405,
Παχίτα ν. Υπουργού Εσωτερικών (1996) 4 Α.Α.Δ. 3520,
Kaniklides v. Republic (1961) 2 R.S.C.C. 49,
Τσαγγαρίδη και Αλλοι ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 3392,
Λοΐζου ν. Δημοκρατίας (1995) 3 Α.Α.Δ. 455.
Προσφυγή.
Προσφυγή εναντίον της απόφασης της απαλλοτριούσας αρχής με την οποία αρνήθηκαν να επιστρέψουν το κτήμα της αιτήτριας για το οποίο εκδόθηκε διάταγμα απαλλοτρίωσης.
Χρ. Κληρίδης, για την Αιτήτρια.
Ε. Κλεόπα, Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Καθ' ων η αίτηση.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΗΤΑΣ, Α.: Η αιτήτρια ήταν ιδιοκτήτρια τεμαχίου γης στο Στρόβολο. Η Δημοκρατία το απαλλοτρίωσε στις 29/9/89. Σκοπός ήταν, όπως αναφέρθηκε στη σχετική γνωστοποίηση ημερ. 10/3/89, η ανάπτυξη των συγκοινωνιών και ιδιαίτερα η δημιουργία δρόμου πρωταρχικής σημασίας "που θα εξυπηρετεί τις συγκοινωνιακές ανάγκες της ευρύτερης περιοχής της Λευκωσίας". Το παραπάνω διάταγμα απαλλοτρίωσης δεν αμφισβητήθηκε με οποιονδήποτε τρόπο ούτε ο σκοπός δημόσιας ωφέλειας για τον οποίο εκδόθηκε.
Στις 16/2/95 η αιτήτρια ζήτησε - με επιστολή του δικηγόρου της και αφού επικαλέστηκε το άρθρ. 23.5 του Συντάγματος - την επιστροφή της περιουσίας της. Οι καθών, αφού συμβουλεύθηκαν το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, έδωσαν αρνητική απάντηση (επιστολή παράρτημα Ε ημερ. 15/6/95). Ενέμειναν στη θέση πως αυτό ήταν απαραίτητο για τους σκοπούς που απαλλοτριώθηκε. Και ότι θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή της αρτηρίας πρωταρχικής σημασίας, όπως προγραμματίστηκε. Αυτή έχει ως αφετηρία το Μακάρειο Αθλητικό Κέντρο και θα καταλήγει στο νέο δρόμο Λευκωσίας - Λεμεσού. Είναι οδικό έργο ενσωματωμένο στο Τοπικό Σχέδιο Λευκωσίας. Η παραπάνω απάντηση δεν ικανοποίησε προφανώς την αιτήτρια. Προσέφυγε στο δικαστήριο στις 9/8/95, προσβάλλοντας την απόφαση των καθών να μη της προσφέρουν το κτήμα.
Στο σημείο αυτό επιβάλλεται η εξέταση θέματος, που ανέκυψε από την ασάφεια που παρουσίαζε, σχετικά με αυτό, η έκθεση γεγονότων στην προσφυγή. Αφορούσε την καταβολή της αποζημίωσης και το χρόνο κατά τον οποίο το κτήμα περιήλθε στην ιδιοκτησία της Δημοκρατίας. Και συναρτάται με τη στοιχειοθέτηση έννομου συμφέροντος της αιτήτριας να ζητήσει θεραπεία με αίτηση ακυρώσεως, ενόψει της απόφασης της Ολομέλειας στην υπόθεση Cyprus Tannery Ltd. v. Republic (1980) 3 C.L.R. 405, που ακολουθήθηκε και πρόσφατα στη Χριστάκης Παχίτα ν. Υπουργού Εσωτερικών (1996) 4 Α.Α.Δ. 3520. Παρατηρώ ότι τα σχετικά γεγονότα αποσαφηνίστηκαν στις συμπληρωματικές αγορεύσεις που επέτρεψα να καταχωρηθούν, όπως και η νομική θέση κάθε πλευράς, αναφορικά με τις επιπτώσεις τους στην ύπαρξη ή μη έννομου συμφέροντος για προώθηση της προσφυγής ή αναφορικά με την εκτελεστότητα της πράξης.
Το άρθρ. 23.5 του Συντάγματος επιβάλλει υποχρέωση στην απαλλοτριώσασα αρχή να προσφέρει την περιουσία στον ιδιοκτήτη, αφού του καταβάλει την τιμή απόκτησης και εφόσον συντρέχει η προϋπόθεση που θέτει η συνταγματική αυτή διάταξη. Η υποχρέωση γεννάται "εάν εντός 3 ετών από της απαλλοτριώσεως δεν καταστή εφικτός" ο σκοπός για τον οποίο η περιουσία απαλλοτριώθηκε. Το άρθρ. 15 του περί Αναγκαστικής Απαλλοτριώσεως Νόμου του 1962 (αρ. 15/62) επαναθεσπίξει την υποχρέωση αυτή της διοίκησης και ρυθμίζει λεπτομερειακά τις ευθύνες και τα δικαιώματα κάθε πλευράς. Αυτό που ενδιαφέρει από τις διατάξεις του άρθρ. 15(1) είναι ότι ο χρόνος αρχίζει "από της ημερομηνίας καθ' ήν η ιδιοκτησία περιήλθεν εις την απαλλοτριούσαν αρχήν...". Σύμφωνα με το αρθρ. 13 του ίδιου νόμου η ιδιοκτησία περιέρχεται στην απαλλοτριούσα αρχή μόλις καταβληθεί η συμφωνηθείσα ή επιδικασθείσα από το δικαστήριο αποζημίωση.
Η πρώτη προσπάθεια εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας έγινε με τον τροποποιητικό νόμο αρ. 25/83. Με βάση τις νέες διατάξεις του άρθρ. 8 ο ιδιοκτήτης έχει την ευχέρεια να αποδεχθεί την προσφερόμενη αποζημίωση, υπό την επιφύλαξη του καθορισμού του ποσού από αρμόδιο δικαστήριο, αλλά και υπό τον όρο ότι ο ιδιοκτήτης συγκατατίθεται να εγγραφεί η περιουσία άμεσα στο όνομα της απαλλοτριούσας αρχής.
Η Δημοκρατία υποστήριξε, επικαλούμενη τις παραπάνω αποφάσεις, ότι η προσφυγή είναι πρόωρη γιατί η αποζημίωση ήταν αντικείμενο της παραπομπής αρ. 3/91. Και εκδόθηκε εκ συμφώνου απόφαση για £24.500 στις 27/12/95, ποσό που καταβλήθηκε στην αιτήτρια μέσα στο 1996. Επομένως δεν είχε παρέλθει η προβλεπόμενη από το Σύνταγμα και το νόμο τριετία για να μπορεί η αιτήτρια να αξιώσει επιστροφή της ιδιοκτησίας της. Είναι όμως αμοιβαία αποδεκτό πως το ακίνητο μεταβιβάστηκε στην απαλλοτριούσα αρχή από τις 4/6/91, αφού προηγουμένως η αιτήτρια έδωσε τη γραπτή συγκατάθεση του άρθρ. 8. Όπως αναφέρει η απόφαση στην Παραπομπή 3/91, το παραπάνω ποσό των £24.500 θα καταβαλλόταν στην αιτήτρια ως αποζημίωση "επιπροσθέτως των ήδη καταβληθέντων προς αυτήν ποσών".
Στις υποθέσεις Cyprus Tannery και Χρ. Παχίτα, ανωτέρω, τα γεγονότα δεν ήταν όμοια. Χωρεί επομένως διάκριση. Η απαλλοτρίωση στις περιπτώσεις εκείνες συντελέστηκε και το ακίνητο περιήλθε στην απαλλοτριούσα αρχή με βάση τις διατάξεις του άρθρ. 15(1). Έπεται ότι στην προκείμενη περίπτωση η προσφυγή κατατέθηκε πολύ μετά την παρέλευση των 3 ετών από την απαλλοτρίωση. Έτσι, είναι με έννομο συμφέρον που η αιτήτρια πλήττει την αρνητική απόφαση της διοίκησης, η οποία συνιστά εκτελεστή διοικητική πράξη.
Η κεντρική εισήγηση, που αφορά στην ουσία, είναι πως μέχρι σήμερα δεν έγινε πραγματική προπαρασκευή για να καταστεί εφικτός ο σκοπός της απαλλοτρίωσης. Κανένα ουσιαστικό μέτρο δεν είχε ληφθεί για υλοποίησή του. Αντίθετα, οι κινήσεις για απαλλοτρίωση και άλλων ιδιωτικών κτημάτων στην περιοχή και η ανάθεση σε ξένο οίκο μελέτης για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του έργου δείχνουν πως το μέτρο της απαλλοτρίωσης λήφθηκε πρόωρα. Το κίνητρο ήταν η ελαχιστοποίηση του κόστους κτήσης της γης.
Το στοιχείο του εφικτού στο άρθρ. 23.5 του Συντάγματος έχει ερμηνευθεί δικαστικά. Η πρώτη απόφαση, που αποτελεί πλέον σταθερή αναφορά σε όλες τις υποθέσεις που ακολούθησαν σε αυτά τα θέματα, είναι η Jason Kaniklides v. Republic (1961) 2 R.S.C.C. 49. Οι λέξεις "καταστεί εφικτός" δεν ταυτίζονται με την πραγμάτωση του σκοπού στο τασσόμενο τριετές χρονικό διάστημα. Έχουν την έννοια ότι ο στόχος είναι κατορθωτός. Όπως παρατηρεί ο Πικής Π. στην Κυριακού Τσαγγαρίδη και Άλλοι ν. Δημοκρατίας (1990) 3 A.A.Δ. 3392:
".... η μη υλοποίηση των σκοπών της απαλλοτρίωσης μέσα στην τριετή περίοδο που προβλέπεται δεν καταδεικνύει αφεαυτής ότι ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση είναι ανέφικτος .............
Το ερώτημα το οποίο πρέπει να απαντήσουμε για επίλυση του επίδικου θέματος είναι αν ο σκοπός για τον οποίο έγινε η απαλλοτρίωση έχει καταστεί ανέφικτος."
Στη Λοΐζου ν. Δημοκρατίας (1995) 3 A.A.Δ. 455, 456 τονίστηκε η βασική αρχή ότι "η επιστροφή γης που απαλλοτριώθηκε συναρτάται με το ανέφικτο του σκοπού".
Εδώ το αρμόδιο τμήμα προέβη σε βασικές διαπιστώσεις, που συνοπτικά περιέχονται στην επιστολή ημερ. 15/6/95, από τις οποίες προκύπτει πως δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ ο σκοπός της απαλλοτρίωσης αφενός και λήφθηκαν μέτρα για την πραγματοποίηση του αφετέρου. Επισημαίνεται ότι το έτος 1992 έγινε και πρόνοια στο σχετικό προϋπολογισμό για το έργο (βλέπε επιστολή στο διοικητικό φάκελο ημερ. 20/7/92 από το Διευθυντή του παραπάνω τμήματος στο Διευθυντή Δημοσίων Έργων με διάφορες εισηγήσεις για την προώθηση του όλου έργου.)
Είναι αναμφισβήτητο ότι το κτήμα είναι απαραίτητο για τη διαμόρφωση του δρόμου, που είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τις συγκοινωνίες. Το έργο ενσωματώθηκε στο Τοπικό Σχέδιο Λευκωσίας και ετοιμάστηκε από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως ρυθμιστικό σχέδιο. Επίσης δόθηκαν οδηγίες για την εκπόνηση των σχεδίων κατασκευής του. Το γεγονός ότι έγιναν διαβήματα για άλλες απαλλοτριώσεις δεν αποδυναμώνει, αλλά ενισχύει συμπέρασμα πως ο σκοπός απαλλοτρίωσης δεν κατέστη ανέφικτος. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για την περιβαλλοντική μελέτη. Η δημιουργία και σχεδιασμός οδικού δικτύου ή πρωταρχικής οδικής αρτηρίας είναι από τη φύση του έργο πολύπλοκο και οι διαδικασίες που συνεπάγεται ενίοτε χρονοβόρες. Επαναλαμβάνω πως εδώ δεν ήταν ούτε περιστασιακές ούτε σπασμωδικές οι ενέργειες της διοίκησης. Ότι έγινε εντάσσεται και εξυπηρετεί ήδη προγραμματισμένο έργο μεγάλης κοινωνικής ωφέλειας. Το υλικό του φακέλου αντικρούει οποιονδήποτε ισχυρισμό για εγκατάλειψη του στόχου ή ότι αυτός κατέστη απραγματοποίητος. Δε διαπιστώνεται αδράνεια ή αδιαφορία της διοίκησης σε βαθμό που στοιχειοθετείται το ανέφικτο του σκοπού.
Η προσφυγή απορρίπτεται. Χωρίς έξοδα.
Η προσφυγή απορρίπτεται χωρίς έξοδα.