|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
(1997) 4 ΑΑΔ 1774
29 Ιουλίου, 1997
[ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ/στής]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΛΙΑΝΔΡΗΣ,
Αιτητής,
ν.
1.ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ,
2.ΚΡΓΠΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΓΕΡΣΗ
ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΤΟΥ Σ.Α.Π.,
Καθ' ων η αίτηση.
(Υπόθεση Αρ. 150/95)
Διοικητικό Δίκαιο — Διοικητική Πράξη — Έγκριση από άλλο από το εκδόν όργανο — Δεν μεταβάλλει την προέλευση της πράξης αλλά της προσδίδει εκτελεστό χαρακτήρα αναδρομικά — Η περίπτωση της εξέτασης διαδικασίας αρχιτεκτονικού διαγωνισμού όχι από την προκηρύσσουσα αρχή αλλά από ειδική επιτροπή. — Περιστάσεις συναγόμενης έγκρισης στην κριθείσα περίπτωση που δέσμευε την προκηρύξασα του διαγωνισμού αρχή.
Αναθεωρητική Δικαιοδοσία — Προκήρυξη διαγωνισμών από οργανισμούς δημοσίου δικαίου — Δεν αποτελεί πράξη διαχείρισης των οικονομικών τους — Υπόκειται σε ακυρωτικό έλεγχο.
Διοικητικό Δίκαιο — Συλλογικά όργανα — Πρακτικά — Αναγκαιότητα τήρησης τους — Συνέπειες της μη τήρησής τους.
Προσφυγή βάσει του Αρθρου 146 του Συντάγματος—Λόγοι ακυρώσεως — Έλλειψη αιτιολογίας — Ολοκληρωτική και ολοφάνερη η έλλειψη στην κριθείσα περίπτωση—Περιστάσεις—Αδιάφοροι οι ισχυρισμοί των δικηγόρων ενώπιον του Δικαστηρίου.
Διοικητικό Δίκαιο — Δικαίωμα προηγούμενης ακροάσεως — Ειδικά η απόδοση σε πρόσωπο υπαιτίου συμπεριφοράς και η υποχρέωση ακρόασής τον.
Οργανισμοί Δημοσίου Δικαίου — Συμβούλιο Αμπελουργικών Προ ιόντων — Προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού — Περιστάσεις των πολλαπλών παρανομιών κατά τη διαδικασία.
Ο αιτητής προσέβαλε την ακύρωση της μελέτης του και την πρόοδο της διαδικασίας του Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού των καθ'ων η αίτηση χωρίς αυτή να ληφθεί υπόψη.
Το Ανώτατο Δικαστήριο, ακυρώνοντας την επίδικη απόφαση, αποφάσισε ότι:
1. Η έγκριση από σώμα άλλο από εκείνο προς το οποίο παρέχεται αποφασιστική αρμοδιότητα προς έκδοση μιας διοικητικής πράξης δεν μεταβάλλει την προέλευση της πράξης, αλλά προσδίδει σ'αυτήν αναδρομικά εκτελεστό χαρακτήρα.
2. Ο καν. 24(6) παρέχει εξουσία στην κριτική επιτροπή να αποφασίζει τελεσίδικα για την βράβευση των μελετών. Όμως η απόφαση της επιτροπής δεν έτυχε, τυπικά τουλάχιστον, της έγκρισης του Συμβουλίου. Το ερώτημα που τίθεται είναι πως αυτό επιδρά επί της εκ-γυρότητας της πράξης εν όψει του ότι στις περιπτώσεις που μια πράξη χρήζει αποτελεί από άλλο ιεραρχικά ανώτερο όργανο η εγκριτική πράξη δεν αποτελεί διακοσμητικό συμπλήρωμα.
Η έγκριση συνιστά συμπληρωματικό στοιχείο που τελειώνει την πράξη και την καθιστά εκτελεστή.
Στο σχετικό νόμο δεν υπάρχει διάταξη που να καθιστά υποχρεωτική την έγκριση των εργασιών της κριτικής επιτροπής από το διοικητικό συμβούλιο, όπως για παράδειγμα υπάρχει σε νομοθεσίες που διέπουν άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Πέραν τούτου και εκτός του ότι η απόφαση της κριτικής επιτροπής είναι σύμφωνα με τον κανονισμό τελεσίδικη, από ό,τι επακολούθησε φαίνεται ολοφάνερα ότι η απόφαση δημοσιεύτηκε στον τύπο όχι από την επιτροπή, αλλά από το ίδιο το Συμβούλιο. Στη δημοσίευση αναφέρεται ότι το Συμβούλιο Αμπελουργικών Προϊόντων προκήρυξε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και η κριτική επιτροπή αποφάσισε να βραβεύσει τις συγκεκριμένες μελέτες. Δεν απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο, αλλά απονεμήθηκαν το δεύτερο και το τρίτο, καθώς και δύο έπαινοι.
Η απονομή των βραβείων συνοδεύεται και με την καταβολή σημαντικών χρηματικών βραβείων, που βέβαια δεν κατέβαλε η κριτική επιτροπή, αλλά οι καθ'ων η αίτηση.
Η συμμετοχή του Συμβουλίου τόσο στην προκήρυξη όσο και στη βράβευση ή με άλλα λόγια στην αποδοχή και έγκριση της απόφασης της κριτικής επιτροπής είναι ολοφάνερη από σωρεία πράξεων.' Έτσι ακόμα κι αν θεωρηθεί ότι η απόφαση της κριτικής επιτροπής δεν ήταν μέρος μιας σύνθετης διοικητικής πράξης αφ'εαυτής εκτελεστής που δεσμεύει τους καθ'ων η αίτηση, με τη δημοσίευση της απόφασης και την απονομή των βραβείων, πράξεις που δείχνουν την αποδοχή της απόφασης, καθίσταται καθαρή η υιοθέτηση της απόφασης από τους καθ'ων η αίτηση. Με τις δοθείσες συνθήκες το Δικαστήριο θα κατέληγε σε παράλογα αποτελέσματα αν δεχόταν ότι διοικητικό όργανο με την παράλειψη της τυπικής έγκρισης πράξης που όμως υλοποιήθηκε να μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν έλαβε σχετική απόφαση και άρα δεν υπάρχει εκτελεστή διοικητική πράξη για την οποία ευθύνεται.. Η υλοποίηση της απόφασης της κριτικής επιτροπής από μόνη της αποτελεί ουσιαστικά της και καθιστά την απόφαση εκτελεστή διοικητική πράξη που δεσμεύει τους καθ'ων η αίτηση.
Εν όψει όλων των πιο πάνω το Δικαστήριο καταλήγει ότι οι πράξεις των οποίων αξιώνεται η ακύρωση σωστά θεωρούνται πράξεις των καθ'ων η αίτηση και κατά συνέπεια ορθά η προσφυγή ηγέρθη εναντίον τους. Ο ισχυρισμός ότι το Συμβούλιο δεν ενέκρινε τις πράξεις απορρίπτεται, ενώ επίσης θα πρέπει να απορριφθεί ο ισχυρισμός ότι, αφού η πράξη δεν προήλθε από αυτό, δεν μπορεί να υπερασπιστεί τη νομιμότητά της. Η πράξη της επιτροπής ουσιαστικά αποτελεί πράξη των καθ'ων η αίτηση οι οποίοι ασφαλώς κατέχουν όλα τα στοιχεία και θαυμάσια ήταν σε θέση να υπερασπιστούν.
3. Η ένσταση των καθ'ων η αίτηση ώς προς τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου επίσης πρέπει να απορριφθεί. Η προσβαλλόμενη απόφαση συνιστά άσκηση εκτελεστικής και διοικητικής λειτουργίας και όχι ιδιωτική πράξη. Επί του τελευταίου σημείου υπάρχει σωρεία νομολογίας η οποία δέχεται ότι η προκήρυξη διαγωνισμών από οργανισμούς δημοσίου δικαίου δεν αποτελεί πράξη διαχείρισης των οικονομικών τους, αλλά πράξη που επιδέχεται δικαστικό έλεγχο.
4. Η μη τήρηση πρακτικών και η παράλειψη καταγραφής των ουσιωδών γεγονότων από συλλογικά όργανα οδηγεί την πράξη σε ακυρότητα. Με την τήρηση πρακτικών διασφαλίζεται το άμεμπτο της διαδικασίας και καθίσταται δυνατός ο δικαστικός έλεγχος.
5. Η ανάγκη για αιτιολόγηση των πράξεων της διοίκησης έχει επανειλημμένα τονιστεί σε σωρεία αποφάσεων.
Στην παρούσα υπόθεση η έλλειψη οποιασδήποτε αιτιολογίας είναι ολοκληρωτική και τόσο φανερή που δεν χρειάζεται να επεκταθούμε περισσότερο.
6. Συνοψίζοντας, δεν τηρήθηκαν καθόλου πρακτικά από την επιτροπή για τις δυο συνεδριάσεις που έγιναν στις 17.11.1994 και 22.11.1994, ούτε καταγράφηκε η διαφωνία συγκεκριμένου ούτε βέβαια και οι λόγοι της αντίθετης προτίμησης της πλειψοηφίας. Η μελέτη του αιτητή θεωρήθηκε άκυρη με βάση του καν. 21 (6). Σύμφωνα με τον κανονισμό αυτό μελέτη θεωρείται άκυρη αν με οποιοδήποτε τρόπο ο διαγωνιζόμενος άφησε ή προσπάθησε να γίνει γνωστή η ταυτότητά του, ή ακόμα αν προσπάθησε να επηρεάσει μέλος της κριτικής επιτροπής. Στην παρούσα περίπτωση δεν υπάρχει καμιά αναφορά στο όνομα του αιτητή, ούτε καν υπαινιγμός για προσπάθεια επηρεασμού του προέδρου ή μέλους της επιτροπής.
Περαιτέρω καμιά έρευνα για επαλήθευση της αόριστης αναφοράς του προέδρου δεν έγινε. Είναι χαρακτηριστικό ότι η νομολογία καθιέρωσε την αρχή ότι όταν αποδίδεται σε κάποιον υπαίτιος συμπεριφορά πρέπει να του χορηγείται το δικαίωμα ακρόασης πριν τη λήψη οποιουδήποτε δυσμενούς μέτρου κατ'αυτού.
7. Ισχυρισμοί που προβάλλονται για πρώτη φορά είτε στην ένσταση, είτε στην τελική αγόρευση των δικηγόρων δεν αποτελούν στοιχεία που το Δικαστήριο μπορεί να λάβει υπόψη.
Οι ισχυρισμοί αυτοί αποτελούν αιτιολογία εκ των υστέρων και δεν μπορούν να έχουν οποιαδήποτε βαρύτητα.
Η προσφυγή επιτυγχάνει με έξοδα.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Κολακίδης & Συνεταίροι και Άλλοι ν. Δήμου Αγίου Αθανασίου (1994) 4 ΑΛΛ. 1030,
Hjivassiliou v. The Cyprus Organisation of Athletics (1987) 3 C.L.R. 2142,
Κλεάνθους ν. Δημοκρατίας (1992) 4 Α.Α.Δ. 3077,
Χατζηβασιλείου ν. ΚΟΑ και Άλλοι (1993) 4 Α.Α.Δ. 981,
Dome Investments Limited v. Συμβουλίου Βελτιώσεως Αγίας Νάπας και Άλλου (1989) 3 Α.Α.Δ. 741,
Δημοκρατία ν. Χατζηγεωργίου (1994) 3 Α.Α.Δ. 574,
Ιωάννου ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 299,
Αχιλλέως ν. Δημοκρατίας (1992) 3 Α.Α.Δ. 565,
Α/φοί Α. & Α. Κωνσταντίνου Λτδ. ν. Δήμου Γεροσκήπου και Άλλου (1997) 4 Α.Α.Δ. 1374.
Προσφυγή.
Προσφυγή με την οποία προσβάλλεται η απόφαση των καθ' ων η αίτηση για απόρριψη της συμμετοχής των αιτητών στο διαγωνισμό.
Α. Σ. Αγγελίδης, για τον Αιτητή.
Α. Αναστασιάδης, για τους Καθ' ων η αίτηση 1.
Cur. adv. vult.
ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ, Δ.: Οι καθ' ων η αίτηση στις 19.6.1994 προκήρυξαν μέσω του τύπου, αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για ανέγερση γραφείων. Ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε και διεξήχθη με βάση τους κανονισμούς προκήρυξης και διεξαγωγής αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Συστάθηκε πενταμελής κριτική επιτροπή που αποτελείτο από το διευθυντή των καθ' ων η αίτηση ως πρόεδρο και τέσσερις αρχιτέκτονες, εκπρόσωπους του Επιστημονικού Επιμελητηρίου Κύπρου και των Συνδέσμων Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων.
Στο διαγωνισμό έλαβαν μέρος εννιά αρχιτέκτονες μεταξύ των οποίων και ο αιτητής. Σύμφωνα με τους όρους του διαγωνισμού κάθε συμμετοχή έπρεπε να υποβληθεί ανώνυμα και με κωδικό αριθμό έξι στοιχείων. Στις 29.11.1994 η κριτική επιτροπή ακύρωσε τη μελέτη με τον συγκεκριμένο κωδικό που ανήκε στον αιτητή, λόγω υπαίτιας συμπεριφοράς, δυνάμει των καν. 20(1) και 21(6). Στη συνέχεια η κριτική επιτροπή απένειμε δεύτερο και τρίτο βραβείο, σχετική δε απόφαση δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο τύπο.
Με την παρούσα προσφυγή ο αιτητής αξιώνει δήλωση του Δικαστηρίου με την οποία να κηρύσσεται άκυρη η απόφαση απόρριψης της συμμετοχής του στο διαγωνισμό και δήλωση ότι η επιλογή και βράβευση των άλλων μελετών (με δεύτερο και τρίτο βραβείο και δύο επαίνους) είναι άκυρη. Η προσφυγή είχε αρχικά εγερθεί εναντίον του Συμβουλίου Αμπελουργικών Προϊόντων που είναι το όργανο που προκήρυξε το διαγωνισμό, όσο και εναντίον της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού, αλλά σε κάποιο στάδιο της διαδικασίας η προσφυγή εναντίον της κριτικής επιτροπής αποσύρθηκε. Γι' αυτό το λόγο, όπου στην παρούσα απόφαση γίνεται αναφορά σε καθ' ων η αίτηση θα εννοείται το Συμβούλιο Αμπελουργικών Προϊόντων.
Οι καθ' ων η αίτηση, πριν η προσφυγή εναντίον της κριτικής επιτροπής αποσυρθεί, με αίτησή τους ημερ. 6.3.1996 ζήτησαν όπως η προσφυγή εναντίον τους απορριφθεί, γιατί καμιά από τις προσβαλλόμενες πράξεις ή αποφάσεις δεν είναι πράξη ή απόφασή τους. Η αίτηση απορρίφθηκε στις 29.5.1996 γιατί κρίθηκε πρόωρη.
Με την τελική του αγόρευση ο ευπαίδευτος συνήγορος των καθ' ων η αίτηση εγείρει αριθμό ενστάσεων. Προβάλλει κατ' αρχήν τον ισχυρισμό ότι ούτε η απόφαση για ακύρωση της συμμετοχής του αιτητή, ούτε η επιλογή και βράβευση τεσσάρων άλλων μελετών, είναι πράξη των καθ' ων η αίτηση. Επιπρόσθετα οι καθ' ων η αίτηση δεν ενέκριναν καν, σύμφωνα πάντα με το δικηγόρο τους, τις προσβαλλόμενες πράξεις. Έτσι ισχυρίζονται ότι η προσφυγή δεν έπρεπε να εγερθεί εναντίον τους, θεωρούν δε ότι βρίσκονται σε παράδοξη θέση να καλούνται να υπερασπίσουν τη νομιμότητα πράξης που δεν προήλθε από αυτούς και για την οποία συνεπώς δεν κατέχουν τη μαρτυρία που να στοιχειοθετεί το υπόβαθρο των πραγματικών γεγονότων της υπόθεσης.
Οι καθ' ων η αίτηση περαιτέρω απορρίπτουν τη θέση του αιτητή ότι υπήρξε από τους καθ' ων η αίτηση υλοποίηση της απόφασης της κριτικής επιτροπής και ισχυρίζονται ότι, εν πάση περιπτώσει δεν προσβάλλεται με την παρούσα προσφυγή οποιαδήποτε τέτοια πράξη υλοποίησης. Οι καθ' ων η αίτηση καταλήγουν ότι το παρόν Δικαστήριο στερείται δικαιοδοσίας και συνεπώς δεν μπορεί να προχωρήσει στην ακύρωση των αποφάσεων της κριτικής επιτροπής γιατί δεν είναι όργανο, αρχή ή πρόσωπο, εναντίον του οποίου χωρεί ακυρωτική προσφυγή, ενώ καμιά από τις προσβαλλόμενες από τον αιτητή αποφάσεις δεν αποτελεί απόφαση των καθ' ων η αίτηση.
Περαιτέρω ισχυρίζονται ότι καμιά από τις προσβαλλόμενες αποφάσεις δεν συνιστά άσκηση εκτελεστικής ή διοικητικής λειτουργίας, ενώ καμιά από τις προσβαλλόμενες αποφάσεις δεν αποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη.
Τέλος προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι ακόμα και αν ήθελε θεωρηθεί ότι οι ισχυριζόμενες πράξεις προέρχονται από τους καθ' ων η αίτηση, αποτελούν πράξεις διαχείρισης της ιδιωτικής περιουσίας και σαν τέτοιες εκφεύγουν της ακυρωτικής δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου.
Ο αιτητής μέσω του δικηγόρου του στα αρχικά στάδια της παρούσας διαδικασίας ζήτησε από τους καθ' ων η αίτηση αποκάλυψη του διοικητικού φακέλου και άλλων εγγράφων που αφορούσαν την υπόθεση. Στη συνέχεια καταχωρήθηκε δε και σχετική αίτηση. Οι καθ' ων η αίτηση διέθεσαν στον αιτητή διάφορα έγγραφα στα οποία θα αναφερθώ στη συνέχεια. Φαίνεται όμως ότι δεν υπάρχει οποιοδήποτε έγγραφο που να αποδεικνύει τη λήψη απόφασης από το διοικητικό συμβούλιο των καθ' ων η αίτηση σχετικά με την κατάληξη του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Στο φάκελο υπάρχει μόνο ανακοίνωση ότι η κριτική επιτροπή αποφάσισε να βραβεύσει ορισμένες μελέτες, ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε σε αριθμό εφημερίδων λίγες μέρες αργότερα. Όμως ελλείπει οποιοδήποτε σχετικό πρακτικό των καθ' ων η αίτηση.
Από τα ενώπιόν μου έγγραφα διαφαίνεται σειρά πράξεων. Στις 16.6.1994 πάνω σε επιστολόχαρτα του Συμβουλίου Αμπελουργικών Προϊόντων προκηρύχθηκε παγκύπριος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανέγερση των νέων του γραφείων στη Λεμεσό σύμφωνα με τους κανονισμούς της προκήρυξης και διεξαγωγής αρχιτεκτονικών διαγωνισμών του Συνδέσμου Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων. Καθορίζεται ότι η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού είναι πενταμελής, αναφέρονται δε τα ονόματα των μελών της. Η προκήρυξη καταλήγει ότι οι ενδιαφερόμενοι αρχιτέκτονες μπορούν να παραλάβουν τα έγγραφα του διαγωνισμού από τα γραφεία των καθ' ων η αίτηση σε συγκεκριμένες ημερομηνίες. Στη συνέχεια βρίσκεται επιστολή του κ. Μάριου Αποστόλου αρχιτέκτονα, μέλους της επιτροπής, εκπρόσωπου του Συνδέσμου Αρχιτεκτόνων Κύπρου με ημερ. 24.11.1994 που απευθύνεται στον κ. Σωτήρη Θεοδοσίου διευθυντή των καθ' ων η αίτηση και πρόεδρο της κριτικής επιτροπής, με την οποία εκφράζονται έντονες διαφωνίες με τη διαδικασία που ακολουθείται στο διαγωνισμό.
Η επιστολή αναφέρεται σε ψηφοφορία ημερ. 17.11.1994 που ακυρώθηκε χωρίς, σύμφωνα με το συντάκτη της επιστολής, οποιοδήποτε δικαιολογητικό. Από την επιστολή του κ. Αποστόλου φαίνεται ότι η συμμετοχή του αιτητή με κωδικό αριθμό 140863 είχε ελαφρά πλειοψηφήσει (με 347 βαθμούς έναντι 344) της αμέσως επόμενης. Σύμφωνα με την ίδια επιστολή, η ψηφοφορία έγινε κανονικά και η εγκυρότητά της δεν αμφισβητήθηκε. Η επιστολή προβαίνει σε αναφορά σε μεταγενέστερη συνεδρία ημερ. 22.11.1994, η οποία αντί να έχει ως έργο τη σύνταξη του τελικού κειμένου της έκθεσης, όπως ήταν και ο σκοπός ορισμού της συνεδρίας, έγινε αλλαγή της απόφασης και απονεμήθηκε έπαινος σε μελέτη που είχε απορριφθεί προ πολλού. Το επόμενο χρονολογικά έγγραφο είναι το πρακτικό της συνεδρίας της επιτροπής ημερ. 29.11.1994. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το πρακτικό της συνεδρίας αυτής είναι και το μόνο πρακτικό που φαίνεται ότι έχει κρατηθεί σε σχέση με την όλη διαδικασία.
Οι ενστάσεις των καθ' ων η αίτηση μπορούν να εξεταστούν όλες μαζί γιατί άπτονται του ερωτήματος κατά πόσο υπάρχει εκτελεστή διοικητική πράξη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η απόφαση της κριτικής επιτροπής αποτελεί εκτελεστή διοικητική πράξη μια και η κριτική επιτροπή είχε εξουσία με βάση τον καν. 24(6) των κανονισμών να αποφασίζει τελεσίδικα επί των μελετών που υποβλήθηκαν (Κολακίδης & Συνεταίροι και Άλλοι ν. Δήμου Αγίου Αθανασίου (1994) 4 Α.Α.Δ. 1030). Είναι γνωστό επίσης ότι η έγκριση από σώμα άλλο από εκείνο προς το οποίο παρέχεται αποφασιστική αρμοδιότητα προς έκδοση μιας διοικητικής πράξης δεν μεταβάλλει την προέλευση της πράξης, αλλά προσδίδει σ' αυτήν αναδρομικά εκτελεστό χαρακτήρα (Hjivassiliou v. The Cyprus Organisation of Athletics (1987) 3 C.L.R. 2142).
Ο καν. 24(6) παρέχει εξουσία στην κριτική επιτροπή να αποφασίζει τελεσίδικα για τη βράβευση των μελετών. Όμως η απόφαση της επιτροπής δεν έτυχε, τυπικά τουλάχιστον, της έγκρισης του Συμβουλίου. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς αυτό επιδρά επί της εγκυρότητας της πράξης εν όψει του ότι στις περιπτώσεις που μια πράξη χρήζει έγκρισης από άλλο ιεραρχικά ανώτερο όργανο η εγκριτική πράξη δεν αποτελεί διακοσμητικό συμπλήρωμα (Ανδρέας Κλεάνθους ν. Δημοκρατίας (1992) 4 Α.Α.Δ. 3077). Ή όπως έχει λεχθεί στην υπόθεση Ανδρέας Χ"Βασιλείου v. K.O.A. και Άλλων (1993) 4 Α.Α.Δ. 981, η έγκριση συνιστά συμπληρωματικό στοιχείο που τελειώνει την πράξη και την καθιστά εκτελεστή.
Στην παρούσα υπόθεση δεν είναι φανερό από τα ενώπιον μου στοιχεία ότι ήταν απαραίτητη η έγκριση της απόφασης της κριτικής επιτροπής από το Συμβούλιο γιατί σύμφωνα με τον κανονισμό η απόφαση της επιτροπής ήταν τελεσίδικη. Κανένα πρακτικό συνεδρίας του Συμβουλίου που να εγκρίνει την απόφαση της κριτικής επιτροπής δεν παρουσιάστηκε. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο η ανυπαρξία πρακτικού μπορεί να θεωρηθεί ως μη έγκριση της απόφασης της κριτικής επιτροπής και στη συνέχεια κατά πόσο η παράλειψη αυτή καθιστά τη διοικητική πράξη ατελή.
Δεν μπορώ να συμφωνήσω με την αντιμετώπιση αυτή. Στο σχετικό νόμο δεν υπάρχει διάταξη που να καθιστά υποχρεωτική την έγκριση των εργασιών της κριτικής επιτροπής από το διοικητικό συμβούλιο, όπως για παράδειγμα υπάρχει σε νομοθεσίες που διέπουν άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Πέραν τούτου και εκτός του ότι η απόφαση της κριτικής επιτροπής είναι σύμφωνα με τον κανονισμό τελεσίδικη, από ό,τι επακολούθησε φαίνεται ολοφάνερα ότι η απόφαση της επιτροπής έτυχε της πλήρους έγκρισης του Συμβουλίου. Η απόφαση δημοσιεύτηκε στον τύπο όχι από την επιτροπή, αλλά από το ίδιο το Συμβούλιο. Στη δημοσίευση αναφέρεται ότι το Συμβούλιο Αμπελουργικών Προϊόντων προκήρυξε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και η κριτική επιτροπή αποφάσισε να βραβεύσει τις συγκεκριμένες μελέτες. Δεν απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο, αλλά απονεμήθηκαν το δεύτερο και το τρίτο, καθώς και δύο έπαινοι.
Η απονομή των βραβείων συνοδεύεται και με την καταβολή σημαντικών χρηματικών βραβείων, που βέβαια δεν κατέβαλε η κριτική επιτροπή, αλλά οι καθ' ων η αίτηση.
Η συμμετοχή του Συμβουλίου τόσο στην προκήρυξη όσο και στη βράβευση ή με άλλα λόγια στην αποδοχή και έγκριση της απόφασης της κριτικής επιτροπής είναι ολοφάνερη από σωρεία πράξεων. Έτσι ακόμα κι αν θεωρηθεί ότι η απόφαση της κριτικής επιτροπής δεν ήταν μέρος μιας σύνθετης διοικητικής πράξης αφ' εαυτής εκτελεστής που δεσμεύει τους καθ' ων η αίτηση, με τη δημοσίευση της απόφασης και την απονομή των βραβείων, πράξεις που δείχνουν την αποδοχή της απόφασης, καθίσταται καθαρή η υιοθέτηση της απόφασης από τους καθ' ων η αίτηση. Με τις δοθείσες συνθήκες θα καταλήγαμε σε παράλογα αποτελέσματα αν δεχόμαστε ότι διοικητικό όργανο με την παράλειψη της τυπικής έγκρισης πράξης που όμως υλοποιήθηκε να μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν έλαβε σχετική απόφαση και άρα δεν υπάρχει εκτελεστή διοικητική πράξη για την οποία ευθύνεται. Η υλοποίηση της απόφασης της κριτικής επιτροπής από μόνη της αποτελεί ουσιαστικά έγκρισή της και καθιστά την απόφαση εκτελεστή διοικητική πράξη που δεσμεύει τους καθ' ων η αίτηση.
Εν όψει όλων των πιο πάνω καταλήγω ότι οι πράξεις των οποίων αξιώνεται η ακύρωση σωστά θεωρούνται πράξεις των καθ' ων η αίτηση και κατά συνέπεια ορθά η προσφυγή ηγέρθη εναντίον τους. Ο ισχυρισμός ότι το Συμβούλιο δεν ενέκρινε τις πράξεις απορρίπτεται, ενώ επίσης θα πρέπει να απορριφθεί ο ισχυρισμός ότι, αφού η πράξη δεν προήλθε από αυτό, δεν μπορεί να υπερασπιστεί τη νομιμότητά της. Η πράξη της επιτροπής ουσιαστικά αποτελεί πράξη των καθ' ων η αίτηση οι οποίοι ασφαλώς κατέχουν όλα τα στοιχεία και θαυμάσια ήταν σε θέση να υπερασπιστούν.
Η ένσταση των καθ' ων η αίτηση ως προς τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου επίσης πρέπει να απορριφθεί. Η προσβαλλόμενη απόφαση συνιστά άσκηση εκτελεστικής και διοικητικής λειτουργίας και όχι ιδιωτική πράξη. Επί του τελευταίου σημείου υπάρχει σωρεία νομολογίας η οποία δέχεται ότι η προκήρυξη διαγωνισμών από οργανισμούς δημοσίου δικαίου δεν αποτελεί πράξη διαχείρισης των οικονομικών τους, αλλά πράξη που επιδέχεται δικαστικό έλεγχο.
Αφού οι προδικαστικές ενστάσεις των καθ' ων η αίτηση έχουν απορριφθεί μπορούμε να προχωρήσουμε στην εξέταση των εγειρομένων από τον αιτητή σημείων. Αφού ο αιτητής συμμετείχε στο διαγωνισμό είχε το δικαίωμα να τύχει ίσης μεταχείρισης. Αποκλείστηκε γιατί του αποδόθηκε υπαίτιος συμπεριφορά. Αν ο αποκλεισμός του πάσχει, τότε πάσχει και η τελική απόφαση.
Ο αιτητής προσβάλλει την απόφαση ισχυριζόμενος έλλειψη αιτιολογίας. Όπως είδαμε και προηγουμένως υποβλήθηκαν εννιά συνολικά συμμετοχές. Σε δύο επιστολές που στάληκαν από το Μάριο Αποστόλου, μέλος της επιτροπής στον κ. Θεοδοσίου, πρόεδρο της επιτροπής στις 24.11.1994 και 30.11.1994, γίνεται αναφορά σε διάφορες παρατυπίες στις εργασίες της επιτροπής. Δεν θα ασχοληθούμε, γιατί δεν είναι του παρόντος, με τις καταγγελίες του για αλλαγή του τελικού αποτελέσματος. Θα ασχοληθούμε όμως με ένα θέμα που αναφέρει και το οποίο αφορά την παρούσα υπόθεση.
Στις επιστολές γίνεται αναφορά σε σειρά συνεδριάσεων στις οποίες έγινε κατάταξη των μελετών, λήφθηκαν αποφάσεις και έγιναν ψηφοφορίες. Όμως, εκτός από το πρακτικό ημερ. 29.11.1994 με το οποίο θα ασχοληθώ σε λεπτομέρεια στη συνέχεια, κανένα πρακτικό ή μνημόνιο δεν έχει συνταχθεί. Η κριτική επιτροπή, στο πρακτικό που υπάρχει στο φάκελο που υποθέτω ότι είναι και το μοναδικό, αφού σύμφωνα με τη δήλωση του ευπαίδευτου συνήγορου των καθ' ων η αίτηση δεν υπάρχουν άλλα σχετικά έγγραφα, αναφέρεται ότι σκοπός της συνεδρίας ήταν η συμπλήρωση της έκθεσης της επιτροπής, η οποία όμως πουθενά δεν καταγράφεται.
Πριν όμως η επιτροπή προχωρήσει στο έργο της, ο πρόεδρος ενημέρωσε τα μέλη σχετικά με την επιστολή του κ. Αποστόλου. Στο τέλος όμως φαίνεται ότι, εκτός από τα σχόλια για την επιστολή του κ. Αποστόλου και την όλη στάση του, καμιά ουσιαστικά αναφορά στην πραγματική εργασία για την οποία συνεκλήθη η συνεδρία, δηλαδή τη συμπλήρωση της έκθεσης της επιτροπής δεν έγινε, παρ' όλον ότι το σχετικό πρακτικό καλύπτει τρεις σελίδες.
Το μέρος του πρακτικού της κριτικής επιτροπής ημερ. 29.11.1994 που αφορά την παρούσα υπόθεση έχει ως ακολούθως:
"Στη συνέχεια ο Πρόεδρος ανάφερε ότι έχουν διαρρεύσει πληροφορίες σχετικά με τις εργασίες της Κριτικής Επιτροπής και συγκεκριμένα για τη συνεδρία που έγινε στις 17.11.1994.
Πρόσθεσε επίσης ότι έχει πλησιασθεί από τρίτο άτομο το οποίο γνώριζε αρκετές λεπτομέρειες σχετικά με τη πρόχειρη κατάταξη που έγινε στις 17.11.1994. Οι πληροφορίες αυτές είναι γνωστές μόνο στα μέλη της Επιτροπής.
Η Επιτροπή εξέφρασε την λύπη και αγανάκτησή της για τη διαρροή των εμπιστευτικών πληροφοριών και αποφάσισε ομόφωνα όπως η συγκεκριμένη μελέτη θεωρηθεί άκυρη με βάση το Αρθρο 21 (6) των Κανονισμών."
Αδυνατώ ν' αντιληφθώ πώς η αναφορά αυτή μπορεί να θεωρηθεί αιτιολογία της ακύρωσης της συμμετοχής του αιτητή. Κατ' αρχή ως κύριος λόγος της απόφασης δίδεται το γεγονός ότι διέρρευσαν πληροφορίες σχετικά με τις εργασίες της επιτροπής και συγκεκριμένα της συνεδρίας ημερ. 17.11.1994. Διερωτώμαι πώς η διαρροή πληροφοριών μπορεί να αποτελέσει λόγο ακύρωσης της συμμετοχής ενός συγκεκριμένου υποψήφιου.
Περαιτέρω η αναφορά του προέδρου της επιτροπής στο γεγονός ότι πλησιάστηκε από τρίτο πρόσωπο που γνώριζε λεπτομέρειες για την πρόχειρη κατάταξη που έγινε στις 17.11.1994, πληροφορίες που ήταν γνωστές μόνο στα μέλη της επιτροπής, δεν μπορεί να δικαιολογήσει την ακύρωση της συμμετοχής του αιτητή. Δεν γίνεται αναφορά, ούτε καν υπαινιγμός ότι το άτομο που πλησίασε τον πρόεδρο το έκαμε με πρόθεση του να επηρεάσει την επιτροπή υπέρ του αιτητή ή υπέρ οιουδήποτε άλλου προσώπου.
Εκτός του ότι η απόφαση της επιτροπής είναι στο σημείο αυτό εντελώς αναιτιολόγητη, δημιουργεί και σωρεία ερωτημάτων. Κατ' αρχή δεν δόθηκε στον αιτητή η ευκαιρία να δώσει τη δική του εκδοχή. Περαιτέρω δεν στοιχειοθετείται καθ' οιονδήποτε τρόπο υπαίτιος συμπεριφορά του αιτητή. Αντίθετα δημιουργούνται πολλές σκέψεις, εν όψει ιδιαίτερα και του γεγονότος ότι η συμμετοχή του αιτητή είχε ψηφιστεί, έστω στην ούτω καλούμενη "πρόχειρη ψηφοφορία" ως η καλύτερη μελέτη. Διερωτάται κανένας γιατί ο αιτητής θα προέβαινε σε οποιαδήποτε προσπάθεια επηρεασμού της κριτικής επιτροπής, αν η μελέτη του είχε ήδη θεωρηθεί ως η καλύτερη από τις υποβληθείσες, δεδομένης μάλιστα και της διαρροής της "πρόχειρης κατάταξης" που είχε γίνει. Παρεμπιπτόντως δεν μπορώ να αντιληφθώ τι σημαίνει πρόχειρη ή προκαταρκτική ψηφοφορία και ποιος ο σκοπός της. Η διαδικασία καθίσταται ιδιαίτερα δε επισφαλής, λόγω του ότι δεν τηρήθηκαν καν πρακτικά.
Η αναφορά του διευθυντή των καθ' ων η αίτηση και προέδρου της κριτικής επιτροπής το λιγότερο που μπορεί να χαρακτηριστεί είναι ασαφής. Εν πάση περιπτώσει δεν εξηγεί καθ' οιονδήποτε τρόπο το λόγο αποκλεισμού του αιτητή. Αξιοσημείωτο είναι επίσης και το γεγονός ότι στο συντριπτικά μεγαλύτερο του μέρος το πρακτικό αναφέρεται στις διαφωνίες της επιτροπής με τον κ. Αποστόλου, ενώ ελάχιστες γραμμές αφιερώνονται στην ακύρωση της συμμετοχής του αιτητή. Σκοπός της συνεδρίας, σύμφωνα με το πρακτικό ήταν η διαμόρφωση της τελικής έκθεσης της επιτροπής και όμως σε ένα πρακτικό τριών σελίδων η μόνη αναφορά που γίνεται σχετικά είναι η ακόλουθη:
"Μετά τις πιο πάνω εξελίξεις η Κριτική Επιτροπή προχώρησε με τη μελέτη προσχεδίου της Έκθεσης διαμορφώνοντας την ταυτόχρονα σύμφωνα με τα νέα δεδομένα."
Και αυτό χωρίς να υπάρχει πουθενά έστω και μια απλή καταγραφή του τι έγινε, ή ακόμα και το ίδιο το προσχέδιο της έκθεσης, ούτε βέβαια αναφορά για τον τρόπο που η επιτροπή κατέληξε σ' αυτή, ή το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας που έγινε, αν βέβαια έγινε ψηφοφορία.
Το γεγονός ότι το πρακτικό ημερ. 29.11.1994 είναι το μόνο πρακτικό που τηρήθηκε και η τηλεγραφική αναφορά στον κύριο σκοπό της συνεδρίας, δημιουργεί την εντύπωση ότι αν δεν υπήρχαν οι επιστολές Αποστόλου και η ολοφάνερη ανάγκη της επιτροπής να απαντήσει σ' αυτές, δεν θα ετηρείτο ούτε και για τη συνεδρία αυτή οποιοδήποτε πρακτικό. Από ό,τι προκύπτει από τις επιστολές ο κ. Αποστόλου είχε διαφωνήσει έντονα με τα λοιπά μέλη της επιτροπής αλλά δεν φαίνεται πουθενά να έχει καταγραφεί προηγουμένως η διαφωνία του ή οι λόγοι της αντίθετης προτίμησης της πλειοψηφίας.
Η μη τήρηση πρακτικών και η παράλειψη καταγραφής των ουσιωδών γεγονότων από συλλογικά όργανα οδηγεί την πράξη σε ακυρότητα. Με την τήρηση πρακτικών διασφαλίζεται το άμεμπτο της διαδικασίας και καθίσταται δυνατός ο δικαστικός έλεγχος. Όπως έχει αναφερθεί και στην υπόθεση Dome Investments Limited ν. Συμβουλίου Βελτιώσεως Αγίας Νάπας και Άλλου (1989) 3 Α.Α.Δ. 741:
"Όχι μόνο όταν ελλείπουν τα στοιχεία, αλλά και όταν υπάρχει αβεβαιότητα ως προς το πλαίσιο και τις συνθήκες λήψης της διοικητικής απόφασης η ακύρωση είναι αναπόφευκτη. Η τήρηση πρακτικών και η καταγραφή των ουσιωδών γεγονότων που περιστοιχίζουν τη λήψη της διοικητικής απόφασης αποτελούν υποχρέωση της Διοίκησης που επιβάλλουν οι κανόνες της χρηστής διοίκησης. Κάθε παρέκκλιση συνιστά κατάχρηση της διοικητικής αρμοδιότητας που πρέπει να ασκείται σύννομα και βάσει των κανόνων της χρηστής διοίκησης."
Η ανάγκη για αιτιολόγηση των πράξεων της διοίκησης έχει επανειλημμένα τονιστεί σε σωρεία αποφάσεων (βλέπε μεταξύ άλλων Δημοκρατία ν. Γεώργιου Χατζηγεωργίου (1994) 3 Α.Α.Δ. 574). Στην παρούσα υπόθεση η έλλειψη οποιασδήποτε αιτιολογίας είναι ολοκληρωτική και τόσο φανερή που δεν χρειάζεται να επεκταθούμε περισσότερο.
Συνοψίζοντας καταλήγω ότι δεν τηρήθηκαν καθόλου πρακτικά από την επιτροπή για τις δύο συνεδριάσεις που έγιναν στις 17.11.1994 και 22.11.1994, ούτε καταγράφηκε η διαφωνία του μέλους Μάριου Αποστόλου, ούτε βέβαια και οι λόγοι της αντίθετης προτίμησης της πλειοψηφίας. Η μελέτη του αιτητή θεωρήθηκε άκυρη με βάση τον καν. 21 (6). Σύμφωνα με τον κανονισμό αυτό μελέτη θεωρείται άκυρη αν με οποιοδήποτε τρόπο ο διαγωνιζόμενος άφησε ή προσπάθησε να γίνει γνωστή η ταυτότητα του, ή ακόμα αν προσπάθησε να επηρεάσει μέλος της κριτικής επιτροπής. Στην παρούσα περίπτωση δεν υπάρχει καμιά αναφορά στο όνομα του αιτητή, ούτε καν υπαινιγμός για προσπάθεια επηρεασμού του πρόεδρου ή μέλους της επιτροπής.
Περαιτέρω καμιά έρευνα για επαλήθευση της αόριστης αναφοράς του προέδρου δεν έγινε. Είναι χαρακτηριστικό ότι η νομολογία καθιέρωσε την αρχή ότι όταν αποδίδεται σε κάποιον υπαίτιος συμπεριφορά πρέπει να του χορηγείται το δικαίωμα ακρόασης πριν τη λήψη οποιουδήποτε δυσμενούς μέτρου κατ' αυτού (βλ. Χριστοφής Ιωάννου ν. Δημοκρατίας (1990) 3 Α.Α.Δ. 299).
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στην ένσταση που καταχωρήθηκε στην παρούσα υπόθεση γίνεται λεπτομερής αναφορά σε ισχυρισμούς σύμφωνα με τους οποίους άτομο συγγενικά συνδεδεμένο με τον αιτητή πλησίασε τον πρόεδρο της επιτροπής και φορτικά του ζήτησε να βοηθήσει να βραβευτεί ο αιτητής. Περί τα τέλη Νοεμβρίου 1994 η πίεση και παρεμβάσεις του συγγενικού προσώπου του αιτητή έγιναν πλέον τόσο έντονες που ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής τον πληροφόρησε ότι θα το ανέφερε στην επιτροπή. Ισχυρισμοί που προβάλλονται για πρώτη φορά είτε στην ένσταση, είτε στην τελική αγόρευση των δικηγόρων δεν αποτελούν στοιχεία που το Δικαστήριο μπορεί να λάβει υπ' όψη (Μαρούλλα Αχιλλέως ν. Δημοκρατίας (1992) 3 Α.Α.Δ. 565, 569, Α/φοί Α. & Α. Κωνσταντίνου Λτδ. ν. Δήμου Γεροσκήπου και Άλλου (1997) 4 Α.Α.Δ. 1374). Οι ισχυρισμοί αυτοί αποτελούν αιτιολογία εκ των υστέρων και δεν μπορούν να έχουν οποιαδήποτε βαρύτητα.
Υπό το φως των όσων έχουν λεχθεί πιο πάνω η προσφυγή επιτυγχάνει και οι προσβαλλόμενες αποφάσεις ακυρώνονται. Οι καθ' ων η αίτηση να καταβάλουν τα έξοδα του αιτητή όπως θα υπολογιστούν στη σχετική κλίμακα από τον Πρωτοκολλητή του Δικαστηρίου.
Η προσφυγή επιτυγχάνει με έξοδα.