|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
Κυπριακή νομολογία στην οποία κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
Πρ. Δημοκρατίας ν. Βουλής Αντ.(Αρ3) (1993) 3 ΑΑΔ 16
Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 2) (1999) 3 ΑΑΔ 859
Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 2) (2001) 3 ΑΑΔ 519
Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 1) (2011) 3 ΑΑΔ 72
Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 3) (2014) 3 ΑΑΔ 487, ECLI:CY:AD:2014:C828
Μεταγενέστερη νομολογία η οποία κάνει αναφορά στην απόφαση αυτή:
ECLI:CY:AD:2023:C226
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
Aναφορά Αρ.1/2023
(i/justice)
27 Ιουνίου, 2023
ΛΙΑΤΣΟΣ, Π., ΓΙΑΣΕΜΗΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, ΜΑΛΑΧΤΟΣ, ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ-ΑΝΔΡΕΟΥ, ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, ΣΑΝΤΗΣ, ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ, Δ/ΣΤΕΣ.
- - - - - - - - -
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Αιτητής,
και
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ
Καθ΄ης η Αίτηση.
--------------
Μ. Κυπριανού, (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, για τον Αιτητή
Ν. Κλεάνθους (κα), για Χρίστος Μ. Τριανταφυλλίδης, για την Καθ' ης η Αίτηση,
---------------
ΛΙΑΤΣΟΣ, Π.: Η ομόφωνη Γνωμάτευση του Δικαστηρίου ετοιμάστηκε από τις Δικαστές Τ. Ψαρά-Μιλτιάδου και Στ. Χατζηγιάννη και θα δοθεί από τη Δικαστή Στ. Χατζηγιάννη.
ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ
ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ, Δ.: Με την παρούσα Αναφορά, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ζητά γνωμάτευση από το Ανώτατο Δικαστήριο κατά πόσο «ο περί Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης (Υποχρεωτική Φοίτηση και Παροχή Δωρεάν Παιδείας) (Τροποποιητικός) (Αρ. 2) Νόμος του 2022», όπως διαμορφώθηκε με τις τροπολογίες που είχαν σαν αποτέλεσμα την εισαγωγή των διατάξεων των παραγράφων (γ) και (δ) του Άρθρου 8, είναι αντίθετος με τα Άρθρα 28, 80.2 και 179 του Συντάγματος και με την Αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, η οποία απορρέει από το Σύνταγμα.
Το σχετικό Νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή των Αντιπροσώπων και μετά από τροπολογίες των Μεταβατικών του διατάξεων από την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού, σε συνεδρίες της μεταξύ 12.10.2022 και 23.11.2022, ψηφίστηκε σε Νόμο στις 2.12.2022.
Σύμφωνα με τον Αιτητή, οι υπό Αναφορά Μεταβατικές διατάξεις α) παραβιάζουν την Αρχή της Ισότητας όπως κατοχυρώνεται από το Άρθρο 28.1 του Συντάγματος, διότι με αυτές αποκλείεται η φοίτηση των παιδιών στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία, εγγεγραμμένα στο Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, β) προσκρούουν στο Άρθρο 80.2 του Συντάγματος διότι η ψήφιση τους συνεπάγεται πρόσθετες δαπάνες για το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη στέγαση των παιδιών και τη λειτουργία επιπρόσθετων τμημάτων σε δημόσια νηπιαγωγεία, γ) κατ' επέκταση παραβιάζουν το Άρθρο 179 του Συντάγματος και δ) παραβιάζουν την Αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, η οποία είναι διάχυτη στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Καθ' ης η Αίτηση καταχώρισε Ένσταση με την οποία αντικρούει όλους τους ισχυρισμούς του Αιτητή, ισχυριζόμενη ότι οι υπό Αναφορά Μεταβατικές διατάξεις ουδόλως παραβιάζουν τα Άρθρα 28, 80.2 και 179 του Συντάγματος, ούτε και την Αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών.
Ο Τροποποιητικός (Αρ. 2) Νόμος (ανωτέρω), σκοπό έχει, μεταξύ άλλων, την προσθήκη των υπό Αναφορά Μεταβατικών διατάξεων υπό παρ. (γ) και (δ), ως εξής:
«8. Μεταβατικές διατάξεις
Από την ημερομηνία έναρξης της ισχύος του περί Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης (Υποχρεωτική Φοίτηση και Παροχή Δωρεάν Παιδείας) (Τροποποιητικού) (Αρ. 2) Νόμου του 2022, ισχύουν τα ακόλουθα:
............................
γ) Τις σχολικές χρονιές 2023-2024 και 2024-2025 τα παιδιά στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση φοιτούν σε δημόσια νηπιαγωγεία της εκπαιδευτικής τους περιφέρειας ή σε κοινοτικά νηπιαγωγεία και τη σχολική χρονιά 2025-2026 φοιτούν σε δημόσια νηπιαγωγεία της εκπαιδευτικής τους περιφέρειας ή σε κοινοτικά νηπιαγωγεία ή σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία, εφόσον η φοίτηση στα ιδιωτικά κρίνεται απαραίτητη από τον Υπουργό Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας.
δ) Από τη σχολική χρονιά 2026-2027 τα παιδιά στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση φοιτούν σε δημόσια νηπιαγωγεία της εκπαιδευτικής τους περιφέρειας.
Νοείται ότι, ο Υπουργός Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας ενημερώνει γραπτώς ανά εξάμηνο την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού για την πρόοδο της εφαρμογής της πιο πάνω παραγράφου.
Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου «κοινοτικό νηπιαγωγείο» σημαίνει το νηπιαγωγείο το οποίο ιδρύεται με βάση τον περί Ιδιωτικών Σχολείων Νόμο, έχει σκοπό την κάλυψη αναγκών που δεν καλύπτονται από τα δημόσια νηπιαγωγεία, δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα και επιχορηγείται από το κράτος με ετήσια επιχορήγηση».
Στην Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (2014) 3 ΑΑΔ 487, ECLI:CY:AD:2014:C828, τονίστηκε ότι το αποκλειστικό αντικείμενο του Άρθρου 140.1 του Συντάγματος περιορίζεται στην αντιπαραβολή των προνοιών του εκάστοτε υπό Αναφορά Νόμου, προς τις σχετικές διατάξεις του Συντάγματος και, όπου ισχύει, και του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Κεκτημένου.
Στην προκειμένη περίπτωση, θεωρούμε ότι θα πρέπει πρωτίστως να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο ζήτημα της κατ' ισχυρισμό παραβίασης του Άρθρου 80.2 του Συντάγματος, το οποίο έχει ως ακολούθως:
Άρθρο 80
«Το δικαίωμα της υποβολής προτάσεων νόμων ανήκει εις τους βουλευτάς και νομοσχεδίων εις τους υπουργούς.
Ουδεμία πρότασις νόμου συνεπαγομένη αύξησιν των υπό του προϋπολογισμού προβλεπομένων εξόδων δύναται να υποβληθεί υπό βουλευτού.»
Η σημασία του όρου «συνεπαγομένη» στο πλαίσιο του Άρθρου 80.2 του Συντάγματος, αποτέλεσε το αντικείμενο ερμηνείας σε αριθμό Γνωματεύσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου, σύμφωνα με τις οποίες, ο εμφανής σκοπός του Συνταγματικού Νομοθέτη, είναι ο αποκλεισμός της ευχέρειας του Νομοθετικού Σώματος να προβαίνει σε Προτάσεις Νόμου που επάγονται αναπόφευκτα την αύξηση των υπό του Προϋπολογισμού προβλεπόμενων δαπανών. Νόμος ο οποίος επαυξάνει τις χρηματικές υποχρεώσεις του Κράτους προς τους πολίτες, συνεπάγεται αναπόφευκτα αύξηση των υπό του προϋπολογισμού προβλεπόμενων δαπανών, εφόσον, για την αντιμετώπιση τους χρειάζονται πρόσθετες πιστώσεις.
Περαιτέρω, αποφασίστηκε ότι το Άρθρο 80.2 του Συντάγματος, αποκλείει Προτάσεις Βουλευτών, επαγόμενες την αύξηση των δαπανών του προϋπολογισμού, είτε αυτές εισάγονται από μέλος ή μέλη του Σώματος απευθείας, είτε προέρχονται από μέλη του Σώματος, προς αναμόρφωση του περιεχόμενου Κυβερνητικού Νομοσχεδίου (βλ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (1996) 3 ΑΑΔ, 462, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 2) (1999) 3 ΑΑΔ 859, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 2) (2001) 3 ΑΑΔ 519, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 1) (2011) 3 ΑΑΔ 72).
Πρόδηλος σκοπός του Τροποποιητικού Νόμου (Αρ. 2), όπως άλλωστε διακηρύσσεται στην Εισηγητική Έκθεση του Νομοσχεδίου ημερ. 21.6.2022, στα πλαίσια της μεταρρύθμισης C5.1R3, ήταν η καθολική πλέον φοίτηση των παιδιών τεσσάρων εώς έξι χρόνων, σε εκπαιδευτικά προγράμματα που θα λειτουργούν αποκλειστικά, σε δημόσια, κοινοτικά ή ιδιωτικά νηπιαγωγεία, υπό την εποπτεία του Υπουργού Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, με σταδιακή εφαρμογή της μεταρρύθμισης σε τρεις φάσεις. Ωστόσο μετά τις τροπολογίες που επέφερε η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού στις Μεταβατικές διατάξεις του Νομοσχεδίου (ως ανωτέρω), αποκλείστηκε από την σχολική χρονιά 2026-2027, η φοίτηση των παιδιών στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση, σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία, εγγεγραμμένα στο Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, με βάση το Άρθρο 2 του Νόμου.
Ως εκ των ανωτέρω, είναι προφανές ότι το ουσιώδες ερώτημα στο οποίο καλούμαστε να γνωματεύσουμε, είναι κατά πόσο οι υπό Αναφορά Μεταβατικές διατάξεις, συνεπάγονται αναπόφευκτα, αύξηση των υπό του προϋπολογισμού προβλεπόμενων δαπανών.
Έχοντας με προσοχή εξετάσει τις αγορεύσεις και επιχειρηματολογία, ως και τις αυθεντίες που τέθηκαν ενώπιον μας από τις δύο πλευρές, έχουμε καταλήξει ότι η ορθή θέση είναι αυτή που εκφράστηκε από τον Γενικό Εισαγγελέα. Όπως εύστοχα υπέδειξε η ευπαίδευτη εκπρόσωπος του, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες για φοίτηση των παιδιών που δεν θα φοιτήσουν σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία, σύμφωνα με τις τροπολογίες του Άρθρου 8(γ)(δ) του Νομοσχεδίου, απαιτείται η δημιουργία νέων τμημάτων σε δημόσια νηπιαγωγεία. Το κόστος λειτουργίας ενός δημόσιου τμήματος, περιλαμβάνει το μισθό νηπιαγωγού, σχολικού βοηθού, το κόστος εξοπλισμού και των λειτουργικών εξόδων. Περαιτέρω, προστίθεται το κόστος για στέγαση είτε σε προκατασκευασμένες αίθουσες ή με την ανέγερση νέων αιθουσών.
Η θέση της ευπαίδευτης συνηγόρου της Καθ' ης η Αίτηση, ότι η αύξηση των δαπανών υπήρχε ήδη με την κατάθεση του Νομοσχεδίου στη Βουλή, δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Είναι προφανές ότι, ως αποτέλεσμα της τροπολογίας των Μεταβατικών διατάξεων του Άρθρου 8(γ)(δ), θα υπάρξει περαιτέρω αύξηση των δαπανών, όπως επεξηγήθηκε ανωτέρω.
Δεν συμφωνούμε ούτε και με τη θέση της Καθ' ης η Αίτηση ότι, επειδή το κόστος εφαρμογής του Νόμου με την επέκταση του ορίου ηλικίας εισδοχής στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση θα καλυφθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μέχρι το 2026, όπως φαίνεται από την Εισηγητική Έκθεση του Υπουργείου Παιδείας, δεν υπάρχει καμιά αύξηση των δαπανών. Το εν λόγω Ταμείο θα μπορούσε να καλύψει το κόστος εφαρμογής του Νόμου, όπως μελετήθηκε και κατατέθηκε το Νομοσχέδιο στη Βουλή. Οι αλλαγές που επέφεραν στο Νομοσχέδιο οι υπό αναφορά Μεταβατικές διατάξεις, τροποποίησαν τον τρόπο εφαρμογής του Νόμου και αναπόφευκτα επέφεραν αύξηση των δαπανών που είναι αναγκαίες για την εφαρμογή του. Εξάλλου, το εν λόγω Ταμείο θα μπορούσε να καλύψει το κόστος εφαρμογής του Νόμου μέχρι το 2026, ενώ σύμφωνα με τo Άρθρο 8(δ) των Μεταβατικών διατάξεων, ο αποκλεισμός της φοίτησης των παιδιών σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία, θα ισχύει από τη σχολική χρονιά 2026-2027.
Επομένως, καταλήγουμε ότι οι υπό αναφορά Μεταβατικές διατάξεις επάγονται, αναπόφευκτα, πρόσθετες δαπάνες για το Υπουργείο Παιδείας Αθλητισμού και Νεολαίας, για τη στέγαση των παιδιών και τη λειτουργία επιπρόσθετων τμημάτων σε δημόσια νηπιαγωγεία. Συνακόλουθα, συνεπάγονται αύξηση των υπό του προϋπολογισμού προβλεπόμενων δαπανών και ως τέτοιες προσκρούουν στις διατάξεις του Άρθρου 80.2 του Συντάγματος.
Ενόψει της ως άνω κατάληξης μας, παρέλκει η διερεύνηση των άλλων λόγων που προτάθηκαν εκ μέρους του Προέδρου της Δημοκρατίας για την αποκήρυξη των υπό Αναφορά Μεταβατικών διατάξεων ως αντισυνταγματικές, ως προσκρούουσες στις πρόνοιες του Άρθρου 28 του Συντάγματος και παραβιάζουσες την Αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών. Ως προς την παραβίαση του Άρθρου 28 του Συντάγματος, ανάλογη υπήρξε η προσέγγιση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 3) (1993) 3 ΑΑΔ 16 και στην Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (1999) 3 ΑΑΔ 859, μετά τη διαπίστωση ότι ο νόμος προσέκρουε στις διατάξεις του Άρθρου 80.2 του Συντάγματος.
Η ως άνω διαπίστωση μας για παραβίαση του Άρθρου 80.2 του Συντάγματος, αναπόδραστα οδηγεί και στην παραβίαση του Άρθρου 179 του Συντάγματος.
Γνωματεύουμε ότι οι υπό αναφορά Μεταβατικές διατάξεις, Άρθρο 8 (γ)(δ) του Τροποποιητικού Νόμου (Αρ. 2) (ανωτέρω) είναι αντισυνταγματικές, λόγω της αντίθεσης τους προς τις διατάξεις του Άρθρου 80.2 και 179 του Συντάγματος.
Η παρούσα Γνωμάτευση του Ανωτάτου Δικαστηρίου θα κοινοποιηθεί, σύμφωνα με το Άρθρο 140.2 του Συντάγματος, στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στην Βουλή των Αντιπροσώπων.
ΛΙΑΤΣΟΣ, Π.,
ΓΙΑΣΕΜΗΣ, Δ.
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δ.
ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, Δ.
ΜΑΛΑΧΤΟΣ, Δ.
ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ, Δ.
ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ-ΑΝΔΡΕΟΥ, Δ.
ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, Δ.
ΣΑΝΤΗΣ, Δ.
ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ, Δ.