|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ECLI:CY:AD:2015:C728
(2015) 3 ΑΑΔ 575
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 81/2010)
(Υπόθεση Αρ. 169/2008)
2 Νοεμβρίου, 2015
[ΝΑΘΑΝΑΗΛ, ΠΑΝΑΓΗ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ,
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δικαστές]
1. ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΡΕΠΗ,
2. ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΡΕΠΗ,
3. ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΡΕΠΗ,
Εφεσείουσες/Αιτήτριες,
ΚΑΙ
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΩΝ,
2. ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ,
Εφεσίβλητοι/Καθ΄ων η Αίτηση,
_________
Ι. Τυπογράφος και εκ μέρους του Δ. Παπαχρυσοστόμου, για τις
Εφεσείουσες.
Μ. Σπηλιωτοπούλου (κα), Εισαγγελέας της Δημοκρατίας, για τους
Εφεσίβλητους.
_________
ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει η Σταματίου, Δ.
_________
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, Δ.: Με την παρούσα έφεση επιδιώκεται η ανατροπή της πρωτόδικης απόφασης με την οποία απορρίφθηκε η προσφυγή των εφεσειουσών που προσέβαλλε την άρνηση των εφεσιβλήτων να επιστρέψουν το κτήμα τους, μετά που αυτό απαλλοτριώθηκε και καταβλήθηκε η σχετική αποζημίωση.
Οι εφεσείουσες είναι οι ιδιοκτήτριες του Τεμαχίου 529 (παλαιό τεμάχιο υπ΄ αριθμό 353) (στο εξής το «ακίνητο»), το οποίο εμπίπτει εντός του αρχαιολογικού χώρου Ιδαλίου, ο οποίος είχε κηρυχθεί σε αρχαίο μνημείο, σύμφωνα με τον Πίνακα Α και Β του περί Αρχαιοτήτων Νόμου, Κεφ. 31.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων, με Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης ΑΔΠ41/71, που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας στις 22.1.1971 και το Διάταγμα Απαλλοτρίωσης ΑΔΠ19/72, το οποίο δημοσιεύθηκε στις 20.1.1972, προχώρησε στην αναγκαστική απαλλοτρίωση του ακινήτου, με σκοπό τη διεξαγωγή αρχαιολογικών ανασκαφών στο αρχαίο Ιδάλιο ή τη συντήρηση ή αξιοποίηση αρχαίων μνημείων ή αρχαιοτήτων ή την ανάπτυξη των πέριξ κειμένων χώρων.
Οι εφεσείουσες δεν είχαν υποβάλει οποιανδήποτε ένσταση μετά την πιο πάνω δημοσίευση και το 1975 το ακίνητο, μετά την καταβολή αποζημίωσης στις ιδιοκτήτριες, περιήλθε στην κυριότητα των εφεσιβλήτων.
Στις 15.11.2007, δηλαδή 35 χρόνια μετά την απαλλοτρίωση, η εφεσείουσα 1, με επιστολή του δικηγόρου της προς το Τμήμα Αρχαιοτήτων, ζήτησε να ενημερωθεί κατά πόσο ο σκοπός για τον οποίο το πιο πάνω ακίνητο απαλλοτριώθηκε είχε εγκαταλειφθεί και, περαιτέρω, τους ενημέρωνε ότι η ίδια επιθυμούσε όπως της επιστραφεί το μερίδιό της, εάν και εφόσον ο σκοπός για τον οποίο απαλλοτριώθηκε είχε εγκαταλειφθεί.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων, με επιστολή του ημερομηνίας 5.12.2007, απέρριψε το αίτημα για επιστροφή του ακινήτου, αναφέροντας τα ακόλουθα:
«Ο σκοπός της δημόσιας ωφέλειας για τον οποίο η Απαλλοτριούσα Αρχή είχε προχωρήσει στην αναγκαστική απαλλοτρίωση των υπό αναφορά τεμαχίων δεν έχει εκλείψει, αλλά παραμένει όπως όταν ζητήθηκε η αναγκαστική απαλλοτρίωση του. Συγκεκριμένα, μεταξύ των σκοπών της απαλλοτρίωσης είναι και η συντήρηση και αξιοποίηση του αρχαιολογικού χώρου, καθώς επίσης και η ανάπτυξη των γύρω χώρων.»
Αποτελεί ισχυρισμό των εφεσιβλήτων ότι στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο, στον οποίο περιλαμβάνεται και το επίδικο ακίνητο, διεξάγονται κατά καιρούς ανασκαφές, τόσο από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, όσο και από ξένες αποστολές, και έχει πρόσφατα ανεγερθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιδαλίου.
Το πρωτόδικο Δικαστήριο, εξετάζοντας την προσφυγή, έκρινε ότι, ως εκ της φύσεως του επίδικου χώρου που περικλείει αρχαιότητες, η διατήρησή του ανέπαφου για μελλοντικές ανασκαφές καθίσταται αναγκαία. Πέραν της διατήρησης της στρωματογραφίας, της συντήρησης του χώρου ως αρχαιολογικού χώρου και Αρχαίου Μνημείου, οι εφεσίβλητοι στην προκείμενη περίπτωση προέβησαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές και ανήγειραν στον ευρύτερο χώρο αρχαιολογικό μουσείο, γεγονός που καθιστά τις ενέργειες των εφεσιβλήτων εύλογες υπό τις περιστάσεις. Η κήρυξη του χώρου ως Αρχαίου Μνημείου, δυνάμει του Κεφ. 31, τεκμηριώνει την αρχαιολογική του σημασία και προσδιορίζει την ταυτότητά του ως αρχαιολογικού χώρου.
Περαιτέρω, έκρινε ότι η αιτιολόγηση της απόρριψης του αιτήματος για επιστροφή του ακινήτου, ήταν μεν στο μεταίχμιο, λόγω των γενικών χαρακτηρισμών που χρησιμοποιήθηκαν, όμως, από το διοικητικό φάκελο προκύπτουν στοιχεία που συμπληρώνουν την αιτιολογία της πράξης, ιδιαίτερα καθόσον αφορά την ανάγκη για διατήρηση της στρωματογραφίας για σκοπούς προστασίας των αρχαιοτήτων της περιοχής Ιδαλίου.
Οι εφεσείουσες, με τρεις λόγους έφεσης, επιδιώκουν την ανατροπή της επίδικης κρίσης, ήτοι (α) ότι εσφαλμένα το πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε ότι, στη βάση του γεγονότος και μόνο ότι το κτήμα των εφεσειουσών εμπίπτει εντός του αρχαιολογικού χώρου Ιδαλίου, ο οποίος έχει κηρυχθεί σε αρχαίο μνημείο, ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν έχει εγκαταλειφθεί (πρώτος λόγος έφεσης), (β) ότι εσφαλμένα το πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε ότι η απόφαση των εφεσιβλήτων ήταν ορθά αιτιολογημένη ή και ότι η αιτιολογία αυτή συμπληρώνεται από το διοικητικό φάκελο (δεύτερος λόγος έφεσης), και, (γ) ότι εσφαλμένα το πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε ότι η κήρυξη του χώρου στον οποίο ευρίσκεται το κτήμα των εφεσειουσών, σε αρχαίο μνημείο, από μόνο του, δηλώνει ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν έχει εγκαταλειφθεί (τρίτος λόγος έφεσης).
Η επιχειρηματολογία τους εστιάζεται στο γεγονός ότι η Απαλλοτριούσα Αρχή δεν έχει προβεί σε οποιεσδήποτε ενέργειες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ουσιαστικές και ευλόγως αναγκαίες για υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Ούτε υπήρξε οποιαδήποτε μελέτη που να αφορά τον αρχαιολογικό χώρο Ιδαλίου, όπως επιβεβαιώνεται από την απόφαση Ψάλτης κ.ά. ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (2008) 3 ΑΑΔ 452. Επίσης, εισηγούνται ότι από μόνο του το γεγονός ότι το επίδικο ακίνητο ευρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου Ιδαλίου, δε δικαιολογεί την άρνηση της Απαλλοτριούσας Αρχής να τους το επιστρέψει. Κάτι τέτοιο άλλωστε, συνεχίζει η εισήγηση, θα εξουδετέρωνε την επιδίωξη του Άρθρου 23.5 του Συντάγματος.
Αναφορικά με την αιτιολογία της απόφασης των εφεσιβλήτων, οι εφεσείουσες εισηγούνται ότι πουθενά στο διοικητικό φάκελο ή στις οποιεσδήποτε ενέργειες της η Απαλλοτριούσα Αρχή δεν έχει αιτιολογήσει επαρκώς ή καθόλου την ανάγκη για διατήρηση της στρωματογραφίας σχετικά με το επίδικο ακίνητο. Η στρωματογραφία, από αρχαιολογικής άποψης, απαιτεί μελέτη των διαφόρων στρωμάτων της γης, πράγμα που ουδέποτε έγινε στην παρούσα περίπτωση.
Επί 35 ολόκληρα χρόνια, ισχυρίζονται οι εφεσείουσες, η Απαλλοτριούσα Αρχή δεν προέβη σε ανασκαφή ή μελέτη αναφορικά με το ακίνητο των εφεσειουσών ή οποιοδήποτε άλλο όμορο κτήμα, αλλά ούτε και στον περιβάλλοντα χώρο του κηρυχθέντα ως Αρχαίου Μνημείου χώρου, πέραν της ανέγερσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιδαλίου, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση πέραν των 3χλμ από το ακίνητο των εφεσειουσών. Εν πάση περιπτώσει, η ανέγερση του εν λόγω Μουσείου δεν περιλαμβάνεται στους σκοπούς της απαλλοτρίωσης.
Στον αντίποδα των επιχειρημάτων των εφεσειουσών, η Δημοκρατία αντέτεινε ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης επιτεύχθηκε αυτομάτως με τη διενέργεια της απαλλοτρίωσης. Επιπρόσθετα, σε συμφωνία με την πρωτόδικη απόφαση, εισηγείται ότι, ως εκ της φύσεως του χώρου που περικλείει αρχαιότητες, ο χώρος χρήζει μακροχρόνιας, ειδικής προστασίας και η διατήρηση του χώρου ανέπαφου για μελλοντικές ανασκαφές, καθίσταται αναγκαία. Περαιτέρω, επισημάνθηκε η ύπαρξη συγκεκριμένης μελέτης για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου Ιδαλίου, όπου εμπίπτει το επίδικο ακίνητο.
Σε συνάρτηση με τον ισχυρισμό περί έλλειψης αιτιολογίας της απόφασης, οι εφεσίβλητοι παραπέμπουν σε στοιχεία του διοικητικού φακέλου τα οποία συμπληρώνουν την αιτιολογία της πράξης και ιδιαίτερα την ανάγκη για διατήρηση της στρωματογραφίας για σκοπούς προστασίας των αρχαιοτήτων της περιοχής Ιδαλίου. Τονίζεται το γεγονός ότι το Τμήμα Αρχαιοτήτων προετοιμάζεται για εκ νέου απαλλοτρίωση, βασιζόμενο στην ανάγκη για διατήρηση της στρωματογραφίας, ακόμα και σε περίπτωση επιτυχίας της έφεσης.
Σχετική με τα εγειρόμενα θέματα είναι η υπόθεση Ζήνων Ευθυμιάδης Εστέιτς Λτδ ν. Δημοκρατίας (2006) 3 ΑΑΔ 166, όπου η Πλήρης Ολομέλεια προέβη σε ανασκόπηση της νομολογίας, αναφορικά με την ερμηνεία του Άρθρου 23.5 του Συντάγματος, τονίζοντας ότι αυτή πρέπει να συνάδει με το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Ως προς την έννοια του εφικτού και ανέφικτου του σκοπού της απαλλοτρίωσης, αυτή θα πρέπει να ερμηνεύεται όχι ως προς τις υποκειμενικές προθέσεις ή επιθυμίες της διοίκησης, αλλά ως προς τα αντικειμενικά δεδομένα που αφορούν στις ενέργειες της διοίκησης προς υλοποίηση του σκοπού. Το βάρος στους πρώην ιδιοκτήτες, εδώ τις εφεσείουσες, δεν είναι να αποδείξουν ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης εγκατελείφθη ή δεν κατέστη ανέφικτος, αλλά ότι η διοίκηση δεν προέβη στις ενέργειες εκείνες που, ανάλογα με την περίπτωση, θα εκρίνοντο ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου.
Στην προκείμενη περίπτωση επισημαίνεται η συμπερίληψη του ακινήτου στον αρχαιολογικό χώρο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη του Ιδαλίου, η οποία θεωρείται μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Κύπρου. Με βάση τον περί Αρχαιοτήτων Νόμο, Κεφ. 31, ο εν λόγω αρχαιολογικός χώρος κηρύχθηκε ως μνημείο. Ως εκ της φύσεως, λοιπόν, του χώρου, χρήζει μακροχρόνιας και ειδικής προστασίας, όπως υποδείχθηκε στην Τσαγγαρίδης κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1990) 3 ΑΑΔ 3392, για μελλοντικές ανασκαφές. Δε συμφωνούμε με τη διαφοροποίηση των γεγονότων της υπόθεσης Τσαγγαρίδη από την παρούσα, όπως έχει εισηγηθεί ο ευπαίδευτος συνήγορος των εφεσειόντων. Σε εκείνη την περίπτωση, όπως και στην παρούσα, το ακίνητο περιλαμβάνεται στον αρχαιολογικό χώρο του Πρώτου και Δεύτερου Πίνακα του Κεφ. 31, ο οποίος κηρύχθηκε με το Νόμο σε Αρχαίο Μνημείο και, συνεπώς, τεκμαίρεται η αρχαιολογική του σημασία.
Η υπόθεση Ψάλτης ν. Δημοκρατίας (2008) 3 ΑΑΔ 452, στην οποία παρέπεμψαν οι εφεσείουσες, διαφοροποιείται ως προς τα γεγονότα από την παρούσα, όπως ορθά υπέδειξε και το πρωτόδικο Δικαστήριο. Στην Ψάλτης υπήρξε προσφυγή κατά την ίδιας της Γνωστοποίησης Απαλλοτρίωσης, στην οποία, μεταξύ άλλων, είχε τεθεί ως σκοπός η διατήρηση της στρωματογραφίας αρχαιολογικού χώρου στο Δάλι. Η απαλλοτρίωση αφορούσε κτήμα στο οποίο υπήρχε οικία εντός της οποίας κατοικούσαν από το 1944 οι εφεσείοντες. Δεν υπήρξε οποιαδήποτε προηγούμενη μελέτη ότι η διατήρηση της στρωματογραφίας επηρεαζόταν από την ύπαρξη του τεμαχίου των εφεσειόντων. Η απουσία μελέτης καθώς και η παράλειψη εξέτασης ύπαρξης λιγότερο επαχθούς λύσης, ήταν οι κύριοι λόγοι που καθόρισαν την απόφαση της Ολομέλειας.
Στην προκείμενη περίπτωση, δεν πρόκειται για προσφυγή εναντίον της ίδιας της Γνωστοποίησης Απαλλοτρίωσης, αλλά της άρνησης της Διοίκησης για επιστροφή του επίδικου ακινήτου. Οι εφεσίβλητοι, πέραν της διατήρησης της στρωματογραφίας, της συντήρησης του χώρου ως αρχαιολογικού χώρου και Αρχαίου Μνημείου, προέβησαν παράλληλα σε αρχαιολογικές ανασκαφές και ανήγειραν στον ευρύτερο χώρο Αρχαιολογικό Μουσείο.
Κρίνουμε ότι τα γεγονότα της παρούσας προσομοιάζουν με τα γεγονότα στην υπόθεση Ραμόν ν. Δημοκρατίας (2009) 4 ΑΑΔ 517, η οποία επικυρώθηκε στην Ραμόν ν. Δημοκρατίας (2013) 3 ΑΑΔ 292. Εκείνη η περίπτωση αφορούσε τον αρχαιολογικό χώρο στο χωριό Καλαβασός και σε σημαντικές αρχαιότητες της νεολιθικής εποχής. Κρίθηκε ότι η διατήρηση των αρχαιολογικών καταλοίπων και της στρωματογραφίας του αρχαιολογικού χώρου, είναι σκοποί αυθύπαρκτοι που δεν απαιτούν οποιαδήποτε περαιτέρω έργα για να θεωρείται ότι υλοποιήθηκε ο σκοπός της απαλλοτρίωσης. Ο σκοπός της απαλλοτρίωσης έχει υλοποιηθεί μόνο με τη διατήρηση του αρχαιολογικού χώρου και πως ακύρωση της απαλλοτρίωσης θα αντιστοιχούσε σε παραβίαση των Νόμων για την προστασία των αρχαιοτήτων.
Ομοίως και στην παρούσα περίπτωση, από τη στιγμή που το ακίνητο περιλαμβάνεται στον αρχαιολογικό χώρο Ιδαλίου, ο οποίος δυνάμει του Κεφ. 31 κηρύχθηκε σε Αρχαίο Μνημείο, ο σκοπός της απαλλοτρίωσης έχει επιτευχθεί με τη διατήρηση του αρχαιολογικού χώρου. Σε περίπτωση ακύρωσης της απαλλοτρίωσης, ουσιαστικά υπάρχει παράβαση του εν λόγω Νόμου. Συναφώς, η απόφαση απόρριψης του αιτήματος για επιστροφή του ακινήτου, δεν απαιτούσε να έχει οποιανδήποτε εξειδικευμένη αιτιολογία. Άλλωστε, η ίδια η Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης παραθέτει ως σκοπό δημόσιας ωφελείας τη διεξαγωγή αρχαιολογικών ανασκαφών ή τη συντήρηση ή αξιοποίηση αρχαίων μνημείων ή αρχαιοτήτων ή την ανάπτυξη των πέριξ κειμένων χώρων.
Ενόψει της πιο πάνω κατάληξής μας, παρέλκει η ανάγκη εξέτασης του δεύτερου λόγου έφεσης.
Η έφεση απορρίπτεται, με έξοδα εναντίον των εφεσειουσών, όπως θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και θα εγκριθούν από το Δικαστήριο.
ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ.
ΠΑΝΑΓΗ, Δ.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Δ.
ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, Δ.
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δ.
/ΧΤΘ