|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
Κυπριακή νομολογία στην οποία κάνει αναφορά η απόφαση αυτή:
NIOVI MICHAEL GLYKI AND ANOTHER ν. THE MUNICIPAL CORPORATION OF FAMAGUSTA (1967) 3 CLR 677
Μεστάνα και άλλοι ν. Δημ. Συμβ. Αθηαίνου (Αρ.2) (1992) 3 ΑΑΔ 185
Σπύρου Mενέλαος Aντώνη ν. Δημοτικού Συμβουλίου Kάτω Πολεμιδιών και Άλλων (1998) 3 ΑΑΔ 307
Σουλτανιάν M. & Oυζουνιάν Δ. και Σία Λτδ ν. KυπριακήςΔημοκρατίας (2000) 3 ΑΑΔ 639
Latonia Estate Ltd και Άλλοι ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (2001) 3 ΑΑΔ 672
Καραολής Μιχάλης ν. Υπουργείου Εσωτερικών (2004) 3 ΑΑΔ 76
Πιερίδη Ολυμπία ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (Αρ. 2) (2007) 3 ΑΑΔ 543
Ψάλτης Δημήτρης Ιωάννου και Άλλη ν. Κυπριακής Δημοκρατίας (2008) 3 ΑΑΔ 452
Μεταγενέστερη νομολογία η οποία κάνει αναφορά στην απόφαση αυτή:
(2013) 3 ΑΑΔ 399
6 Ioυνίου, 2013
[ΑΡΤΕΜΗΣ, Π., ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, ΚΛΗΡΙΔΗΣ, ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ/στές]
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΜΕΣΩ
1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ,
2. ΕΠΑΡΧΟΥ ΛΕΜΕΣΟY,
3, ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ,
Εφεσείοντες - Καθ' ων η αίτηση,
ν.
1. ΑΝΔΡΕΑ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ,
2. ΔΗΜΗΤΡΑΚΗ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ ,
Εφεσιβλήτων - Αιτητών.
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 96/2009)
Αναγκαστική Απαλλοτρίωση ― Το προαπαιτούμενο της τεχνοοικονομικής μελέτης για να διεξαχθεί η απαλλοτρίωση εγκύρως ― Δεν υφίστατο στην κριθείσα περίπτωση ― Νομολογιακά πορίσματα και εφαρμογή τους στα επίδικα γεγονότα.
Η Δημοκρατία επιχείρησε με την έφεσή της, να ανατρέψει την πρωτόδικη απόφαση, με την οποία είχε κριθεί πάσχουσα η διαδικασία της επίδικης απαλλοτρίωσης.
Η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου, απορρίπτοντας την έφεση, αποφάσισε ότι:
Σειρά αποφάσεων της Ολομέλειας καταδεικνύει ότι αποτελεί υποχρέωση της Απαλλοτριώνουσας Αρχής προτού προχωρήσει στη λήψη απόφασης για απαλλοτρίωση, να έχει στη διάθεσή της και ολοκληρωμένη τεχνοοικονομική μελέτη προς το σκοπό της απαλλοτρίωσης. Στην παρούσα υπόθεση, όπως και στην πρωτόδικη απόφαση αναφέρεται, ελλείπει εντελώς ολοκληρωμένη τεχνοοικονομική μελέτη της αρμόδιας αρχής αναφορικά με τους επιδιωκόμενους με την απαλλοτρίωση σκοπούς που θα εξυπηρετούντο. Όπως πολύ σωστά αναφέρεται στην πρωτόδικη απόφαση, η έρευνα που προέβη η αρμόδια αρχή ήταν αποσπασματική και περιορισμένη στη λήψη των απόψεων των επιμέρους τμημάτων, ετεροχρονισμένα και χωρίς διερεύνησή τους. Δεν τίθεται θέμα για άσκηση «παρεμπίπτοντος ελέγχου» της διοικητικής πράξης της μεταγενέστερης απαλλοτρίωσης του τεμ. 367 ως ήταν η εισήγηση της συνηγόρου των εφεσειόντων. Αναφέρθηκε από το Δικαστήριο μόνο και μόνο για να καταδειχθεί η μη επαρκής έρευνα της Απαλλοτριώνουσας Αρχής στα δεδομένα της παρούσας υπόθεσης. Το Δικαστήριο δεν προέβη σε έρευνα του κύρους της διοικητικής πράξης που αφορούσε την απαλλοτρίωση του τεμ. 367. Από το διοικητικό φάκελο δε φαίνεται να έγινε έρευνα για άλλες υπαλλακτικές λύσεις, το κόστος για την κατασκευή δρόμου και οδικού δικτύου που η πραγμάτωσή τους τέθηκε ως προϋπόθεση για την επίδικη απαλλοτρίωση από την Εθνική Επιτροπή Οδικής Ασφάλειας Μαθητών και το κόστος σε περίπτωση απαλλοτρίωσης μέρους του γειτονικού τεμ. 109 το οποίο ήταν μη αναπτυγμένο ακίνητο σε σχέση με τα απαλλοτριωθέντα που ήταν οικόπεδα. Η έλλειψη τεχνοοικονομικής μελέτης αναμφίβολα οδήγησε στην αποσπασματική έρευνα με πολλά ερωτηματικά και κενά όπως πολύ ορθά επισημαίνονται και στην πρωτόδικη απόφαση.
Η έφεση απορρίφθηκε με έξοδα.
Αναφερόμενες Υποθέσεις:
Glyki v. Municipal Corporation of Famagusta (1967) 3 C.L.R. 677,
Μεστάνας κ.ά. ν. Δημοτικού Συμβούλιου Αθηαίνου (Αρ. 2) (1992) 3 Α.Α.Δ. 185,
Σπύρου ν. Δημοτικού Συμβουλίου Κάτω Πολεμιδιών κ.ά. (1998) 3 Α.Α.Δ. 307,
Ουζουνιάν και Σουλτανιάν και Σία Λτδ ν. Δημοκρατίας (2000) 3 Α.Α.Δ. 639,
Latomia Estate Ltd κ.ά. ν. Δημοκρατίας (2001) 3 Α.Α.Δ. 672,
Καραολής ν. Υπουργείου Εσωτερικών (2004) 3 Α.Α.Δ. 76,
Πιερίδη ν. Δημοκρατίας (2007) 3 Α.Α.Δ. 543,
Ψάλτη κ.ά. ν. Δημοκρατίας (2008) 3 Α.Α.Δ. 452.
Έφεση.
Έφεση από τους Εφεσείοντες εναντίον της απόφασης Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Κραμβής, Δ.), (Συνεκδικαζόμενες Υποθέσεις Αρ. 1771/07 και 1772/07), ημερ. 19/5/2009.
Δ. Μ. Εργατούδη (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Εφεσείοντες.
Γ. Κoρφιώτης, για τους Εφεσίβλητους.
Cur. adv. vult.
ΑΡΤΕΜΗΣ, Π.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Λ. Παρπαρίνος
ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ: Στις 19/10/07 δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας Διάταγμα, Αρ. 1113, με το οποίο απαλλοτριώθηκε η ακίνητη ιδιοκτησία των εφεσιβλήτων υπό στοιχεία, αρ. εγγρ. 01/258, 01/259 Φ/Σχ. 54/490502, τεμ. 284, 285, ενορία Άγιος Γεώργιος, Λεμεσός, κατά ½ μερίδιο έκαστος. Σύμφωνα με τη Γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης (Αρ. 1013) ημερ. 29/9/06 η άνω ακίνητη ιδιοκτησία ήταν αναγκαία για σκοπούς δημόσιας ωφέλειας ήτοι για την ανέγερση νηπιαγωγείου δίπλα από το ΚΒ΄Δημοτικό Σχολείο Λεμεσού.
Πρωτόδικα το Δικαστήριο έκανε αποδεκτές τις συνεκδικαζόμενες προσφυγές με αρ. 1771/07 και 1772/07 και ακύρωσε την προσβαλλόμενη με αυτές, διοικητική πράξη του διατάγματος απαλλοτρίωσης ημερ. 19/10/07. Ο αδελφός Δικαστής στην απόφαση του αναφέρει τ' ακόλουθα:
«Από το περιεχόμενο του διοικητικού φακέλου απουσιάζει η σοβαρή και υπεύθυνη τεχνοοικονομική μελέτη αναφορικά με τους σκοπούς οι οποίοι επιδιώκονται να εξυπηρετηθούν με την απαλλοτρίωση. Μια τέτοια μελέτη αναμένεται να αναφέρεται στα δεδομένα που λήφθηκαν υπόψη υπέρ της απαλλοτρίωσης των συγκεκριμένων ακινήτων ως πιο κατάλληλων, έναντι άλλων τεμαχίων που γειτνιάζουν ή εφάπτονται των δημοτικών σχολείων της περιοχής.
Οι απόψεις των επιμέρους τμημάτων όπως αναλυτικά παρατέθηκαν στα γεγονότα πιο πάνω, συνιστούν μια αποσπασματική έρευνα που αφήνει αρκετά ερωτηματικά και κενά στην διαδικασία....»
Εν συνεχεία αναφέρεται στις απόψεις των διαφόρων τμημάτων και συγκεκριμένα:
(α) της Επιτροπής Οδικής Ασφάλειας (ΕΟΑ) η οποία ενέκρινε από άποψης οδικής ασφάλειας τα δυο τεμάχια θέτοντας όμως τρεις προϋποθέσεις. Το Υπουργείο ακολούθως ζήτησε από το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας επιβεβαίωση κατά πόσο τα όσα σημειώνονται από την ΕΟΑ συνάδουν με το σχέδιο που προωθείται για την απαλλοτρίωση. Αντ' αυτού το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας απέστειλε μόνο σχέδια περιγραφής της ακίνητης ιδιοκτησίας για σκοπούς Γνωστοποίησης της απαλλοτρίωσης και επίταξης. Ούτε καν το κόστος για την κατασκευή του αναγκαίου οδικού δικτύου δεν παρέχεται.
(β) Η κα Θεοφάνους, εκ μέρους του Διευθυντή του Υπουργείου, υποστηρίζει υπό πλάνη ότι το Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης συμφωνεί με τη χωροθέτηση του νηπιαγωγείου στα τεμάχια 284, 285 ενώ το σημείωμα του Διευθυντή ημερ. 9/1/06 δεν υποδηλώνει κάτι τέτοιο.
(γ) Δεν διερευνήθηκε επαρκώς η πρόταση του Επαρχιακού Γραφείου Λεμεσού, Υπουργείου Παιδείας, που διαμορφώθηκε κατόπιν επιτόπιας εξέτασης για απαλλοτρίωση του τεμ. 367 που ήταν καταλληλότερο για την ανέγερση του νηπιαγωγείου όσο και την επέκταση της αυλής του υφιστάμενου Δημοτικού Σχολείου.
(δ) Μη λήψης ικανοποιητικής απάντησης από το Κτηματολόγιο μετά που ζητήθηκαν από την κα Θεοφάνους εκ μέρους του Υπουργείου τεκμηριωμένες απόψεις για την αναγκαιότητα απόκτησης του χώρου.
(ε) Δεν διερευνήθηκε η ύπαρξη κρατικής γης για την ικανοποίηση των συγκεκριμένων αναγκών παρόλο που τέθηκε ως προϋπόθεση της έγκρισης από το Γενικό Διευθυντή του Γραφείου Προγραμματισμού.
(στ) Μετά την υποβολή των ενστάσεων ο Έπαρχος Λεμεσού και το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα προβληματίσθηκαν αναφορικά με την επαρκή αιτιολόγηση επιλογής των δυο οικοπέδων. Οι αρμόδιοι φορείς που πήραν την τελική απόφαση αιτιολόγησαν αυτήν προβάλλοντας την δαπάνη για την κατασκευή του δρόμου που καθιστούσε ασύμφορη την επιλογή του γειτονικού τεμ. 109. Η ΕΟΑ έθεσε προϋπόθεση στην επιλογή των δυο οικοπέδων που επέβαλλαν την κατασκευή κάποιων οδικών έργων. Στην απουσία ολοκληρωμένης οικονομικής μελέτης σύγκρισης των δυο δαπανών ως ανωτέρω, η αιτιολογία για απόρριψη του τεμ. 109 παρέμεινε μετέωρη.
Εν συνεχεία ο πρωτόδικος Δικαστής καταλήγει ως ακολούθως:
«Για τους πιο πάνω λόγους θεωρώ ότι η διοίκηση παρέλειψε να προβεί στη διεξαγωγή επιμελούς και εμπεριστατωμένης έρευνας προτού προχωρήσει στο επαχθες μέτρο της απαλλοτρίωσης. Είναι φανερό πως δεν εξετάστηκαν με τη δέουσα προσοχή οι προσφερόμενες υπαλλακτικές λύσεις πριν τη λήψη της απόφασης για πραγμάτωση του σκοπού του Δημοσίου με την απαλλοτρίωση της γης των αιτητών»
Με τους δυο λόγους έφεσης, οι εφεσείοντες υποστηρίζουν ότι λανθασμένα κρίθηκε ότι η διοικητική πράξη ήτοι το διάταγμα απαλλοτρίωσης πάσχει λόγω μη επαρκούς αιτιολογίας και ότι είναι προϊόν πλημμελούς έρευνας και κατ' επέκταση χωρίς δικαιολογία.
Η ευπαίδευτη συνήγορος για τους εφεσείοντες εισηγήθηκε ότι η διοίκηση προέβη σε πλήρη και εμπεριστατωμένη έρευνα προτού λάβει την απόφαση της αφού εξέτασε όλες τις υπαλλακτικές λύσεις. Η επιλογή των επιδίκων τεμαχίων έγινε μέσα στα πλαίσια της γενικής πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού η οποία προνοεί όπως σε κάθε Δημοτικό Σχολείο λειτουργεί και εφαπτόμενο Νηπιαγωγείο. Όπου δεν υπάρχει διαθέσιμο κτίριο ανεγείρεται σε διαθέσιμο χώρο του Δημοτικού Σχολείου. Εάν δεν υπάρχει, απαλλοτριώνεται γειτονικός προς το Δημοτικό Σχολείο χώρος. Μέσα στα πλαίσια αυτά κρίθηκε ότι τα δυο απαλλοτριωθέντα τεμάχια ήτοι τα πλέον κατάλληλα αφού εξετάστηκαν όλοι οι σχετικοί παράγοντες και έγινε η σχετική έρευνα.
Στην αγόρευση της η συνήγορος αναφέρεται σε δυο σημεία της απόφασης αμφισβητώντας το πραγματικό υπόβαθρο που θέτει το Δικαστήριο ως αυτό προκύπτει από το ενώπιον υλικό, διοικητικό φάκελο και συνημμένα στην ένσταση.
Το πρώτο θέμα αφορά τη διαπίστωση του δικαστηρίου ότι
«Δεν διερευνήθηκε επαρκώς κατά τη διαδικασία η πρόταση του Επαρχιακού Γραφείου Λεμεσού, Υπουργείου Παιδείας που διαμορφώθηκε μετά από επιτόπια επίσκεψη για απαλλοτρίωση άλλου ανοιχτού χώρου στην ανατολική πλευρά της αυλής του ΚΒ΄Δημοτικού Σχολείου. Αυτός ο χώρος δεν φαίνεται να απασχόλησε ως αντιπρόταση την Απαλλοτριούσα Αρχή. Μόνο κατά την διάρκεια των διευκρινήσεων στην παρούσα προσφυγή, ειπώθηκε ότι πρόκειται για τεμάχιο που εφάπτεται του Δημοτικού Σχολείου (τεμάχιο 367) το οποίο έχει απαλλοτριωθεί για σκοπούς επέκτασης της αυλής του....»
Σύμφωνα με τη συνήγορο, το Επαρχιακό Γραφείο Παιδείας Λεμεσού «δεν πρότεινε νέο χώρο όπως αναφέρεται στην πρωτόδικη απόφαση.
Ανατρέξαμε στη σχετική επιστολή ημερ. 7/4/06 του Επαρχιακού Γραφείου Λεμεσού και είναι διαπίστωση μας ότι τ' αληθή γεγονότα είναι όπως καταγράφονται από το αδελφό Δικαστή. Συγκεκριμένα αναφέρονται στην επιστολή:
«Σας πληροφορούμε ότι μετά από διερεύνηση του πιο πάνω θέματος και μετά από επιτόπια επίσκεψη στη περιοχή του ΚΒ΄Δημοτικού Σχολείου διαπιστώσαμε τα εξής:
(α) ........................
(β) Υπάρχει ανοιχτός χώρος που εφάπτεται στην ανατολική πλευρά της αυλής του ΚΒ΄ Δημοτικού Σχολείου. Ο εν λόγω χώρος είναι εκτάσεως πέραν των δυο μεγάλων οικοπέδων και κρίνουμε ότι είναι κατάλληλος τόσο για την ανέγερση Νηπιαγωγείου όσο και για την επέκταση της σχολικής αυλής. Ο χώρος αυτός μπορεί να έχει πρόσβαση και μέσα από το σχολείο, αλλά και δική του πρόσβαση από την πλευρά του κολλεγίου Frederick.
..........................»
Το δεύτερο θέμα που ήγειρε η συνήγορος, πιστεύουμε, ότι οφείλεται σε καλόπιστο λάθος. Το Δικαστήριο στην απόφαση του, αναφέρεται στο Σημ. (15) με το οποίο η κα Θεοφάνους εκ μέρους του Υπουργείου ζητά τις τεκμηριωμένες απόψεις για την αναγκαιότητα απόκτησης του χώρου χωρίς να λαμβάνει ικανοποιητική απάντηση. Η συνήγορος των εφεσειόντων με την αγόρευση της αναφέρεται στο σημείωμα (11) που είναι επίσης της κας Θεοφάνους το οποίο αναφέρεται στα πρακτικά της Εθνικής Επιτροπής Οδικής Ασφάλειας για να υποστηριξει ότι δεν ζητείτο οποιαδήποτε επιβεβαίωση. Όπως ξεκάθαρα φαίνεται, πρόκειται για δυο διαφορετικά θέματα. Πιστεύουμε, όπως ήδη αναφέραμε, ότι η εισήγηση της συνηγόρου αφορά καλόπιστο λάθος.
Εξετάσαμε με κάθε δυνατή προσοχή όλα τα στοιχεία ενώπιον μας. Σειρά αποφάσεων της Ολομέλειας καταδεικνύει ότι αποτελεί υποχρέωση της Απαλλοτριώνουσας Αρχής προτού προχωρήσει στη λήψη απόφασης για απαλλοτρίωση να έχει στη διάθεση της και ολοκληρωμένη τεχνοοικονομική μελέτη προς το σκοπό της απαλλοτρίωσης (Glyki v. Municipal Corporation of Famagusta (1967) 3 C.L.R. 677, Μεστάνα κ.ά. ν. Δημοτικού Συμβούλιου Αθηαίνου (Αρ. 2) (1992) 3 Α.Α.Δ. 185, Σπύρου ν. Δημοτικού Συμβουλίου Κάτω Πολεμιδιών κ.ά. (1998) 3 Α.Α.Δ. 307, Ουζουνιάν και Σουλτανιάν και Σία Λτδ ν. Δημοκρατίας (2000) 3 Α.Α.Δ. 639, Latomia Estate Ltd κ.ά. ν. Δημοκρατίας (2001) 3 Α.Α.Δ. 672, Καραολής ν. Υπουργείου Εσωτερικών (2004) 3 Α.Α.Δ. 76, Πιερίδη ν. Δημοκρατίας (2007) 3 Α.Α.Δ. 543, Ψάλτη κ.ά. ν. Δημοκρατίας (2008) 3 Α.Α.Δ. 452). Από τα ενώπιον μας στοιχεία διαπιστώνεται, στην παρούσα υπόθεση ότι, όπως και στην πρωτόδικη απόφαση αναφέρεται, ελλείπει εντελώς ολοκληρωμένη τεχνοοικονομική μελέτη της αρμόδιας αρχής αναφορικά με τους επιδιωκόμενους με την απαλλοτρίωση σκοπούς που θα εξυπηρετούντο. Όπως πολύ σωστά αναφέρεται στην πρωτόδικη απόφαση, η έρευνα που προέβη η αρμόδια αρχή ήταν αποσπασματική και περιορισμένη στη λήψη των απόψεων των επιμέρους τμημάτων, ετεροχρονισμένα και χωρίς διερεύνηση τους όπως π.χ. η εισήγηση του Επαρχιακού Γραφείου Λεμεσού ημερ. 7/4/06 για το τεμ. 367, το οποίο έκρινε ως κατάλληλο τόσο από πλευράς θέσεως αλλά και εμβαδού για να ικανοποιήσει τόσο τις ανάγκες του ΚΒ΄Δημοτικού Σχολείου αλλά και τις ανάγκες ανέγερσης του Νηπιαγωγείου. Να σημειωθεί το τεμ. 367 εφάπτεται του χώρου του άνω Δημοτικού σχολείου και παρεμβάλλεται μεταξύ του χώρου αυτού και των απαλλοτριωθέντων δυο οικοπέδων. Παρενθετικά αναφέρεται ότι δεν τίθεται θέμα για άσκηση «παρεμπίπτοντος ελέγχου» της διοικητικής πράξης της μεταγενέστερης απαλλοτρίωσης του τεμ. 367 ως ήταν η εισήγηση της συνηγόρου των εφεσειόντων. Αναφέρθηκε από το Δικαστήριο μόνο και μόνο για να καταδειχθεί η μη επαρκής έρευνα της Απαλλοτριώνουσας Αρχής στα δεδομένα της παρούσας υπόθεσης. Το Δικαστήριο δεν προέβη σε έρευνα του κύρους της διοικητικής πράξης που αφορούσε την απαλλοτρίωση του τεμ. 367.
Παρατηρούμε περαιτέρω ότι από το διοικητικό φάκελο δε φαίνεται να έγινε έρευνα για άλλες υπαλλακτικές λύσεις, το κόστος για την κατασκευή δρόμου και οδικού δικτύου που η πραγμάτωση τους τέθηκε ως προϋπόθεση για την επίδικη απαλλοτρίωση από την Εθνική Επιτροπή Οδικής Ασφάλειας Μαθητών και το κόστος σε περίπτωση απαλλοτρίωσης μέρους του γειτονικού τεμ. 109 το οποίο ήταν μη αναπτυγμένο ακίνητο σε σχέση με τα απαλλοτριωθέντα που ήταν οικόπεδα. Η έλλειψη τεχνοοικονομικής μελέτης αναμφίβολα οδήγησε στην αποσπασματική έρευνα με πολλά ερωτηματικά και κενά όπως πολύ ορθά επισημαίνονται και στην πρωτόδικη απόφαση.
Για τους λόγους που εξηγήσαμε, η πρωτόδικη απόφαση κρίνεται ορθή.
Η έφεση απορρίπτεται, με έξοδα εναντίον των εφεσειόντων όπως αυτά θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και εγκριθούν από το Δικαστήριο.
Η έφεση απορρίπτεται με έξοδα.