|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
(2013) 3 ΑΑΔ 538
ANΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚEΣ EΦΕΣΕΙΣ ΑΡ. 187/2009, 188/2009
189/2009
13 Ioυνίου, 2013
[ΑΡΤΕΜΗΣ, Π., ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, ΚΛΗΡΙΔΗΣ, ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ/ΣΤΕΣ]
Αναθεωρητική έφεση αρ. 187/09
1. ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΚΑΝΤΡΗΣ
2. ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΝΤΡΗΣ
3. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΑΝΤΡΗ
Εφεσείοντες/Αιτητές
- ΚΑΙ -
1. ΔΗΜΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
2. ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
Εφεσίβλητης/Καθ' ης η αίτηση
.....................................
Aναθεωρητική έφεση αρ. 188/09
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΠΑΠΟΥΗ
Εφεσείων/αιτητής
- ΚΑΙ -
1. ΔΗΜΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
2. ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
Εφεσιβλήτων/καθ' ων η αίτηση
Αναθεωρητική έφεση αρ. 189/09
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΟΥΗ ΩΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ
ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΑΠΟΥΗ
ΔΥΝΑΜΕΙ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ ΗΜΕΡ. 14.9.2006 ΣΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΡ. 539/06
Εφεσείων/αιτητής
ΚΑΙ
1. ΔΗΜΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
2. ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
Εφεσιβλήτων/Καθ' ων η αίτηση
...........
Δ. Καλλής, για εφεσείοντες στην 187/09
Χρ. Ν. Ματθαίου, για τους εφεσείοντες στις 188/09 και 189/09
Α. Παπασιάντης, για τους εφεσίβλητους
..........
ΑΡΤΕΜΗΣ, Π.: Την ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου
θα δώσει ο Δικαστής Λ. Παρπαρίνος
.....................................
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Λ. ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ: Οι εφεσείοντες στην Α.Ε. 187/09 ήταν οι ιδιοκτήτες κατά ¼ μερίδιο του τεμ. Β. 130, αρ. εγγραφής 2/111, Φ. Σχ ΧΧΧ/7W2, Μεσοβούνια στο χωριό Νήσου. Το υπόλοιπο ¼ ανήκε σε άλλο πρόσωπο που δεν ενδιαφέρεται και δεν είναι μέρος της διαδικασίας.
Ο εφεσείων στην Α.Ε. 188/09 και ο αποβιώσας Παντελής Παπουής που αναφέρεται στην Α.Ε. 189/09 ήταν οι ιδιοκτήτες αντίστοιχα, των ακινήτων τεμ. 134, αρ. εγγραφής Β 115, Φ/Σχ. ΧΧΧ/49 W.2 και τεμ. 131, Φ/Σχ. ΧΧΧ/47 W2 τοποθεσία Μεσοβούνια στο χωριό Νήσου. Παρενθετικά αναφέρεται ότι ο αιτητής στην Α.Ε. 189/09 είναι ο διαχειριστής της περιουσίας του πιο πάνω αποβιώσαντος.
Όλα τα πιο πάνω κτήματα απαλλοτριώθηκαν από τους εφεσίβλητους με γνωστοποίηση απαλλοτρίωσης υπ' αρ. 1296, ημερ. 29/7/94 και διάταγμα απαλλοτρίωσης ημερ. 25/11/94. Σκοπός της απαλλοτρίωσης ήταν η δημιουργία νέου κοιμητηρίου για τις ανάγκες της Ελληνόρθοδοξης Κοινότητας Λευκωσίας. Η αποζημίωση για την απαλλοτρίωση πληρώθηκε στους δικαιούχους της.
Οι εφεσείοντες με τις προσφυγές τους αξίωναν την ακύρωση της απόρριψης αιτήματος τους, που έγινε την 25/10/07, για επιστροφή των κτημάτων τους. Το αίτημα στηριζόταν στο ότι η περιουσία που απαλλοτριώθηκε δεν έχει χρησιμοποιηθεί για τον σκοπό τον οποίο έχει απαλλοτριωθεί εντός τριών ετών που είναι το χρονικό περιθώριο που καθορίζεται από το Σύνταγμα και Νόμο για το σκοπό αυτό. Επίσης ότι ο σκοπός έχει εγκαταλειφθεί από τους εφεσίβλητους. Οι επιστολές των εφεσειόντων προς τους εφεσίβλητους με τις οποίες αξίωναν την επιστροφή των κτημάτων είχαν ημερ. 2/10/07, 9/10/07 και 10/10/07 αντίστοιχα.
Το πρωτόδικο δικαστήριο με απόφαση του ημερ. 28/9/09 απέρριψε και τις τρεις συνεκδικασθείσες προσφυγές των εφεσειόντων. Εναντίον της απόφασης αυτής καταχωρήθηκαν οι υπό εξέταση συνεκδικαζόμενες εφέσεις. Οι εφεσείοντες προβάλλουν με κοινό λόγο έφεσης ότι, λανθασμένα το πρωτόδικο δικαστήριο έκρινε ότι τα επίδικα κτήματα έχουν χρησιμοποιηθεί για το σκοπό για τον οποίον έχουν απαλλοτριωθεί και ότι η απαλλοτριούσα Αρχή προέβη μέσα σε εύλογο χρόνο σε ενέργειες προς υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Επίσης λανθασμένα έκρινε ότι οι εφεσίβλητοι δεν καθυστέρησαν στην υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης και δεν εγκατέλειψαν καθ' οιονδήποτε τρόπο το σκοπό της απαλλοτρίωσης, συμπέρασμα το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τη μαρτυρία και τα γεγονότα που είχε ενώπιον του, τη σχετική νομολογία και το άρθρο 23.5 του Συντάγματος και άρθρο 15(1) του Νόμου 15/62.
Στην Α.Ε. 189/09, η έφεση στηρίζεται και στο πρόσθετο λόγο ότι λανθασμένα το πρωτόδικο δικαστήριο και σε αντίθεση με τη νομολογία έλαβε υπόψη και έκανε αποδεκτή τη θέση των εφεσιβλήτων ότι η συγκατάθεση που δόθηκε στον εφεσείοντα για σπορά και συγκομιδή κριθαριού στο επίδικο ακίνητο έγινε για ανθρωπιστικούς λόγους καθ' ότι η θέση αυτή δεν περιέχεται στην ένσταση των εφεσιβλήτων, ούτε και σχολιάζεται σ' αυτή ή απαντάται η αντίθετη θέση του εφεσείοντα που περιέχεται στα γεγονότα της προσφυγής.
Κεντρικός άξονας της επιχειρηματολογίας των ευπαιδεύτων συνηγόρων των εφεσειόντων είναι ότι οι εφεσίβλητοι παρόλη την πάροδο μεγάλου χρόνου, πέραν των 13 ετών, δεν προχώρησαν με την υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης αλλά ούτε και σε οποιαδήποτε ουσιαστική ενέργεια προέβησαν προκειμένου να καταστήσουν εφικτά πραγματοποιήσιμο το σκοπό της απαλλοτρίωσης.
Πρόσθετα και αναφορικά με τον εφεσείοντα στην Α.Ε. 189/09 προβλήθηκε ότι λανθασμένα το πρωτόδικο δικαστήριο έλαβε υπόψη του και αποδέχτηκε τη θέση της άλλης πλευράς που δεν περιλαμβάνετο στην ένσταση ότι δηλαδή η χρήση του απαλλοτριωθέντος κτήματος για σπορά, μέχρι της χρησιμοποίησης του για τις ανάγκες του κοιμητηρίου, δεν επηρεάζει την όλη υπόθεση καθ' ότι έγινε για ανθρωπιστικούς λόγους.
Αντίθετη είναι η εισήγηση των εφεσιβλήτων. Ο ευπαίδευτος συνήγορος υποστήριξε ότι η παρούσα υπόθεση αφορά απαλλοτρίωση με ιδιαιτερότητα τον σκοπό της, που αφορά δημιουργία κοιμητηρίου για τις ανάγκες της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας για τα επόμενα 50 χρόνια. Λαμβάνοντας περαιτέρω υπόψη τα όσα έχουν γίνει από τους εφεσίβλητους για υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης οι εφέσεις θα πρέπει να αποτύχουν.
Σε σχέση με το δεύτερο λόγο έφεσης στην Α.Ε. 189/09 είναι η εισήγηση του ότι δεν ευσταθεί καθ' ότι στη γραπτή αγόρευση τους οι εφεσίβλητοι ανέφεραν ρητά τα γεγονότα που περιβάλλουν τη δοθείσα συγκατάθεση στον αποβιώσαντα Παντελή Παπουή για σπορά και θερισμό κριθαριού.
Αρχίζοντας πρώτα από το δεύτερο λόγο έφεσης στην Α.Ε. 189/09 χωρίς καμιά δυσκολία κρίνουμε ότι είναι αβάσιμος. Το θέμα που εξέτασε το πρωτόδικο δικαστήριο και αφορούσε την καλλιέργεια του απαλλοτριωθέντος ακινήτου από τον αποβιώσαντα Παντελή Παπουή ήταν επίδικο θέμα, αναφέρεται ρητά στο επισυνημμένο της προσφυγής κατάλογο Β (8). Είναι ορθό ότι η άλλη πλευρά με την αγόρευση της παρουσίασε μαρτυρία για πρώτη φορά περί τούτου, που είναι ανεπίτρεπτο, πλην όμως η μαρτυρία αυτή και συγκεκριμένα η δήλωση του αποβιώσαντος ημερ. 17/11/00, στην οποία γίνεται αναφορά και σχολιασμός από το πρωτόδικο δικαστήριο στην απόφαση του είναι μέρος του διοικητικού φακέλου και είναι μαρτυρία ενώπιον του Δικαστηρίου. «Η υπόθεση όπως έχει επανειλημμένα λεχθεί, κρίνεται από το διοικητικό φάκελο και όχι από στοιχεία που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην αγόρευση». (Βλ. Δημοκρατία ν. Δ. Αυλωνίτης &Υιοί Λτδ. (2000) 3 ΑΑΔ 137, 142). Αυτό έγινε και στην παρούσα υπόθεση, όπως πολύ ορθά παρατηρεί το πρωτόδικο δικαστήριο αυτός «αναγνώρισε σαφώς το δικαίωμα του Δήμου, χωρίς δικαίωμά του να εγείρει οποιεσδήποτε απαιτήσεις για αποζημιώσεις, να επέμβει στο χώρο που θα σπείρει, αν οι απαιτήσεις το απαιτήσουν. Αναλάμβανε επίσης την υποχρέωση να μην περιφράξει με οποιοδήποτε τρόπο το χώρο και να τον εγκαταλείψει μετά την κοπή των φυτών που είχε σπείρει για σανοποίηση.
Σε σχέση με τις ενέργειες που έχουν προβεί οι εφεσίβλητοι, ο αδελφός Δικαστής αναφέρει στην απόφασή του:
«Στην προσβαλλόμενη απόφαση με την οποία το αίτημα για επιστροφή απορρίπτεται, ο Δήμος Λευκωσίας αναφέρει ότι το νέο κοιμητήριο Λευκωσίας λειτουργεί από το Δεκέμβριο του 2001, έχει περίπου 10.000 χώρους ταφής και αναμένεται ότι θα ικανοποιήσει τις ανάγκες της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Λευκωσίας για τα επόμενα 50 χρόνια. Διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου σε διαδρόμους και χώρους ταφής γίνεται σταδιακά, αναλόγως των δημιουργούμενων αναγκών. Ο χωρος που έχει διαχωριστεί, καθαγιαστεί και χρησιμοποιείται, είναι χωρητικότητας πέραν των 1.000 τάφων. Έχει γίνει περίφραξη του χρησιμοποιούμενου μέρους του κοιμητηρίου και τα 2/3 περίπου του χτιστού περιτοιχίσματος στον περίγυρο. Έχουν επίσης ανεγερθεί προσωρινά λυόμενα γραφεία και άλλοι βοηθητικοί χώροι, όπως στέγαστρο συλλυπητηρίων, αποχωρητήρια κλπ. Στον προϋπολογισμό του 2008 είχε συμπεριληφθεί πρόνοια για ολοκλήρωση της κτιστής περίφραξης. Είναι επίσης παραδεκτό ότι στο κοιμητήριο υπάρχει ήδη αριθμός χρησιμοποιηθέντων τάφων.»
Αναφορικά με τα εγειρόμενα θέματα με τον πρώτο λόγο έφεσης το πρωτόδικο δικαστήριο προσέγγισε αυτά ως ακολούθως:
«Στην παρούσα υπόθεση απαλλοτριώθηκε μία μεγάλη συνολικά έκταση για σκοπούς του νέου κοιμητηρίου για την Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Λευκωσίας. Η απαλλοτριούσα αρχή προέβη μέσα σε εύλογο χρόνο σε ενέργειες προς υλοποίηση του σκοπού, αφού προχώρησε σε περίφραξη μέρους του χρησιμοποιείται και οριοθέτησε 1.000 περίπου τάφους. Προχώρησε ακόμα και στην ανέγερση βοηθητικών χώρων, όπως αίθουσα συλλυπητηρίων κλπ. Ήδη, σε συγκεκριμένο χώρο έχει ταφεί αριθμός αποβιωσάντων. Ακόμα προχωρεί η ανέγερση ναού, τη σχετική δε δαπάνη ανέλαβαν οι καθ' ων η αίτηση και η Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, ενώ κάποιο ποσό παραχωρήθηκε και από το Υπουργείο Εσωτερικών.
Το γεγονός ότι δεν έχει γίνει περίφραξη ολόκληρης της απαλλοτριωθείσας περιουσίας ή ότι τα έργα έχουν περιοριστεί σε ένα μικρό μόνο μέρος της απαλλοτριωθείσας έκτασης, δεν σημαίνει, κατά τη γνώμη μου, ότι η απαλλοτριούσα αρχή δεν προχώρησε σε υλοποίηση του σκοπού. Η έκταση απαλλοτριώθηκε για σκοπούς δημιουργίας του κοιμητηρίου το οποίο θα καλύψει τις ανάγκες της Λευκωσίας για τα επόμενα 50 χρόνια και είναι φυσικό ότι τα διάφορα έργα, όπως η διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου σε διαδρόμους και χώρους ταφής, θα πρέπει να γίνεται σταδιακά ανάλογα με τις υφιστάμενες ανάγκες, ούτως ώστε η υποδομή αυτή να μη φθείρεται και καταστρέφεται.
Η όλη έκταση που απαλλοτριώθηκε απαιτείται για τις μελλοντικές ανάγκες του κοιμητηρίου και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι η έκταση έχει απαλλοτριωθεί πρόωρα. Το νέο κοιμητήριο Λευκωσίας είναι ένα ενιαίο έργο, το οποίο, όπως είδαμε, θα καλύψει τις μελλοντικές ανάγκες της πόλης για πάρα πολλά χρόνια και είναι φυσικό ότι θα έπρεπε να απαλλοτριωθεί ως ενιαίο σύνολο. Δεν είναι η περίπτωση όπου η διοίκηση απαλλοτριώνει ένα τεμάχιο γης και στη συνέχεια παραλείπει να λάβει μέτρα προς υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Στην παρούσα περίπτωση τα μέτρα έχουν ληφθεί έγκαιρα, αλλά είναι φυσικό ότι λόγω της ανάγκης για σταδιακή χρήση του χώρου, κάποια έκταση θα πρέπει να παραμείνει αχρησιμοποίητη για κάποιο χρόνο. Το γεγονός ότι παρέχεται από τους καθ' ων η αίτηση στον αιτητή στην προσφυγή υπ' αρ. 1790/07 η δυνατότητα χρήσης του απαλλοτριωθέντος κτήματος για σπορά μέχρι τη χρησιμοποίηση του για τις ανάγκες του κοιμητηρίου, δεν φαίνεται να επηρεάζει την όλη υπόθεση. Έγινε για ανθρωπιστικούς λόγους. Η συγκατάθεση δόθηκε αφού ο Παντελής Παπουής στις 17.11.2000 αναγνώρισε σαφώς το δικαίωμα του Δήμου, χωρίς δικαίωμά του να εγείρει οποιεσδήποτε απαιτήσεις για αποζημιώσεις, να επέμβει στο χώρο που θα σπείρει, αν οι απαιτήσεις το απαιτήσουν. Αναλάμβανε επίσης την υποχρέωση να μην περιφράξει με οποιοδήποτε τρόπο το χώρο και να τον εγκαταλείψει μετά την κοπή των φυτών που είχε σπείρει για σανοποίηση.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι καθ' ων η αίτηση δεν καθυστέρησαν να προχωρήσουν στην υλοποίηση του σκοπού της απαλλοτρίωσης ούτε και εγκατέλειψαν καθ' οιονδήποτε τρόπο το σκοπό. Αντίθετα, όλα δείχνουν ότι η υλοποίηση του σκοπού έχει αρχίσει. Η μη άμεση χρησιμοποίηση ολόκληρου του απαλλοτριωθέντος χώρου, είναι κατανοητή λόγω της ιδιαιτερότητας του σκοπού της απαλλοτρίωσης.»
Συμφωνούμε πλήρως με την προσέγγιση του πρωτόδικου δικαστηρίου. Η υπόθεση Ζήνων Ευθυμιάδης Εστέϊτς Λτδ. ν. Δημοκρατίας (2006) 3 ΑΑΔ 166, στην οποία στηρίχθηκαν όλοι οι διάδικοι είναι ξεκάθαρη. Σύμφωνα με αυτή, το καθοριστικό κριτήριο για τυχόν επιστροφή ακίνητης ιδιοκτησίας που απαλλοτριώθηκε δεν είναι αν ο σκοπός της απαλλοτρίωσης έχει επιτευχθεί εντός των προβλεπομένων τριών ετών, αλλά αν ο σκοπός αυτός είναι εφικτά πραγματοποιήσιμος, με τη διοίκηση να υποχρεούται να έχει προβεί σε ενέργειες, αναλόγως της περίπτωσης, οι οποίες είναι ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου. Ο πρώην ιδιοκτήτης (εδώ ο εφεσείων) βαρύνεται ν' αποδείξει όχι ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης έχει εγκαταλειφθεί ή ότι κατέστη ανέφικτος, αλλά ότι η διοίκηση δεν έχει προβεί στις ενέργειες εκείνες που, αναλόγως της περίπτωσης, θα κρίνονταν ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου. (Οι υπογραμμίσεις είναι του παρόντος Δικαστηρίου).
Πολύ ορθά επισημαίνει το πρωτόδικο δικαστήριο στην απόφαση του ότι λόγω της ιδιαιτερότητας του σκοπού της απαλλοτρίωσης η όλη έκταση της απαλλοτριωθείσας γης θα έπρεπε ν' απαλλοτριωθεί ως ενιαίο σύνολο και η μη άμεση χρησιμοποίηση ολόκληρου του απαλλοτριωθέντος χώρου είναι κατανοητή. Η ανάγκη για σταδιακή χρήση, του απαλλοτριωθέντος χώρου είναι απόλυτα συναρτημένη με το ενιαίο του χώρου ως κοιμητήριο 10,000 χώρων ταφής που αναμένεται να ικανοποιήσει τις ανάγκες της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Λευκωσίας για τα επόμενα 50 χρόνια. Διαφορετική αντιμετώπιση θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή διάσπαρτης ταφής των νεκρών σ' όλο το χώρο ή περιορισμό του χώρου σε μικρότερη έκταση μη ικανοποιούσα τις ανάγκες σε βάθος χρόνου 50 ετών. Οι εφεσίβλητοι έχουν προβεί στις αναφερθείσεις πιο πάνω ενέργειες, που λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαιτερότητα του σκοπού της απαλλοτρίωσης, κρίνονται ευλόγως αναγκαίες προς υλοποίηση του έργου.
Οι εφέσεις απορρίπτονται. Τα έξοδα να είναι σε βάρος των εφεσειόντων όπως αυτά θα υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και εγκριθούν από το Δικαστήριο.
Π. Αρτέμης, Π.
Ε. Παπαδοπούλου, Δ.
Κ. Παμπαλλής, Δ.
Κ. Κληριδης, Δ.
Λ. Παρπαρίνος, Δ.
/ΚΑΣ