CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(1997) 3 ΑΑΔ 36

ΕΝΩΠΙΟΝ: ΠΙΚΗ, Π., ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΧΑΤΖΗΤΣΑΓΓΑΡΗ,

Μεταξύ:-

ΠΙΚΗΣ, Π.: Επιζητείται, με την Αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας, η γνωμοδότηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, κατά πόσο ο περί Δημόσιων Εταιρειών με Κρατική Συμμετοχή (Προσωπικό) Νόμος του 1996 - (ο «νόμος») - ευρίσκεται σε αντίθεση, ή είναι ασύμφωνος προς τις διατάξεις των ΄Αρθρων 26, 28, 146 και 179 του Συντάγματος. Ο νόμος προβλέπει ότι:-

Ο νόμος, αφενός, συναρτά την πρόσληψη, την προαγωγή και τους όρους εργασίας του προσωπικού της εταιρείας με την επίτευξη συμφωνίας με τις συντεχνίες και, αφετέρου, υπαγάγει τη σχέση εργοδότη - εργοδοτουμένου, που προκύπτει από τη σύμβαση εργοδότησης, στον αναθεωρητικό έλεγχο του Διαιτητικού Δικαστηρίου, πολιτικού δικαστηρίου της Δημοκρατίας - (συστήθηκε βάσει του περί Ετησίων Αδειών μετ' Απολαβών Νόμου του 1967, (Ν. 8/67), (όπως τροποποιήθηκε)).

Ευθέως ο νόμος περιορίζει την ελευθερία της εταιρείας, ως προς την επιλογή και τον καθορισμό των όρων υπηρεσίας του προσωπικού. Επίσης, η εκτέλεση της συμφωνίας τίθεται έξω από το πλαίσιο των αρχών του δικαίου των συμβάσεων. Αντί τούτου, η εφαρμογή της (συμφωνίας) υπάγεται σε αναθεωρητικό έλεγχο από πολιτικό δικαστήριο, κατά το πρότυπο της αναθεωρητικής δικαιοδοσίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου - (΄Αρθρο 146 του Συντάγματος).

Εταιρεία, η οποία συστήνεται βάσει των προνοιών του ΚΕΦ. 113, λειτουργεί στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου. ΄Εχει όλα τα δικαιώματα και υποχρεώσεις και απολαμβάνει των ιδίων ελευθεριών, όπως φυσικά υποκείμενα του δικαίου - (βλ. Hellenic Bank v. Republic (1986) 3 C.L.R. 481). Μια από τις ελευθερίες, τις οποίες απολαμβάνουν, είναι εκείνη η οποία κατοχυρώνεται στο ΄Αρθρο 26.1 του Συντάγματος, η ελευθερία του «συμβάλλεσθαι».

Σε αντίθεση, οργανισμοί δημοσίου δικαίου συνιστούν πλάσματα δικαίου, τα οποία επενεργούν στο δημόσιο τομέα, για την προαγωγή των σκοπών που θέτει ο νόμος ο οποίος προβλέπει τη δημιουργία τους - (βλ. ΡΙΚ ν. Καραγιώργη & άλλων (1991) 3 Α.Α.Δ. 159 και Στεφανίδης & άλλοι ν. Δημοκρατίας (1993) 3 Α.Α.Δ. 367).

΄Οπως αναγνωρίστηκε στην Ports Authority v. Republic (1983) 3 C.L.R. 385 και, κατ' έφεση, Republic v. Cyprus Ports Authority (1986) 3 C.L.R. 117, σε οργανισμούς δημοσίου δικαίου μπορεί να ανατεθούν και πρωτογενείς λειτουργίες του κράτους.

Τα υποκείμενα του δημοσίου και του ιδιωτικού δικαίου διαχωρίζονται ανάλογα με το πεδίο λειτουργίας τους. Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με τις αποφάσεις τους - (βλ. Achilleas Hadjikyriacou and Theologia Hadjiapostolou 3 R.S.C.C 89^. Savvas Yianni Valana and The Republic 3 R.S.C.C. 91^. Antoniou and Others v. Republic (1984) 3 C.L.R. 623^. και Machlouzarides v. Republic (1985) 3 C.L.R. 2342).

Η συμμετοχή του κράτους σε εμπορική δραστηριότητα δεν αποκλείεται^. η εξουσία του δεν περιορίζεται μόνο σε πράξεις εξουσίας, αλλά εκτείνεται και σε πράξεις διαχείρισης, οποτεδήποτε το κράτος ενεργεί προς προστασία του ταμιευτικού του συμφέροντος. Το ακόλουθο απόσπασμα από την απόφαση στη Ναυτικός ΄Ομιλος Πάφου ν. Αρχής Λιμένων (1992) 1 Α.Α.Δ. 882, σελ. 892, χαρακτηρίζει πράξεις διαχείρισης και τείνει να διαφωτίσει ως προς το πεδίο στο οποίο επενεργούν:-

Εταιρεία, η οποία συστήνεται βάσει του ΚΕΦ. 113, έχει ανεξάρτητη οντότητα, διάφορη από εκείνη των μετόχων της. Συνιστά θεμελιακή αρχή του εταιρικού δικαίου ότι εταιρεία, η οποία συστήνεται βάσει του ΚΕΦ. 113, έχει προσωπικότητα ξεχωριστή και ανεξάρτητη από εκείνη των μετόχων της - (βλ. Salomon v. Salomon (1897) A.C. 22).

΄Οπως τονίστηκε στη Michaelides v. Gavrielides (1980) 1 C.L.R. 244, η εταιρεία συνιστά νομική οντότητα εντελώς ξεχωριστή από τα συστατικά της στοιχεία, τους μετόχους. Η ίδια αρχή επαναλαμβάνεται στην Bank of Cyprus v. Republic (1983) 3 C.L.R. 636, η οποία επικυρώθηκε κατ' έφεση - Bank of Cyprus (Holdings) v. Republic (1985) 3 C.L.R. 1883. Στην τελευταία απόφαση τονίστηκε ότι η εταιρεία δεν είναι ούτε αντιπρόσωπος ούτε εμπιστευματοδόχος ή εκπρόσωπος των μετόχων της. (Βλ., επίσης, την πρόσφατη απόφαση στην Ρούσος ν. Δημοκρατίας - (Α.Ε. 1401 - 5/11/1996).)

Ο κ. Ευσταθίου επικαλέστηκε, επίσης, την απόφαση στην Patikkis v. N'sia M'pal C'ttee (1988) 1 C.L.R. 103, χωρίς να υποστηρίζει ότι υπάρχει άμεση ταύτιση μεταξύ των ζητημάτων τα οποία επιλύθηκαν στην πιο πάνω απόφαση και εκείνων της παρούσας υπόθεσης.

Στην Patikkis, αποφασίστηκε ότι οι όροι εργασίας του προσωπικού δημόσιας αρχής, του Δήμου Λευκωσίας σ' εκείνη την περίπτωση, οι οποίοι διέπονταν από ιδιωτική σύμβαση, μπορούσαν να τροποποιηθούν μετά την αρχική σύμβαση, υπό το φως της ακολουθητέας πρακτικής της αρχής, ώστε να ενσωματώνεται σ' αυτούς και το δικαίωμα της φυσικής δικαιοσύνης για την παροχή ευκαιρίας ακρόασης, πριν την άσκηση του δικαιώματος του εργοδότη τερματισμού της συμφωνίας. Επίσης, το Δικαστήριο επεσήμανε ότι η ενσωμάτωση αυτού του δικαιώματος στη σύμβαση εργασίας εδικαιολογείτο και από την αρχή της ίσης μεταχείρισης, που κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 28 του Συντάγματος. Στην ίδια απόφαση, επισημαίνεται ότι η πρακτική του Δήμου Λευκωσίας ήταν σύμφωνη με το καθήκον, κάτω από το ΄Αρθρο 28.1, για τη μεταχείριση του προσωπικού με πνεύμα ισότητας.

Ο λόγος της Patikkis, (ανωτέρω), δεν άπτεται των επιδίκων θεμάτων, τα οποία θίγει η παρούσα Αναφορά. Ο λόγος της έγκειται στη δυνατότητα τροποποίησης σύμβασης εργασίας, μεταξύ δημόσιας αρχής και εργοδοτουμένου, ως αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του εργοδότη και του καθήκοντός του για ίση μεταχείριση των μελών του προσωπικού δημόσιας αρχής, άσχετα από τον τομέα στον οποίο ανάγεται η σύμβαση εργασίας.

Η ελευθερία του «συμβάλλεσθαι» αποτελεί έκφραση αυτής τούτης της ελευθερίας του ανθρώπου, όπως υποστηρίζει η Ελληνική νομολογία και ερμηνευτικά συγγράμματα του Συντάγματος της Ελλάδος του 1952 - (βλ. Σβώλος και Βλάχος - «Το Σύνταγμα της Ελλάδος», 1954, Τόμος Α, σελ. 325-326 και 333-334). Το Κυπριακό Σύνταγμα κατοχυρώνει την ελευθερία του «συμβάλλεσθαι» ως θεμελιώδες δικαίωμα του ατόμου -(΄Αρθρο 26.1).

Παρατηρήσεις του Δικαστηρίου στην In Re Ali Ratip of Ktima 3 R.S.C.C. 102, 105, υποδηλώνουν ότι το δικαίωμα, το οποίο κατοχυρώνεται από το ΄Αρθρο 26.1, υπόκειται στις ρυθμίσεις του αστικού δικαίου, όπως εκείνες που αναφέρονται στην ικανότητα του «συμβάλλεσθαι» - (βλ., επίσης, Stelios E. Evlogimenos & 2 Others and The Republic (District Lands Officer, Limassol) 2 R.S.C.C. 139). Αυτές (οι παρατηρήσεις) συνδέονται με τις διατάξεις του ΄Αρθρου 26.1, που προβλέπουν ότι το δικαίωμα υπόκειται στους όρους, περιορισμούς και δεσμεύσεις που τίθενται από τις γενικές αρχές του δικαίου των συμβάσεων. Οι διατάξεις του νόμου, ο οποίος εξετάζεται, δε στοιχειοθετούν γενικές αρχές του δικαίου των συμβάσεων, ούτε σχετίζονται με αυτές. Ούτε ο νόμος έχει ως αντικείμενο την πρόληψη της εκμετάλλευσης ατόμων από πρόσωπα που έχουν ιδιάζουσα οικονομική ισχύ, που συνιστά το δεύτερο λόγο για τον οποίο η ελευθερία του «συμβάλλεσθαι» μπορεί να περιοριστεί.

Στην Constantinos Chimonides v. Evanthia K. Manglis (1967) 1 C.L.R. 125, το Ανώτατο Δικαστήριο ήταν διαιρεμένο ως προς την εμβέλεια της ελευθερίας του «συμβάλλεσθαι» και, συγκεκριμένα, κατά πόσο το δικαίωμα καλύπτει, εκτός από τη σύναψη της συμφωνίας και όλων όσων σχετίζονται με αυτή, και την εκτέλεσή της.

Στη Republic v. Menelaou (1982) 3 C.L.R. 419 (Ολομέλειας), κρίθηκε ότι η αποστέρηση της επιλογής μεταξύ δύο διϊσταμένων δικαιωμάτων και η νομοθετική κατάργηση της γενόμενης επιλογής συνιστούσαν παραβίαση του δικαιώματος, το οποίο κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 26.1 του Συντάγματος.

Ο κ. Ευσταθίου υπέβαλε ότι σκοπός του νόμου είναι η επέκταση καθολικών αξιών, που σχετίζονται με την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, και στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου. Η αξιοπρεπής διαβίωση του ανθρώπου, η οποία κατοχυρώνεται στο ΄Αρθρο 9 του Συντάγματος, πρέπει να επεκταθεί σε ολόκληρο το πεδίο του δικαίου, όπως και οι αρχές της χρηστής διοίκησης. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην αρχή της τριτενέργειας, την οποία πραγματεύεται, σε έκταση, η Τζούλια Ηλιοπούλου - Στράγγα στο σύγγραμμά της - Η «Τριτενέργεια» των Ατομικών και Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συντάγματος 1975, 1990. Το αντικείμενο της μελέτης είναι η διερεύνηση της επίδρασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου στο ιδιωτικό δίκαιο. Η τριτενέργεια μπορεί να χατακτηριστεί ως η επενέργεια, με τρόπο άμεσο ή έμμεσο, των θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων του ανθρώπου στη διάπλαση των νομικών αρχών σ' ολόκληρο το πεδίο του δικαίου.

Στην Κύπρο, η νομολογία αναγνωρίζει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες του ατόμου επενεργούν και προστατεύονται έναντι πάντων - (βλ., μεταξύ άλλων Police v. Georghiades (1983) 2 C.L.R. 33^. και Αστυνομία ν. Γιάλλουρου (1992) 2 Α.Α.Δ. 147).

Η ελευθερία του «συμβάλλεσθαι» είναι ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, το οποίο, όπως και κάθε άλλο θεμελιώδες δικαίωμα, προστατεύεται έναντι πάντων. ΄Οπου το Σύνταγμα κατοχυρώνει παράλληλα δικαιώματα, αυτά ερμηνεύονται και εφαρμόζονται με τρόπο ο οποίος να εναρμονίζει τους συνάλληλους σκοπούς τους - (βλ. In re Efthymiou (1987) 1 C.L.R. 329^. Δημοκρατία ν. Ford και άλλων - (Νομικά Ερωτήματα 305 και 306 - 11/7/1995).

Στην προκείμενη περίπτωση, ο νόμος δεν έχει ως αντικείμενο την αξιοπρεπή διαβίωση του ατόμου, ώστε να τίθεται θέμα παραλληλισμού της εφαρμογής των διατάξεων των ΄Αρθρων 26 και 9 του Συντάγματος. Οι περιορισμοί, στους οποίους υπόκειται το δικαίωμα της ελευθερίας του «συμβάλλεσθαι», καθορίζονται στο ίδιο το ΄Αρθρο 26.1. Οι περιορισμοί, υπό τους οποίους τίθεται η άσκηση της ελευθερίας αυτής, βάσει του νόμου που αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας Αναφοράς, δε σχετίζονται με κανένα από τους περιορισμούς που τίθενται από το ΄Αρθρο 26.1.

Με το νόμο, αποστερείται η εταιρεία της ελεύθερης επιλογής του αντισυμβαλλομένου, του προσδιορισμού του περιεχομένου της σύμβασης και, γενικότερα, του καταρτισμού της σύμβασης κατά τη βούλησή της. Επομένως, οι διατάξεις του νόμου αντίκεινται προς το δικαίωμα το οποίο κατοχυρώνεται από το ΄Αρθρο 26.1 και είναι ασύμφωνες με αυτό. Τούτου δοθέντος, ο νόμος κρίνεται αντισυνταγματικός, λόγω της αντίθεσής του προς τις διατάξεις του ΄Αρθρου 26.1. Δεν παρίσταται, συνεπώς, ανάγκη να αποφασίσουμε κατά πόσο ο νόμος παραβιάζει το ΄Αρθρο 26.1 και για το λόγο ότι περιορίζει την ελευθερία των συμβαλλομένων σε σχέση με την εκτέλεση της συμφωνίας.

Στη Chimonides, (ανωτέρω), είχαν εκφραστεί διϊστάμενες θέσεις ως προς το κατά πόσο το δικαίωμα, το οποίο κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 26.1, εκτείνεται και στην εκτέλεση της συμφωνίας. Δε θα επεκταθούμε στο θέμα αυτό, εφόσο δεν είναι αναγκαίο για την επίλυση της διαφοράς.

Εάν επρόκειτο για την ανάθεση της αναθεώρησης απόφασης ή πράξης, εκπορευομένης από όργανο ή αρχή η οποία ασκεί εκτελεστική ή διοικητική λειτουργία, σε πολιτικό δικαστήριο, η νομοθετική διάταξη θα προσέκρουε στις πρόνοιες του ΄Αρθρου 146.1 του Συντάγματος, που αναθέτει την αναθεωρητική δικαιοδοσία αποκλειστικά στο Ανώτατο Δικαστήριο.

Γνωματεύουμε ότι ο νόμος είναι ασύμφωνος και αντίθετος προς τις διατάξεις του ΄Αρθρου 26.1 του Συντάγματος και, για το λόγο αυτό, κρίνεται αντισυνταγματικός.