|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
(2000) 2 ΑΑΔ 107
18 Φεβρουαρίου, 2000
[ΝΙΚΗΤΑΣ, ΑΡΤΕΜΙΔΗΣ, ΚΑΛΛΗΣ, Δ/στές]
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ,
v.
ΧΑΡAΛΑΜΠΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΣΠYΡΟΥ,
Κατηγορουμένου.
(Υπόμνημα Αρ. 345)
――――――――――――-
Ποινική Δικονομία ― Κατηγορητήριο ― Τροποποίηση κατηγορητηρίου ― Προσθήκη νέας κατηγορίας ― Ο περί Ποινικής Δικονομίας Νόμος, Κεφ. 155, Άρθρο 108 ― Εφαρμοστέες αρχές ― Κατά πόσο η προσθήκη κατηγορίας στην παρούσα υπόθεση θα επηρέαζε δυσμενώς τα δικαιώματα του κατηγορουμένου.
Δικαιώματα κατηγορουμένου ― Επαρκής πληροφόρηση κατηγορίας ― Δικαίωμα κατηγορουμένου για υποβολή αιτήματος για περαιτέρω λεπτομέρειες, όπου η κατηγορία δεν παρέχει επαρκή πληροφόρηση για ουσιαστικό συστατικό ― Κατοχύρωση του εν λόγω δικαιώματος με το Άρθρο 12.5 του Συντάγματος.
Συνταγματικό Δίκαιο ― Σύνταγμα Άρθρο 12.5(α) ― Υποχρέωση παροχής ικανοποιητικών λεπτομερειών ποινικής κατηγορίας.
Το Κακουργιοδικείο, με ενδιάμεση απόφασή του, απέρριψε αίτημα της Κατηγορούσας Αρχής για τροποποίηση του κατηγορητηρίου με την προσθήκη κατηγορίας ότι ο κατηγορούμενος είχε στην κατοχή του εκρηκτική ύλη ποσότητας "άγνωστης μεγαλύτερης των ιχνών", παρόλο ότι το υλικό της προανάκρισης παρείχε έρεισμα για τη συμπερίληψη της εν λόγω κατηγορίας. Κιαυτό γιατί στις λεπτομέρειες δεν είχε προσδιοριστεί η μεγίστη ποσότητα της παράνομης ύλης, παράλειψη που θα επηρέαζε δυσμενώς την υπεράσπιση του κατηγορουμένου.
Το Κακουργιοδικείο διαμόρφωσε ερώτημα για γνωμοδότηση από το Ανώτατο Δικαστήριο ως προς το κατά πόσο ορθά απέρριψε το πιο πάνω αίτημα με το αιτιολογικό ότι η προταθείσα κατηγορία δεν καθόριζε επαρκώς την ποσότητα των εκρηκτικών υλών κατά τρόπο δίκαιο για τον κατηγορούμενο ώστε αυτός να μπορέσει να προετοιμάσει και να παρουσιάσει την υπεράσπισή του.
Το θέμα αναπέμφθηκε μετά από αίτηση του Γενικού Εισαγγελέα δυνάμει των διατάξεων του Άρθρου 148(1) του περί Ποινικής Δικονομίας Νόμου, Κεφ. 155.
Αποφασίστηκε ότι:
1. Η ουσία του τεθέντος ερωτήματος είναι κατά πόσο η κατηγορία είναι ορθά διατυπωμένη από την άποψη ότι ικανοποιεί τη συνταγματική και νομολογιακή επιταγή για ικανοποιητικές λεπτομέρειες αναφορικά με την προετοιμασία της υπεράσπισης του κατηγορουμένου και να αποφευχθεί η παραπλάνηση του.
2. Αναφορικά με μικρή ποσότητα ναρκωτικών ή εκρηκτικής ύλης, δεν υπάρχει υποχρέωση παροχής εκτός από την ελάχιστη και τη μέγιστη τιμή της. Ούτε στην περίπτωση των ιχνών κρίθηκε ποτέ ότι επιβάλλεται τέτοια συγκεκριμενοποίηση, φτάνει η κατηγορία να βρίσκει έρεισμα στο μαρτυρικό υλικό που είχε ενώπιον του το παραπέμψαν δικαστήριο, όπως είναι εδώ η περίπτωση. Λανθασμένα δεν επιτράπηκε, υπό τις συνθήκες της παρούσας υπόθεσης, η προσθήκη της νέας κατηγορίας.
Η απάντηση στο ερώτημα είναι αρνητική.
Αναφερόμενες υποθέσεις:
R. v. Michael α.ο. (1957) 22 C.L.R. 155,
R. v. William [1972] Crim. L. R. 436,
Osieh [1996] 2 Cr. App. R. 144,
D.P.P. v. Brooks [1974] 2 All E.R. 840,
R. v. Boyesen [1982] A.C. 768,
Bocking v. Roberts [1973] 3 All E.R. 962,
R. v. Worsell [1969] 2 All E.R. 1183,
Hambleton v. Callinan α.ο. [1968] 2 Q.B. 427,
Kannas alias Pombas v. Police (1968) 2 C.L.R. 29,
Chrysostomou v. Police (1971) 2 C.L.R. 176,
Attorney General v. Hjiconstanti (1969) 2 C.L.R. 5.
Υπόμνημα.
Θέμα το οποίο αναπέμφθηκε από το Μόνιμο Κακουργιοδικείο Λεμεσού, κατόπιν αιτήσεως του Γενικού Εισαγγελέα, για γνωμοδότηση από το Ανώτατο Δικαστήριο, κατά πόσο το Κακουργιοδικείο ορθά απέρριψε το αίτημα της Κατηγορούσας Αρχής για προσθήκη στο κατηγορητήριο 6ης κατηγορίας με το αιτιολογικό ότι η κατηγορία αυτή δεν ήταν προσδιορισμένη επαρκώς κατά τρόπο δίκαιο ούτως ώστε ο κατηγορούμενος στην Ποινική Υπόθεση Αρ. 6712/99 να παρουσιάσει την υπεράσπισή του.
Γ. Παπαϊωάννου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας Α΄, για τη Δημοκρατία.
Κ. Ευσταθίου, για τον Kατηγορούμενο.
Cur. adv. vult.
ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο Δικαστής Σ. Νικήτας.
ΝΙΚΗΤΑΣ, Δ.: Από το Μόνιμο Κακουργιοδικείο, που συνεδριάζει στη Λεμεσό, διαμορφώθηκε το παρακάτω ερώτημα για γνωμοδότηση:
"Κατά πόσο το Δικαστήριο ορθά απέρριψε το αίτημα της Κατηγορούσας αρχής για προσθήκη 6ης κατηγορίας με το αιτιολογικό ότι, η προταθείσα κατηγορία για κατοχή από τον κατηγορούμενο άγνωστης ποσότητας εκρηκτικών υλών, μεγαλύτερης των ιχνών, μη περιοριζόμενης ως προς το ανώτατο της όριο δεν καθορίζει επαρκώς την ποσότητα κατά τρόπο δίκαιο για τον κατηγορούμενο ώστε αυτός να μπορέσει να προετοιμάσει και να παρουσιάσει την υπεράσπιση του."
Το θέμα αναπέμφθηκε μετά από αίτηση του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας, που επικαλέστηκε τις διατάξεις του άρθρου 148 (1) του περί Ποινικής Δικονομίας Νόμου, Κεφ. 155.
Το κατηγορητήριο, αρχικά, περιλάμβανε τρεις κατηγορίες. Παρέμεινε όμως μόνο η τρίτη κατηγορία αφού, στο μεταξύ, διατάχθηκε η αναστολή των δύο πρώτων. Το Δικαστήριο, αφού εξέτασε και τις ενστάσεις της υπεράσπισης, επέτρεψε τροποποίηση της υφιστάμενης και την προσθήκη δύο άλλων κατηγοριών με αρ. 4, 5 (βλ. ενδιάμεση απόφαση του Κακουργιοδικείου ημερ. 27/10/99). Ας σημειωθεί πως στην ίδια υπόθεση κατηγορούνται και άλλα πρόσωπα. Όμως οι κατηγορίες 3, 4 και 5 αφορούν τον κατηγορούμενο 1 (εφεξής ο κατηγορούμενος). Όλες οι κατηγορίες είναι για κατοχή εκρηκτικών υλών κατά παράβαση του άρθρ. 4(4)(δ) του περί Εκρηκτικών Υλών Νόμου, Κεφ. 54, όπως τροποποιήθηκε. Μας έχει λεχθεί ότι η ποσότητα που αποτελεί το αντικείμενο των κατηγοριών αυτών είναι ίχνη εκρηκτικών υλών.
Τα προεκτεθέντα, που προκύπτουν από το υλικό που τέθηκε στη διάθεση μας, συνιστούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε η Κατηγορούσα Αρχή και απευθύνθηκε στο Δικαστήριο για προσθήκη της έκτης κατηγορίας. Το διάβημα όμως απέτυχε. Σύμφωνα με τις λεπτομέρειες της προταθείσας κατηγορίας, σε χρονικά όρια διαφορετικά των άλλων κατηγοριών, πρόσθετα ο κατηγορούμενος είχε στην κατοχή του εκρηκτική ύλη ποσότητας "άγνωστης μεγαλύτερης των ιχνών".
Κατά τις διατάξεις του άρθρου 108 του Κεφ. 155 μπορεί να προσαφθεί εναντίον κατηγορουμένου οποιαδήποτε κατηγορία που αποκαλύπτεται από ένορκες καταθέσεις σε προανάκριση: βλ. R. v. Costas Michael & Another (1957) 22 C.L.R. 155 και R. v. James William [1972] Crim. L R. 436. Παρενθετικά, στην αγγλική υπόθεση Osieh [1996] 2 Cr. App. R. 144, αποφασίστηκε ότι το πρωτόδικο δικαστήριο έχει εξουσία να τροποποιεί κατηγορητήριο με την προσθήκη νέας κατηγορίας έστω και αν αυτή δεν καλύπτεται από τα γεγονότα ή τη μαρτυρία που δόθηκε μπροστά στο δικαστήριο που παρέπεμψε την υπόθεση. Για τη γενική θεώρηση του θέματος υπάρχει εμπεριστατωμένη μελέτη στο Criminal Law Review (1996) σελ. 889 τιτλοφορούμενη "Adding Counts to an Indictment".
Εν πάση περιπτώσει η κατάληξη του Κακουργιοδικείου ήταν πως το υλικό της προανάκρισης παρείχε ερείσματα για τη συμπερίληψη της έκτης κατηγορίας. Έκρινε, ωστόσο, ασκώντας τη σχετική διακριτική του εξουσία (άρθρο 83 (1) του Κεφ. 155), ότι δεν ενδεικνυόταν τέτοια ενέργεια. Κι αυτό γιατί στις λεπτομέρειες δεν προσδιορίστηκε η μέγιστη ποσότητα της παράνομης ύλης, παράλειψη που θα επηρέαζε δυσμενώς την υπεράσπιση του κατηγορουμένου.
Η αιτιολογία της ενδιάμεσης απόφασης ημερ. 3/11/99, που σχηματοποίησε και παρέπεμψε το ερώτημα, συμπτύσσεται στο παρακάτω απόσπασμα της:
"Αισθανόμαστε ότι, αν επιτρέπαμε την 6η κατηγορία ως έχει, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει δυσμενώς τα δικαιώματα του Κατηγορούμενου να προετοιμάσει και να παρουσιάσει την υπεράσπιση του ενώπιον του Δικαστηρίου. Κατά την κρίση μας η αναφορά σε άγνωστη ποσότητα, μεγαλύτερη των ιχνών, αλλά μη περιοριζόμενη ως προς το ανώτατο της όριο, δεν καθορίζει επαρκώς την ποσότητα κατά τρόπο δίκαιο για τον Κατηγορούμενο ώστε αυτός να μπορέσει να προετοιμάσει και να παρουσιάσει την υπεράσπιση του. Η απόφαση μας πιθανό να ήταν διαφορετική αν στις λεπτομέρειες αδικήματος καθοριζόταν ανώτατο όριο της άγνωστης ποσότητας εκρηκτικής ύλης."
Το δικαστήριο θεώρησε, μνημονεύοντας γιαυτό την ενδιάμεση απόφαση της 27/10/99, ότι σε κατηγορία κατοχής η ποσότητα αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο άμεσα συνδεδεμένο με το συστατικό της γνώσης ότι ο κατηγορούμενος κατέχει το παράνομο υλικό. Παρέπεμψε δε στην απόφαση D.P.P. v. Brooks [1974] 2 All E.R. 840. Και στις επίσης αγγλικές αποφάσεις R. v. Boyesen [1982] Α.C. 768 και Bocking v. Roberts [1973] 3 All E.R. 962.
Ο δικηγόρος της Δημοκρατίας, που επικαλέστηκε και τις παραπάνω αυθεντίες, υπέβαλε ότι η έγκριση του αιτήματος δεν μπορούσε να παραβλάψει τα δικαιώματα της υπεράσπισης, την οποία είχε προμηθεύσει με όλο το μαρτυρικό υλικό που διέθετε η Κατηγορούσα Αρχή. Πρόθεση του ήταν να δείξει, όπως είχε δικαίωμα, με τη μαρτυρία εμπειρογνωμόνων, ότι σε κάποιο χρόνο προγενέστερο της κατηγορίας, ο κατηγορούμενος κατείχε ποσότητα μεγαλύτερη των ιχνών, την οποία όμως δεν μπορούσε να προσδιορίσει. Εν πάση περιπτώσει οι λεπτομέρειες που περιέχει η προτεινόμενη κατηγορία είναι ικανοποιητικές.
Για ενίσχυση της θέσης του ο κ. Παπαϊωάννου αναφέρθηκε στην R. v. Worsell [1969] 2 All E.R. 1183. Εκεί η αρχική κατηγορία ήταν ότι ο κατηγορούμενος κατείχε "ποσότητα ηρωΐνης" (a quantity of diamorphine) χωρίς άδεια. Επιτράπηκε όμως τροποποίηση έτσι ώστε οι λέξεις "a quantity of diamorphine" να αντικατασταθούν με τη φράση "a few droplets of diamorphine". Αποφασίστηκε ότι η κατοχή σωληναρίου που περιείχε "a few small droplets" ναρκωτικής ουσίας, που ήταν ορατή μόνο με τη βοήθεια μικροσκοπίου και ήταν αδύνατο να μετρηθεί, δεν συνιστούσε κατοχή. Ο κατηγορούμενος αθωώθηκε. Όμως το εφετείο επεσήμανε πως κακώς δεν παρέμεινε η κατηγορία όπως είχε διατυπωθεί αρχικά. Παρατήρησε συγκεκριμένα ότι (σελ. 1184):
"It is a great pity that the indictment was amended and a pity that the case for the Crown was not that the appellant had been, at some time prior to the moment when the police arrested him, in possession of a drug. His statement, as already indicated, plus the presence of the tube which had contained the drug, would have been conclusive evidence against him."
Στην υπόθεση Hambleton ν. Callinan & Others [1968] 2 Q.B. 427, κρίθηκε ότι η ημερομηνία κατοχής ναρκωτικής ουσίας μπορεί να αφορά περίοδο προ της κατανάλωσης της. Στη σύνοψη αναφέρεται η απόφαση του Αρχιδικαστή Parker ως εξής:
"Τhe time when possession is said to have taken place could be prior to consumption, because traces of, as here, amphetamine powder in the urine is prima facie evidence of earlier possession."
Το σύνολο των μαρτυρικών στοιχείων είπε ο συνήγορος, περαίνοντας, δόθηκαν στον κατηγορούμενο. Έτσι, γνώριζε με ακρίβεια τι έχει να αντιμετωπίσει για να προετοιμαστεί κατάλληλα.
Ο δικηγόρος του κατηγορουμένου υιοθέτησε την ενδιάμεση απόφαση του Κακουργιοδικείου ημερ. 3/11/99 με την οποία απορρίφθηκε το αίτημα για προσθήκη της έκτης κατηγορίας. Έδωσε όμως έμφαση στην αρχή που υιοθετεί η Boyesen, ανωτέρω, ότι το κριτήριο της κατοχής είναι κατά πόσο η ποσότητα που αναγράφεται στην κατηγορία είναι "ορατή, απτή και μετρήσιμη".
Η υποχρέωση παροχής ικανοποιητικών λεπτομερειών ποινικής κατηγορίας συνιστά και συνταγματική επιταγή. Το άρθρο 12.5 (α) του Συντάγματος ορίζει ότι:
"5. Πας κατηγορούμενος δι' αδίκημά τι έχει τα ακόλουθα κατ' ελάχιστον όρον δικαιώματα:
(α) να πληροφορηθή εις καταληπτήν υπ' αυτού γλώσσαν αμέσως και λεπτομερώς την φύσιν και τους λόγους της εις αυτόν αποδιδομένης κατηγορίας,
(β) ........................................................................."
Όπως προκύπτει από τις υποθέσεις Panayiotis Kannas alias Pombas v. The Police (1968) 2 C.L.R. 29 και Κypros Chrysostomou v. The Police (1971) 2 C.L.R. 176, υπάρχει και αντίστοιχο δικαίωμα του κατηγορουμένου να έχει τέτοια πληροφόρηση. Έκφραση του δικαιώματος αυτού είναι και η ευχέρεια που παρέχεται για υποβολή αιτήματος για περαιτέρω λεπτομέρειες, όπου η κατηγορία δεν παρέχει επαρκή πληροφόρηση για ουσιαστικό συστατικό: βλ. Attorney General v. Petros Demetriou Hjiconstanti (1969) 2 C.L.R. 5.
Ερχόμαστε στο θέμα της ποσότητας σε σχέση με την ορθή διατύπωση κατηγορίας. Ένα σύντομο απόσπασμα από τον Archbold "Criminal Pleading, Evidence & Practice" (1994) Vol. 2, παραγ. 26-66, σελ. 2/1015-2/1016, ερευνά την κατοχή υπό το πρίσμα των αγγλικών αυθεντιών, που χρησιμοποίησε η απόφαση του δικαστηρίου και που προκάλεσε την υποβολή του ερωτήματος:
"In order to found a conviction for the offence of being in possession of a controlled drug contrary to section 5(2) of the 1971 Act, the prosecution do not have to prove possession of a usable quantity of the drug, but merely possession of any quantity, however minute, providing it amounts to something. The question is one of fact for the common sense of the tribunal. If it is visible, tangible and measurable it is certainly something. Quantity may also be relevant to the issue of knowledge. If knowledge cannot be proved, possession cannot be established. Possession denotes a physical control or custody of a thing plus knowledge that you have it in your custody or control. You may possess a thing without knowing or comprehending its nature, but you do not possess it unless you know you have it: R. v. Boyesen [1982] A.C. 768 (overruling R. v. Carver, 67 Cr. App.R. 352, C.A., and explaining Bocking v. Roberts [1974] Q.B. 307). See also D.P.P. v. Brooks [1974] A.C. 862, per Lord Diplock at p. 866H."
Εδώ φυσικά δεν μας απασχολεί, ούτε πρέπει να μας απασχολήσει, η επάρκεια της μαρτυρίας ευρύτερα ή στη συγκεκριμένη αυτή περίπτωση. Αν αναφερθήκαμε σε κάποια έκταση στο θέμα είναι γιατί αποτέλεσε το πλαίσιο των επιχειρημάτων και των δύο πλευρών. Δεν έγκειται όμως σε αυτό η ουσία του τεθέντος ερωτήματος, αλλά στο κατά πόσο η κατηγορία είναι ορθά διατυπωμένη από την άποψη ότι ικανοποιεί τη συνταγματική και νομολογιακή επιταγή για ικανοποιητικές λεπτομέρειες αναφορικά με την προετοιμασία της υπεράσπισης του κατηγορουμένου και για να αποφευχθεί η παραπλάνησή του. Eπισημαίνεται στην Boyesen, ανωτέρω, ότι η ποσότητα που μπορεί να στηρίξει κατηγορία είναι θέμα πραγματικό. Όπως το έθεσε ο Λόρδος Scarman (σελ. 777):
"Τhe question is one of fact for the common sense of the tribunal."
Το ζήτημα όμως δεν μπορεί να εξεταστεί πρωθύστερα πριν να υπάρχει η κατηγορία. Στην ίδια σελίδα επισημαίνει ο ίδιος ο δικαστής και τα εξής:
"If the quantity in custody or control is minute, the question arises - was it so minute that it cannot be proved that the accused knew he had it? If knowledge cannot be proved, possession would not be established."
Από καμιά νομοθετική διάταξη ή νομολογιακή αρχή δε συνάγεται θετική υποχρέωση να παρέχεται, αναφορικά με μικρή ποσότητα ναρκωτικών ή εκρηκτικής ύλης, εκτός από την ελάχιστη και η μέγιστη τιμή της. Ούτε στην περίπτωση των ιχνών κρίθηκε ποτέ ότι επιβάλλεται τέτοια συγκεκριμενοποίηση, φτάνει η κατηγορία να βρίσκει έρεισμα στο μαρτυρικό υλικό που είχε μπροστά του το παραπέμψαν δικαστήριο που, όπως έχει λεχθεί, χωρίς να αμφισβητείται, είναι η περίπτωση εδώ. Η τύχη της μαρτυρίας που θα προσκομισθεί και η αξιολόγηση της σχετικά με το συστατικό της κατοχής αποτελεί θέμα σε μεταγενέστερο στάδιο της δίκης. Στην προκείμενη περίπτωση φαίνεται ότι παρασχέθηκε κάθε δυνατή λεπτομέρεια αναφορικά με την ποσότητα. Λανθασμένα, υπό τις συνθήκες που έχουμε περιγράψει, δεν επιτράπηκε η προσθήκη της νέας κατηγορίας.
Επομένως η απάντησή μας στο ερώτημα είναι αρνητική.
Η απάντηση στο ερώτημα είναι αρνητική.