|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ECLI:CY:AD:2018:A395
AΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 7/2012, ECLI:CY:AD:2018:A395
10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2018
[ΣΤ. ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Λ. ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΥ, Α. ΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥ, Δ.Δ.]
ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ XXXXX ΑΖΙΝΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΘΑΝΟΝΤΑ XXXXX XXXXX ΑΖΙΝΑ ΤΕΩΣ ΑΠΟ ΤΗ XXXXX, ΔΥΝΑΜΕΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ ΑΡ. 97/1993 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 53 ΤΟΥ ΠΕΡΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΕΩΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΩΝ ΑΠΟΘΑΝΟΝΤΩΝ ΝΟΜΟ
ΕΦΕΣΕΙΟΝΤΑ/ΑΙΤΗΤΗ
και
1. XXXXX ΑΖΙΝΑ
2. XXXXX ΑΖΙΝΑ
3. XXXXX XXXXX ΧΡΙΣΤΟΥ
4. XXXXX XXXXX ΨΩΜΑ
ΕΦΕΣΙΒΛΗΤΩΝΚΑΘ' ΩΝ Η ΑΙΤΗΣΗ
Ε. Κορακίδης, για Επαμεινώνδα Κορακίδη ΔΕΠΕ, για Εφεσείοντα/Αιτητή
Π. Ευθυμίου, για τον Εφεσίβλητο αρ. 1
Καμία εμφάνιση για Εφεσίβλητους 2-4
-------------------------------------
ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ.: Η ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δοθεί από τον Παρπαρίνο, Δ.
---------------------------
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ. Ο XXXXX XXXXX Αζίνα, τέως από XXXXX Πάφου, απεβίωσε χωρίς Διαθήκη στις 24.2.1993 και κατέλειπε τους πιο κάτω κληρονόμους:
(α) XXXXX Αζίνα - σύζυγο
(β) XXXXX Αζίνα - υιό
(γ) XXXXX Αζίνα - υιό
(δ) XXXXX Χρίστου - θυγατέρα
(ε) XXXXX Ψωμά - εγγονός -υιός αποθανούσης
Θυγατέρας- XXXXX
(στ) XXXXX Αζίνα - υιός
Κατά το χρόνο του θανάτου του, ο αποβιώσας ήταν εγγεγραμμένος ιδιοκτήτης της ακόλουθης ιδιοκτησίας:
(α) Τεμάχιο αρ. 1X0 Φ/Σχ LI/2, Aρ. Εγγρ. 2XX3, ονομασία "Λάκκος" Πάφος 1/5 μερίδιο
(β) Τεμάχιο, Αρ. Εγγρ. 2XXX9 ονομασία "Λίμνη", Πάφος, 1/7 μερίδιο
(γ) Χωράφι με Αρ. Εγγρ. 4XX1, Χλώρακα, Πάφος.
Ο αποβιώσας κατά το χρόνο του θανάτου του είχε και πιστωτικό λογαριασμό ύψους £1000 στη ΣΠΕ Χλώρακας όπως και χρεωστικό ύψους £4.496,30 στην ίδια ΣΠΕ.
Διαχειριστής της περιουσίας του αποβιώσαντα διορίσθηκε στις 27.2.1994 μέσω Δικαστηρίου ο υιός του XXXXX. Σχετική η Διαχείριση αρ. 97/1993 Ε.Δ. Πάφου.
Εν ζωή ο αποβιώσας μεταβίβασε δια δωρεάς στους υιούς του τα ακόλουθα:
i. XXXXX: 1 χωράφι με αρ. εγγρ. 2XXX3 εις Πάφο
ii. XXXXX: 1 χωράφι, τεμ. Αρ. 2X7/9, εις Πάφο
iii. XXXXX: 2 χωράφια με αρ. εγγρ. 2XXX9 και 2XXX6 εις Πάφο.
Ο Αιτητής/Διαχειριστής προχώρησε και ολοκλήρωσε τον διαχωρισμό του χωραφιού με αρ. εγγρ. 4XX1 εις Χλώρακα αρχικά σε 10 και τελικά σε 11 οικόπεδα τα οποία μεταβιβάστηκαν και ενεγράφησαν επ' ονόματι των κληρονόμων και ΑΗΚ ως ακολούθως:
1. Το Τεμ. 0/7XX6 επ' ονόματι της ΑΗΚ έναντι του ποσού των £2.000.
2. Το Τεμ. 0/7XX5 επ΄ ονόματι XXXXX
3. Το Τεμ. 7XX9 επ΄ ονόματι XXXXX υιό αποβιωσάσης XXXXX
4. Τα Τεμ. 8X4 και 8X5 επ΄ ονόματι XXXXX
5. Τα Τεμ. 8X2, 8X6 και 8X7 επ΄ ονόματι XXXXX/Αιτητή.
6. Τα Τεμ. 8X0, 8X1 και 8X5 πωλήθηκαν έναντι του ποσού των £61.000
Τα άνω ποσά των £61.000 και £2.000 κατανεμήθησαν ως ακολούθως:
1. £29.317,21 έξοδα διαχωρισμού του άνω χωραφιού και έκδοση τίτλων
2. £4.331,30 για εξόφληση χρέους αποβιώσαντος στη ΣΠΕ
3. £805 δικηγορικά έξοδα.
4. £29.046,46 εις XXXXX Αζίνα
Τα χωράφια με αριθμό εγγραφής 2033 μερίδιο 1/5 και 26229 μερίδιο 1/7 μεταβιβάστηκαν κατά ίσα μερίδια στους τρεις κληρονόμους XXXXX, XXXXX και XXXXX/Αιτητή.
Όλοι οι κληρονόμοι συμφώνησαν γραπτώς με τις άνω ενέργειες και διαμοιρασμό από τον Αιτητή/διαχειριστή πλην του XXXXX.
Όπως πολύ ορθά παρατηρεί και το πρωτόδικο Δικαστήριο, εφόσον ο αποβιώσας κατέλειπε σύζυγο, 4 τέκνα και κατιόντα προαποβιωσάσης κληρονόμου, σύνολο 6 στον αριθμό, το κληρονομικό μερίδιο έκαστου είναι 1/6 επί της αδιάθετης και μη διαθέσιμου μέρους της κληρονομιάς.
Με την αίτηση του ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου, ο Εφεσείων/Αιτητής/Διαχειριστής, ζήτησε από το Δικαστήριο την έγκριση των υπό αυτού διενεργηθεισών πράξεων υπό την ιδιότητα του ως Διαχειριστής της περιουσίας του αποβιώσαντος, την απαλλαγή του από οποιαδήποτε προσωπική ευθύνη και οποιαδήποτε άλλη οδηγία ήθελε δώσει με την οποία να επιλύονταν όλα τα ζητήματα στην διαχείριση. Να σημειωθεί ότι η κληρονόμος XXXXX αποποιήθηκε του κληρονομικού της μεριδίου προς όφελος των κληρονόμων XXXXX και Εφεσείοντα. Ο κληρονόμος XXXXX Αζίνας/Εφεσίβλητος ενέστη στην Αίτηση προβάλλοντας διάφορους λόγους. Μετά από ακρόαση το πρωτόδικο Δικαστήριο με απόφαση του ημερ. 31.10.2011 απέρριψε την αίτηση. Απέρριψε την αίτηση για τρεις βασικούς λόγους:
1. Με δεδομένη την πιο πάνω αποποίηση και αποδοχή υπό των υπόλοιπων κληρονόμων της διανομής που έγινε από τον Εφεσείοντα η αντιδικία περιορίστηκε στο μερίδιο που έλαβαν οι κληρονόμοι Εφεσείων, Εφεσίβλητος και XXXXX, εν ζωή και μετά θάνατο του αποβιώσαντα, στην περιουσία του πατέρας τους. Σύμφωνα με τον Εφεσείοντα οι τρεις έλαβαν περιουσία αξίας:
XXXXX €1.241.000
XXXXX €994.628 και
Εφεσείων €887.000
Οι υπολογισμοί αυτοί δεν έγιναν αποδεκτοί από το πρωτόδικο Δικαστήριο για τους λόγους που φαίνονται στο ακόλουθο απόσπασμα από την απόφαση του.
"Η πιο πάνω εισήγηση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή διότι στηρίζεται σε λανθασμένα στοιχεία τα οποία δεν επιτρέπουν στο Δικαστήριο να αποφανθεί αν τελικά ο XXXXX Αζίνας πήρε το κληρονομικό του μερίδιο που είναι το 1/6. Σημειώνεται πως το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται αν ο Καθ΄ ου η Αίτηση έχει αδικηθεί ως προς το κληρονομικό του μερίδιο ή έχει υπερκαλυφθεί αφού ελλείπει το σωστό υπόβαθρο. Πιο συγκεκριμένα μέρος της αξίας της περιουσίας των προαναφερομένων προσώπων (XXXXX, XXXXX, XXXXX) υπολογίστηκε ως εξής: €141.000,00 το οικόπεδο που μεταβιβάστηκε στον Καθ΄ ου η Αίτηση, €300.000,00 από δύο οικόπεδα που μεταβιβάστηκαν στον XXXXX και €437.000,00 από τρία οικόπεδα που μεταβιβάστηκαν στον XXXXX. Τα εν λόγω ποσά δεν είναι τα ορθά ποσά που θα έπρεπε να λάβει υπόψη ο διαχειριστής καθ΄ ότι όπως ξεκαθαρίστηκε από τον εκτιμητή οι αξίες των οικοπέδων δεν ήταν ως είναι αυτά οικόπεδα, αλλά ως αξία του χωραφιού παρά το ότι η εκτίμηση έγινε το 2011, δηλαδή μετά το διαχωρισμό του χωραφιού σε οικόπεδα. Το γιατί δόθηκαν οδηγίες στον εκτιμητή να ετοιμάσει τέτοια εκτίμηση παρέμεινε ανεξήγητο από πλευράς Αιτητή, όφειλε όμως να δώσει εξηγήσεις. Από τη στιγμή που μεταβίβαζε οικόπεδα ως τέτοια θα έπρεπε να τα εκτιμήσει και συνυπολογίσει. Η αξία των οικοπέδων είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα σύμφωνα με τον εκτιμητή του Αιτητή. Επομένως δεν αποκλείεται τα δύο και τρία οικόπεδα που έχουν μεταβιβαστεί στους XXXXX και XXXXX, να ξεπερνούν την αξία της περιουσίας του Καθ΄ ου η Αίτηση, συνεπώς το Δικαστήριο είναι γι΄ αυτό το λόγο που αναφέρει ότι ενώπιον του δεν τέθηκε το σωστό υπόβαθρο και βάση για να ελέγξει κατά πόσο ο XXXXX Αζίνας έχει πάρει το κληρονομικό του μερίδιο."
2. Δεν εφάρμοσε ο Εφεσείων τις διατάξεις των άρθρων 44(α) και 51 του Περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου, ΚΕΦ. 195 αλλά επιχείρησε να εφαρμόσει "κατά κάποιο μέρος τα συμφωνηθέντα προ του θανάτου του αποβιώσαντα και όσα ήταν μετά το θάνατο του αποδεκτά από τους υπόλοιπους κληρονόμους, πλην του Εφεσίβλητου." Έκρινε ως αποτέλεσμα λανθασμένη την "πληρωμή χρημάτων από την περιουσία του αποβιώσαντα για σκοπούς διαχωρισμού των οικοπέδων τα οποία δόθηκαν στους XXXXX και XXXXX, πλην όμως εκ των υστέρων δεν υπολογίστηκαν ως οικόπεδα. Θα έπρεπε να γίνει η μεταβίβαση σε όποιους αναλογούσαν και όχι να πληρωθούν τα έξοδα διαχωρισμού και μεταβιβάσεων από την περιουσία".
3. Χαρακτήρισε επίσης ως λανθασμένη την απόδοση στον XXXXX του ποσού των £29.046,49 χωρίς αναφορά ποια θα ήταν η αξία τους σήμερα ή όταν ολοκληρώθηκε ο διαχωρισμός.
Τέλος απέφυγε να δώσει οποιεσδήποτε οδηγίες ή εκδώσει διάταγμα για επίλυση των διαφορών ενόψει του ότι τα στοιχεία ενώπιον του και ειδικότερα η απουσία αναγκαίων εκτιμήσεων δεν επέτρεπαν κάτι τέτοιο.
Ο Εφεσείων με πέντε λόγους προσβάλλει την πρωτόδικη απόφαση ως εσφαλμένη. Προβάλλει ότι λανθασμένα αυτό παρέλειψε να αποφασίσει με ποιο τρόπο θα έπρεπε να υπολογιστούν οι παροχές εν ζωή του αποθανόντα και η αξία της περιουσίας που είχε κατά το χρόνο του θανάτου του, ώστε να μπορεί να υπολογιστεί η πλασματική κληρονομική μερίδα. Επίσης, λανθασμένα κατέληξε ότι τα στοιχεία που είχαν τεθεί ενώπιον του δεν του επέτρεπαν να αποφανθεί αν τελικά ο XXXXX Αζίνας πήρε το κληρονομικό του μερίδιο και λανθασμένα κατέληξε ότι δεν μπορούσε να εγκρίνει τις πράξεις του Εφεσείοντα και να τον απαλλάξει από οποιαδήποτε ευθύνη. Τέλος, προσβάλλεται ως λανθασμένη η άρνηση του πρωτόδικου Δικαστηρίου να δώσει οδηγίες για επίλυση των προβλημάτων στη διαχείριση και ότι λανθασμένα καταδίκασε την περιουσία του αποβιώσαντος στα έξοδα της πρωτόδικης διαδικασίας.
Ο ευπαίδευτος συνήγορος του Εφεσείοντα με αναφορά στην Κυριακίδης κ.α. ν. Δικηγορόπουλου κ.α. (2012) 1 Α.Α.Δ. 1164 εισηγήθηκε ότι το πρωτόδικο Δικαστήριο όφειλε να καταλήξει με ποιο τρόπο θα έπρεπε να υπολογιστούν οι παροχές εν ζωή του αποθανόντος και η αξία της περιουσίας του κατά το χρόνο του θανάτου του ώστε να μπορεί να υπολογιστεί η πλασματική κληρονομική μερίδα και ότι λανθασμένα αυτό κατέληξε ότι τα στοιχεία ενώπιον του ήταν ελλιπή ώστε να αποφανθεί κατά πόσο ο κληρονόμος, Εφεσίβλητος 1, πήρε το κληρονομικό του μερίδιο. Αντίθετα, σύμφωνα με αυτόν, όλα τα στοιχεία ευρίσκοντο ενώπιον του και μπορούσε να καταλήξει. Επίσης ότι ο Εφεσείων υπό την ιδιότητα του ως διαχειριστής της περιουσίας του αποβιώσαντα ενήργησε καλόπιστα, έντιμα και δίκαια και θα έπρεπε να απαλλαγεί από οποιαδήποτε προσωπική ευθύνη και να τερματιστεί η διαδικασία της διαχείρησης.
Προς αντίθετη κατεύθυνση οδηγεί η αγόρευση του ευπαίδευτου συνήγορου του Εφεσίβλητου 1 ο οποίος υποστήριξε την πρωτόδικη απόφαση ως ορθή.
Εξετάσαμε με πολλή προσοχή τα όσα τέθηκαν ενώπιον μας και είναι η κατάληξη μας ότι η Έφεση θα πρέπει να επιτύχει. Όπως έχει προαναφερθεί, έκαστος των κληρονόμων δικαιούται σε κληρονομικό μερίδιο κατά 1/6 επί της αδιάθετης και μη διαθέσιμου μέρους της κληρονομιάς του αποβιώσαντος σύμφωνα με το Άρθρο 44(α) του ΚΕΦ. 195. Πώς γίνεται ο υπολογισμός του κληρονομικού μεριδίου προβλέπεται από το Άρθρο 51 επίσης του ΚΕΦ. 195 εφόσον δεν υπάρξει άλλη συμφωνία όλων των κληρονόμων. Εδώ δεν υπήρχε.
Το Άρθρο 51 έχει ως ακολούθως:
"51. Οπoιoδήπoτε τέκvo ή άλλoς κατιώv τoυ απoβιώσαvτoς o oπoίoς καθίσταται δικαιoύχoς για διαδoχή στo βάσει τoυ vόμoυ μη διαθέσιμo μέρoς της κληρovoμιάς και στo τυχόv αδιάθετo μέρoς της κληρovoμιάς, λoγαριάζει κατά τov υπoλoγισμό της μερίδας τoυ, oπoιαδήπoτε κιvητή ιδιoκτησία και ακίvητη ιδιoκτησία πoυ λήφθηκε από αυτόv από τov απoβιώσαvτα σε oπoιoδήπoτε χρόvo-
(α) με παρoχή εv ζωή ή
(β) δυvάμει γαμικής σύμβασης ή
(γ) ως πρoίκα ή
(δ) με δωρεά λόγω θαvάτoυ:
Νoείται ότι καμιά τέτoια κιvητή ιδιoκτησία ή ακίvητη ιδιoκτησία δεv λoγαριάζεται αv o απoβιώσας άφησε διαθήκη πoυ περιέχει ειδική διάταξη για μη υπoλoγισμό τέτoιας κιvητής ιδιoκτησίας ή ακίvητης ιδιoκτησίας."
Η λογική του υπολογισμού της μερίδας, σύμφωνα με τον Άρθρο 51(α) που μας ενδιαφέρει εδώ, φαίνεται στο πιο κάτω απόσπασμα από το σύγγραμμα Hanbury's Modern Equity, 9η Έκδοση, σελ. 464 το οποίο υιοθετήθηκε στη Κυριακίδης (άνω):
"Με αφετηρία το δεδομένο ότι ο ανιών είχε την ίδια αγάπη και στοργή για όλους τους κατιόντες του, ο νομοθέτης, με τη θέσπιση των επίμαχων προνοιών, στοχεύει, όπως πολύ ορθά και το πρωτόδικο δικαστήριο, στην παρούσα περίπτωση, επισημαίνει, στην κατοχύρωση της αρχής της ισότητας του κληρονομικού δικαιώματος. Η προκύπτουσα όμως ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της συνεισφοράς ανακατανομή της περιουσίας, δεν στοχεύει στην εκ των υστέρων επίτευξη ισότητας μεταξύ των κατιόντων. Στόχος δηλαδή της ανακατανομής που η εφαρμογή της συνεισφοράς συνεπάγεται, δεν είναι να θέσει τον κατιόντα που κατά τη διάρκεια της ζωής του κληρονομούμενου έλαβε περιουσία χαμηλότερης αξίας από αυτή που άλλος κατιόντας έλαβε από τον κληρονομούμενο, σε ίση μοίρα με τον άλλο που πήρε περισσότερα, αλλά να εμποδίσει τους κατιόντες που έλαβαν περιουσία μεγαλύτερης αξίας από του να λάβουν ίσο μερίδιο με το λιγότερο ευεργετηθέντα κατιόντα. Με άλλα λόγια, η συνεισφορά αποβλέπει στην ανακατανομή των κληρονομικών μεριδίων, με τρόπο που να μην προκαλείται αδικία σε εκείνους από τους κατιόντες που έλαβαν παροχές μικρότερης αξίας. Επομένως, αν οι παροχές στις οποίες ένας από τους κατιόντες έτυχε κατά τη διάρκεια της ζωής του κληρονομούμενου, υπερβαίνουν το κληρονομικό μερίδιο στο οποίο αυτός δικαιούται από τη νόμιμη και αδιάθετη μοίρα της κληρονομιάς, τότε αυτός δεν υπέχει υποχρέωση να επιστρέψει οποιοδήποτε επιπλέον ποσό ήθελε κριθεί ότι του έχει καταβληθεί. Απλά, αποκλείεται από το κληρονομικό μερίδιο στο οποίο, υπό κανονικές συνθήκες, θα δικαιούτο. Χρήσιμη αναφορά σε σχέση με τους στόχους του θεσμού της συνεισφοράς μπορεί να γίνει στο σύγγραμμα Hanbury's Modern Equity, 9η έκδοση, σελ. 464."
Όσον αφορά το χρόνο που θα πρέπει να υπολογίζεται η αξία των εν ζωή παροχών στους κληρονόμους, αλλά και της αξίας της περιουσίας αντικείμενο της κληρονομιάς, τα όσα λέχθησαν στην Κυριακίδης (άνω),που απασχόλησε παρόμοιο θέμα, ισχύουν και εδώ.
"Το ισχύον κυπριακό κληρονομικό δίκαιο διαπνέεται από ροπή προσδιορισμού των καθοριστικών ουσιωδών χρόνων, με αναφορά στην ημερομηνία θανάτου του κληρονομούμενου*. Το κληρονομικό μερίδιο ενός εκάστου κληρονόμου γεννάται με το θάνατο του κληρονομούμενου και αποκρυσταλλώνεται με αναφορά στην αξία της περιουσίας αντικείμενο της κληρονομιάς, της εν λόγω αξίας αποτιμούμενης σε χρήμα κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου.
Η απάντηση στα δύο ερωτήματα που έχουμε θέσει πιο πάνω, εξαρτάται αποκλειστικά από την ερμηνεία του Άρθρου 51 του Κεφ. 195. Αποτελεί ερμηνευτικό αξίωμα ότι, όπου το λεκτικό του Νόμου είναι σαφές, ο Νόμος πρέπει να εφαρμόζεται ως έχει (Cyprus Cements Company Limited v. Republic (1974) 3 C.L.R. 514).
Στην παρούσα περίπτωση το λεκτικό του Νόμου δεν προσδιορίζει το χρόνο υπολογισμού της αξίας της περιουσίας που ο κληρονομούμενος είχε παραχωρήσει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ως εκ τούτου, θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε την πρόθεση του Νομοθέτη με αναφορά στους ερμηνευτικούς κανόνες. Παρενθετικά σημειώνουμε ότι η ερμηνεία με αναφορά στο σκοπό του νομοθετήματος, έχει πλέον νομολογιακά εδραιωθεί (Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις Πλάζα Λτδ. κ.ά. ν. Συμβουλίου Βελτιώσεως Γερμασόγειας (1998) 3 Α.Α.Δ. 348). Στην προσπάθεια μας να διαπιστώσουμε την πρόθεση του Νομοθέτη θα λάβουμε υπόψη τους πιο κάτω ερμηνευτικούς κανόνες:
(α) Ένας Νόμος πρέπει να ερμηνεύεται στο σύνολό του (Georghiades v. Republic (1969) 3 C.L.R. 396, P. Katsaras and others v. Republic (1973) 3 C.L.R. 145),
(β) Ένας Νόμος δεν μπορεί να ερμηνεύεται με τρόπο που οδηγεί σε άδικα, παράδοξα, παράλογα ή άτοπα αποτελέσματα (Katsaras (πιο πάνω), Southfields Industries Ltd. ν. Δήμου Λευκωσίας (1995) 3 Α.Α.Δ. 59 και Γενικός Εισαγγελέας ν. Ευαγόρου (2003) 2 Α.Α.Δ. 82) και
(γ) Ο σκοπός για τον οποίο έχει θεσπιστεί ο Νόμος αποτελεί σημαντικό παράγοντα για σκοπούς της ορθής ερμηνείας του (Ράφτης ν. Δημοκρατίας (2002) 3 Α.Α.Δ. 345).
Αναφορικά με τον κανόνα (α) (πιο πάνω) θα λάβουμε υπόψη τα όσα έχουμε ήδη επισημάνει σε σχέση με την ροπή από την οποία διαπνέεται το Κυπριακό Κληρονομικό Δίκαιο.
Έχουμε εξετάσει προσεκτικά το κείμενο του Άρθρου 51 του Κεφ. 195. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, μέσα από τη θέσπιση του ο Νομοθέτης στόχευε στη διασφάλιση της αρχής της ισότητας του κληρονομικού δικαιώματος. Επομένως, το ζητούμενο είναι ο τρόπος με τον οποίο θα διασφαλισθεί αυτή η πρόθεση του Νομοθέτη. Με άλλα λόγια, ποια είναι η ερμηνεία του Άρθρου 51 η οποία θα δώσει αποτελεσματική εφαρμογή στη συγκεκριμένη πρόθεση του Νομοθέτη.
Το Άρθρο 51 απαιτεί από κάθε δικαιούχο για διαδοχή στο βάσει του Νόμου μη διαθέσιμο μέρος της κληρονομιάς και στο τυχόν αδιάθετο μέρος της κληρονομιάς, να λογαριάσει κατά τον υπολογισμό του μεριδίου του «οποιαδήποτε κινητή ιδιοκτησία και ακίνητη ιδιοκτησία που λήφθηκε από αυτόν από τον αποβιώσαντα σε οποιοδήποτε χρόνο».
Είναι σαφές ότι για να καταστεί δυνατή η διανομή της περιουσίας, η αξία της πρέπει να αποτιμηθεί σε χρήμα. Είναι επίσης σαφές ότι αυτή η αποτίμηση θα λάβει χώρα μετά το θάνατο του κληρονομούμενου. Τέλος, είναι αυτονόητο ότι το «μη διαθέσιμο μέρος» της κληρονομιάς και το «τυχόν αδιάθετο μέρος της κληρονομιάς» θα αποτιμηθούν με βάση την αξία που είχε κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου. Αποτίμηση της αξίας της παροχής με βάση την ημερομηνία της παροχής και όχι με βάση την ημερομηνία του θανάτου, σημαίνει ότι για τον υπολογισμό του κληρονομικού μεριδίου θα χρησιμοποιηθούν δύο ημερομηνίες - η ημερομηνία της παροχής και η ημερομηνία του θανάτου.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία, οι αξίες της ακίνητης ιδιοκτησίας έχουν αυξηθεί σημαντικά μεταξύ της ημερομηνίας της παροχής και της ημερομηνίας του θανάτου. Είναι επομένως βέβαιο ότι αποτίμηση της κληρονομιάς με τη χρησιμοποίηση δύο ημερομηνιών θα είχε ως άμεση συνέπεια την ανισότητα στο ποσό της κληρονομιάς του κάθε ενός από τους κληρονόμους. Θα απέληγε σε πλήρη εξουδετέρωση της πρόθεσης του Νομοθέτη, η οποία, υπενθυμίζουμε, στόχευε στη διασφάλιση της αρχής της ισότητας του κληρονομικού δικαιώματος. Για τη διασφάλιση της εν λόγω ισότητας, πρέπει να εφαρμοστεί ο αυτός χρόνος αποτίμησης της αξίας. Κρίνουμε επομένως ότι ο χρόνος αποτίμησης της αξίας της παροχής θα πρέπει να είναι η ημερομηνία του θανάτου του κληρονομούμενου. Αντίθετη προσέγγιση όχι μόνο θα καταστρατηγούσε και θα απέτρεπε τη σαφή πρόθεση του Νομοθέτη περί κατοχύρωσης της αρχής της ισότητας του κληρονομικού μεριδίου με την έννοια που έχουμε εξηγήσει πιο πάνω, αλλά ταυτόχρονα θα οδηγούσε σε άδικα αποτελέσματα τα οποία απαγορεύονται από τους ερμηνευτικούς κανόνες.
Επομένως, για να διαγνωστεί το ύψος του μεριδίου ενός εκάστου των παιδιών της αποβιωσάσης στην περιουσία που η τελευταία άφησε κατά το χρόνο του θανάτου της, θα πρέπει στην αξία της εν λόγω περιουσίας να προστεθεί η αξία μιας εκάστης των παροχών κατά το χρόνο του θανάτου της μητέρας, που κάθε ένα από τα παιδιά της έλαβε ενόσω αυτή ζούσε. Ακολούθως, το άθροισμα που θα προκύψει να διαιρεθεί δια του αριθμού των παιδιών της, στη συγκεκριμένη περίπτωση δια του αριθμού 5 και από τον αριθμό που θα προκύψει να αφαιρεθεί η κατά το χρόνο του θανάτου της μητέρας, αξία της προς ένα έκαστο από αυτά εν ζωή παροχής, χωρίς την οποιαδήποτε «διορθωτική παρέμβαση», από πλευράς του δικαστηρίου. Περιθώριο για τέτοιες παρεμβάσεις δεν παρέχεται από τις πρόνοιες του Άρθρου 51."
Με βάση τα πιο πάνω, προκειμένου να εξευρεθεί το ύψος του μεριδίου ενός εκάστου των δικαιούχων στην περιουσία που ο αποβιώσας άφησε κατά το χρόνο του θανάτου του, θα έπρεπε στην αξία της εν λόγω περιουσίας που είχε κατά το χρόνο του θανάτου, να προστεθεί η αξία μιας εκάστης των παροχών, κατά το χρόνο του θανάτου του αποβιώσαντος πατέρα, που κάθε δικαιούχος έλαβε ενόσω αυτός ζούσε. Ακολούθως, το όποιο άθροισμα προκύψει θα έπρεπε να διαιρεθεί διά του αριθμού των δικαιούχων, έξι (6) στην παρούσα περίπτωση και από τον αριθμό που θα προέκυπτε ν΄αφαιρείτο η κατά το χρόνο του θανάτου του αποβιώσαντος πατέρα, η αξία της προς ένα έκαστο, από όσων έχουν λάβει της, εν ζωή παροχής. Το πώς έκρινε τα πράγματα στην παρούσα υπόθεση το πρωτόδικο Δικαστήριο το έχουμε αναφέρει νωρίτερα. Τελούσε υπό πλάνη αναφορικά με τον υπολογισμό και τον χρόνο των αξιών με αποτέλεσμα την μη ορθή εκτίμηση της κληρονομικής μερίδας εκάστου των κληρονόμων. Βεβαίως, θα πρέπει να λεχθεί ότι από το Δικαστήριο ελλείπαν και οι αξίες τόσο των εν ζωή παροχών κατά τον κρίσιμο χρόνο του θανάτου του αποβιώσαντος αλλά και της ίδιας της περιουσίας που άφησε κατά το θάνατο του εφόσον δεν τέθησαν ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου οι εκτιμήσεις προς την κατεύθυνση αυτή.
Για τον πιο πάνω λόγο η Έφεση επιτυγχάνει. Εν όψει όμως ότι ενώπιον μας δεν υπάρχουν όλα εκείνα τα στοιχεία επί των οποίων το Εφετείο θα μπορούσε να προχωρήσει και εκδώσει απόφαση στα πλαίσια της παρούσας Έφεσης, καταλήξαμε στην απόφαση να παραμερίσουμε την πρωτόδικη απόφαση με οδηγίες όπως ο φάκελος τεθεί ενώπιον άλλου Δικαστή του ίδιου Επαρχιακού Δικαστηρίου για επανεκδίκαση. Νοουμένου ότι δεν επέλθει συμφωνία μεταξύ των κληρονόμων, αναμένεται να τεθούν ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου με τη νέα σύνθεση όλα τα αναγκαία στοιχεία, σύμφωνα με την καθοδήγηση που προσφέρεται με την παρούσα απόφαση μας, ώστε να υπολογίσει το ύψος του κληρονομικού μεριδίου εκάστου κληρονόμου επί της αδιάθετης περιουσίας του αποβιώσαντος.
Τα έξοδα πρωτοδίκως όπως και τα έξοδα της Έφεσης, τα οποία να υπολογιστούν από τον Πρωτοκολλητή και εγκριθούν από το Δικαστήριο, να καταβληθούν από την περιουσία του αποβιώσαντα.
ΣΤ. ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ.
Λ. ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ.
Α. ΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥ, Δ.
/γκ