Λουκή Λουκαΐδη,

- και -

1. Εκδοτική Εταιρεία Αλήθεια Λτδ,

2. Φρίξου Ν. Κουλέρμου,

3. Αλέκου Κωνσταντινίδη,

4. Σωκράτη Χάσικου,

5. Πάμπου Χαραλάμπους,

6. Λουκά Γ. Χαραλάμπους,

------------------------

1. Εκδοτική Εταιρεία Αλήθεια Λτδ,

2. Αλέκου Κωνσταντινίδη,

3. Πάμπου Χαραλάμπους,

4. Λουκά Γ. Χαραλάμπους,

- και -

Λουκή Λουκαΐδη,

------------------------

Για τον Εφεσείοντα: Κ. Ταλαρίδης.

Για τους Εφεσίβλητους: Σ. Φασουλιώτης, εκ μέρους Χρ. Πουργουρίδη.

Για τους Εφεσείοντες: Σ. Φασουλιώτης, εκ μέρους Χρ. Πουργουρίδη.

Για τον Εφεσίβλητο: Κ. Ταλαρίδης.

------------------------

------------------------

Δικαιολογημένη κρίνεται η συνεκδίκαση των τριών αγωγών, λαμβανομένων υπόψη της ομοιότητας των επιδίκων θεμάτων και, γενικότερα, του σκοπού των δημοσιευμάτων, που είχαν κοινό στόχο να εκθέσουν τον κ. Λουκαΐδη ως άτομο χωρίς υπόσταση, καταχραστή της θέσης του, χάριν οικονομικού οφέλους και προς εξυπηρέτηση φίλων του.

Με τα δημοσιεύματα, κατηγορείται ο κ. Λουκαΐδης για χρήση τόσο του υπηρεσιακού τηλεφώνου του στη Γενική Εισαγγελία όσο και του τηλεφώνου στην κατοικία του για ιδιωτικούς σκοπούς, προς μεγάλη ζημία του δημοσίου. Μηνιαίοι λογαριασμοί, ανερχόμενοι σε εκατοντάδες λίρες, χρεώνονταν στο δημόσιο, ενώ μεγάλο μέρος των χρεώσεων αφορούσε ιδιωτικές επικοινωνίες του ιδίου και μελών της οικογένειάς του. Παράλληλα, κατηγορείται ότι χρησιμοποιούσε για ιδιοτελείς σκοπούς το δικαίωμα παροχής φιλοξενίας σε τρίτα πρόσωπα, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκτός Κύπρου. Ωσαύτως, κατηγορείται ότι χρησιμοποίησε κονδύλια φιλοξενίας, για να εξασφαλίσει στον εαυτό του και στη σύζυγό του διακοπές στο Λονδίνο. Οι καταχρήσεις του δικαιώματος φιλοξενίας επεκτείνονταν και στην παροχή φιλοξενίας στο γραφείο του υπό τη μορφή κεραστικών, γεγονός που χαρακτηρίζει και τη μικρότητά του να εκμεταλλεύεται το καθετί που θα μπορούσε να του επιφέρει οικονομικό όφελος. Εκτός από τις ατασθαλίες αυτές, του προσάπτεται μομφή και για τις σχέσεις του με έμπορο όπλων, καταγγελία του οποίου ο κ. Λουκαΐδης διαβίβασε προς εξέταση, χωρίς οποιαδήποτε άλλη ανάμειξη.

Με άλλο δημοσίευμα, προσάπτεται μομφή στον κ. Λουκαΐδη για την παρέμβασή του σε υπόθεση διαχωρισμού οικοπέδων στη Λάρνακα, αποβλέπουσα στην εξυπηρέτηση φίλου του. Παραδεκτό είναι ότι ο κ. Λουκαΐδης γνωμάτευσε σε σχέση με το επίμαχο θέμα, κατά τρόπο αντίθετο προς την προγενέστερα δοθείσα γνωμάτευση από δικηγόρο της Δημοκρατίας, η οποία τελικά δεν υιοθετήθηκε από τη Γενική Εισαγγελία. Εκείνο που παραλείπει το δημοσίευμα να αναφέρει είναι ότι ο επηρεαζόμενος, ο φίλος του κ. Λουκαΐδη, προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο, με αποτέλεσμα να δικαιωθεί, με το Ανώτατο Δικαστήριο να υιοθετεί θέση σύμφωνη με τη γνωμάτευση του κ. Λουκαΐδη ως προς τις νομικές πτυχές του θέματος.

΄Ετερο δημοσίευμα αφορούσε την απόκτηση, κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του κ. Λουκαΐδη ως Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα, δύο αδασμολόγητων αυτοκινήτων, γεγονός το οποίο προβάλλεται ως άλλο παράδειγμα προώθησης των ανόμων επιδιώξεών του. Το δημοσίευμα αυτό δεν αποτελεί αντικείμενο αγωγής. Προσάχθηκε, όμως, μαρτυρία και έγινε δεκτή και σε σχέση με αυτό το δημοσίευμα, ως αποκαλυπτική των κινήτρων των εναγομένων και του πάθους, από το οποίο διακατέχονταν, να πλήξουν τον ενάγοντα παντοιοτρόπως.

Τέλος, κατηγορείται ο κ. Λουκαΐδης ότι, στο παρελθόν, παρέλειψε να ανανεώσει την άδεια κυκλοφορίας του αυτοκινήτου του και την άδεια οδηγού για ορισμένο χρονικό διάστημα και, επίσης, ότι οδηγούσε χωρίς ασφαλιστική κάλυψη. ΄Οντως, αποδείχτηκε ότι, σε δύο περιπτώσεις, ο κ. Λουκαΐδης παρέλειψε για μεγάλο χρονικό διάστημα να ανανεώσει την άδεια οδηγού και την άδεια οδικής χρήσης του αυτοκινήτου του, γεγονός το οποίο ο ίδιος απέδωσε σε αμέλεια. Ως προς την ασφαλιστική κάλυψη, η μαρτυρία έφερε σε φως ότι ο ισχυρισμός ήταν ανυπόστατος και, παρεπόμενα, αβάσιμα τα δυσμενή σχόλια που διατυπώθηκαν αναφορικά με αυτό.

Προσάχθηκε εκατέρωθεν μαρτυρία αναφορικά με το αληθές των δημοσιευμάτων, η τεκμηρίωση του οποίου βάρυνε τους εναγομένους.

Το Δικαστήριο αξιολόγησε την προσαχθείσα μαρτυρία στο πλαίσιο των επιδίκων θεμάτων. Μέρος της μαρτυρίας, όπως υποδεικνύει, συνίστατο από έγγραφα, το περιεχόμενο των οποίων αναλύεται και ερμηνεύεται στην απόφασή του. Τα ευρήματα του Δικαστηρίου, αναφορικά με την αξιοπιστία των μαρτύρων οι οποίοι κατέθεσαν ενώπιόν του, περιέχονται στο ακόλουθο απόσπασμα της πρωτόδικης απόφασης:-

Η αποδοχή της μαρτυρίας του κ. Λουκαΐδη κλονίζει, σε μεγάλο βαθμό, το βάθρο των δημοσιευμάτων, ιδιαίτερα εκείνο το μέρος τους που εκθέτει τα κρίσιμα γεγονότα που σχολιάζονται.

Μετά από συνεκτίμηση της μαρτυρίας, το Δικαστήριο προέβη στα ακόλουθα ευρήματα, τα οποία συνοψίζουμε:-

Δεν υπήρχε απόκλιση από το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, ως προς τη διεκδίκηση της καταβολής των ποσών τα οποία αντιπροσώπευαν οι λογαριασμοί των τηλεφώνων του κ. Λουκαΐδη είτε στο γραφείο είτε στο σπίτι του. Το γεγονός αυτό επιμαρτυρείται και από την έγκριση των λογαριασμών από τις Λογιστικές Αρχές και την απουσία οποιωνδήποτε ερωτηματικών ως προς το παραδεκτό των δαπανών από τις Ελεγκτικές Αρχές. Παρόλο που οι χρεώσεις ήταν μεγάλες, δεν υπήρχε ο,τιδήποτε το μεμπτό στη διεκδίκησή τους. Οι εγκύκλιοι, που διείπαν την καταβολή των τελών, και η πρακτική, που ακολουθείτο, καθιστούσαν παραδεκτές τις διεκδικήσεις του κ. Λουκαΐδη. Αντικείμενο των δημοσιευμάτων δεν ήταν το ύψος των τηλεφωνικών λογαριασμών, αφ' εαυτού, αλλά η διεκδίκησή τους έξω από το θεσμικό πλαίσιο.

΄Οπως και στην περίπτωση των τηλεφωνημάτων, έτσι και στην περίπτωση των δαπανών για τη φιλοξενία τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, αυτές έγιναν μέσα στα πλαίσια των επιτρεπομένων ορίων και έτυχαν της έγκρισης των Λογιστικών Αρχών, χωρίς, παράλληλα, να διατυπωθεί οποιοδήποτε ερωτηματικό από τις Ελεγκτικές Αρχές.

Και σ' αυτό τον τομέα οι δαπάνες έγιναν μέσα στα επιτρεπτά όρια και εγκρίθηκαν από τις Λογιστικές Αρχές, χωρίς καμιά αμφισβήτηση από τις Ελεγκτικές Αρχές.

Με τα δημοσιεύματα, όπως διαπιστώνει το Δικαστήριο, αποδίδονται στον κ. Λουκαΐδη παράνομες εγκληματικές πράξεις, ως η απόσπαση χρημάτων με ψευδείς παραστάσεις, συνεπαγόμενες, ταυτόχρονα, κατάχρηση του αξιώματός του. Τα δημοσιεύματα δεν απέβλεπαν στην επίκριση του κ. Λουκαΐδη για το ύψος των λογαριασμών των τηλεφώνων του αλλά για την παράνομη και καταχρηστική χρήση του τηλεφώνου, απολήγουσα στην απόσπαση χρημάτων, τα οποία δεν εδικαιούτο.

Αφήνεται σαφώς να νοηθεί, από το δημοσίευμα, ότι ο κ. Λουκαΐδης είχε ύποπτες και παράνομες σχέσεις με έμπορο όπλων, οι οποίες αποτέλεσαν την αφετηρία για την προώθηση καταγγελιών του. Κανένα στοιχείο δεν κατατέθηκε, που να καταδεικνύει την ύπαρξη φιλίας μεταξύ του κ. Λουκαΐδη και του κατονομαζόμενου, κατ' ισχυρισμό, εμπόρου όπλων, ή ότι ο κ. Λουκαΐδης είχε οποιαδήποτε ανάμειξη στις επιχειρήσεις του. Ο ίδιος αποστασιοποιήθηκε, όπως ανέφερε, από την εξέταση παραπόνου του εν λόγω ατόμου, λόγω της αντιδικίας που είχε με την εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» και το συντακτικό της προσωπικό, ισχυρισμός, ο οποίος έγινε δεκτός ως αληθής. Επομένως, και σ' αυτή την περίπτωση, έλειπε ολότελα το βάθρο των γεγονότων, στα οποία βασίστηκαν τα άκρως δυσφημιστικά σχόλια για τον κ. Λουκαΐδη.

Η παρέμβαση του κ. Λουκαΐδη είχε ως αντικείμενο την αποτροπή αδικίας και όχι την επίδειξη εύνοιας χάριν των συμφερόντων του φίλου του, όπως χαρακτηρίζεται το πρόσωπο αυτό από το Δικαστήριο, ή του πάρα πολύ γνωστού του, όπως ο ίδιος ο κ. Λουκαΐδης περιέγραψε το άτομο που παραπονέθηκε σ' αυτό. Ο ίδιος ο Γενικός Εισαγγελέας ήταν της άποψης ότι η γνωμάτευση του κ. Λουκαΐδη έπρεπε να υιοθετηθεί. Η τελική δικαίωσή του (του κ. Λουκαΐδη), ως προς την ορθότητα των αρχών του δικαίου τις οποίες διατύπωσε, υποστηρίζει ότι σκοπός της παρέμβασής του ήταν η αποτροπή αδικίας και όχι η παροχή εύνοιας στο συγκεκριμένο άτομο. Υπογραμμίζεται, στην απόφαση του Δικαστηρίου, η παράλειψη των εναγομένων να κάμουν οποιαδήποτε αναφορά στη δικαστική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, παρά το ότι διεφάνη ότι ήταν ενήμεροι για την ύπαρξή της.

Σύμφωνα με τα ευρήματα του Δικαστηρίου, τα γεγονότα, στα οποία θεμελιώθηκαν τα δυσφημιστικά σχόλια των εναγομένων επί όλων σχεδόν των θεμάτων, ήταν αναληθή. Περαιτέρω, οι εναγόμενοι αδιαφόρησαν για την εξακρίβωσή τους, γεγονός ενισχυτικό της θέσης ότι διακατείχοντο από κακή πίστη, σκοπούντες να πλήξουν τον κ. Λουκαΐδη.

Μετά τα δημοσιεύματα της 30^ής Ιανουαρίου, 1996, και της 1^ης Φεβρουαρίου, 1996, ο δικηγόρος του κ. Λουκαΐδη γνωστοποίησε στους εναγομένους ότι οι ισχυρισμοί, οι οποίοι περιείχοντο σ' αυτά, αναφορικά με παράνομες διεκδικήσεις εξόδων τηλεφώνου, φιλοξενίας, καθώς και ο ισχυρισμός ότι έκαμνε διακοπές με την οικογένειά του στο Λονδίνο με έξοδα του δημοσίου, ήταν αναληθείς, καλώντας τους, συγχρόνως, να απολογηθούν. ΄Οχι μόνο δε σημειώθηκε η θέση του κ. Λουκαΐδη, αλλά αντίθετα επέμεναν στους ισχυρισμούς τους, όπως αποκαλύπτουν τα μεταγενέστερα δημοσιεύματά τους, χωρίς να καταβάλουν οποιαδήποτε προσπάθεια για τη διερεύνηση της αλήθειας του περιεχομένου τους. Τα συμπεράσματα του Δικαστηρίου, ως προς το σκοπό των δημοσιευμάτων, τις διαθέσεις των εναγομένων έναντι του κ. Λουκαΐδη και το βάσιμο των υπερασπίσεων των εναγομένων, διατυπώνονται στο ακόλουθο απόσπασμα της απόφασής του:-

Το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση των δημοσιευμάτων, την έκταση της δημοσιότητας, που δόθηκε σ' αυτά με τη δημοσίευσή τους σε ημερήσια εφημερίδα παγκύπριας κυκλοφορίας, τη συμπεριφορά των εναγομένων, ένας των οποίων στην κατάθεσή του ενώπιον του πρωτόδικου Δικαστηρίου, ο κ. Π. Χαραλάμπους, παραλλήλισε τις καταγγελίες εναντίον του κ. Λουκαΐδη με εκείνες που προσάφθηκαν εναντίον του κ. Μιλτιάδη Χριστοδούλου, που οδήγησαν στην καταδίκη του σε φυλάκιση, καθώς και την αποκατάσταση της υπόληψης του κ. Λουκαΐδη, επιδίκασε αποζημιώσεις υπέρ του, ως ακολούθως:-

Αποζημιώσεις επιδικάστηκαν εναντίον της ιδιοκτήτριας εταιρείας της εφημερίδας «ΑΛΗΘΕΙΑ» και των επώνυμων συντακτών των δημοσιευμάτων από κοινού, εφόσον κρίθηκε ότι επρόκειτο για κοινή δυσφημιστική δράση. Οι αγωγές τόσο εναντίον του διευθύνοντος συμβούλου και κυρίου μετόχου της εκδοτικής εταιρείας, του κ. Κουλέρμου, όσο και εναντίον του κατά νόμο υπεύθυνου της εταιρείας, του κ. Χάσικου, απορρίφθηκαν, χωρίς όμως την έκδοση οποιασδήποτε διαταγής ως προς τα έξοδα, «εφόσον στην ουσία η υπεράσπιση τους υπήρξε κοινή με τους υπόλοιπους εναγομένους από τον ίδιο συνήγορο». Εναντίον των υπολοίπων δόθηκε διαταγή για έξοδα υπέρ του ενάγοντος.

Ο κ. Λουκαΐδης προσβάλλει, με την έφεσή του (10934), τρία μέρη της πρωτόδικης απόφασης:-

Η εκδοτική εταιρεία, ο κ. Α. Κωνσταντινίδης, ο κ. Π. Χαραλάμπους και ο κ. Λ. Χαραλάμπους, εφεσίβλητοι στην έφεση του κ. Λουκαΐδη (10934), με ξεχωριστή έφεσή τους (10935), αμφισβητούν το σύνολο της πρωτόδικης απόφασης, για δώδεκα συνολικά λόγους, οι οποίοι διαγράφονται πιο κάτω:-

Ανάλογο ζήτημα εξετάστηκε στην πρόσφατη απόφαση της Ολομέλειας του Ανωτάτου Δικαστηρίου - Αλήθεια Εκδοτική Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Αλωνεύτη, Πολιτική ΄Εφεση Αρ. 10703, 29/11/02 (απόφαση πλειοψηφίας). Σ' εκείνη την υπόθεση, εξετάσαμε, σε έκταση, τη φύση του δικαιώματος που κατοχυρώνεται από το ΄Αρθρο 19 του Συντάγματος και τις αντίστοιχες διατάξεις του ΄Αρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, τη συνάρτηση του συγκεκριμένου δικαιώματος με τα άλλα δικαιώματα του ατόμου που κατοχυρώνει το Σύνταγμα, την εξισορρόπησή τους όσο και το συμβατό των περί δυσφημίσεως διατάξεων του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, ΚΕΦ. 148, με το δικαίωμα που κατοχυρώνει το ΄Αρθρο 19 του Συντάγματος, η παράγραφος 3 του οποίου καθιστά παραδεκτό το διά νόμου περιορισμό του, μεταξύ άλλων χάριν της υπόληψης ή των δικαιωμάτων άλλων. Η κατάληξή μας σ' εκείνη την απόφαση, την οποία παραθέτουμε παρακάτω, ισχύει και στην προκείμενη υπόθεση:-

Το σκεπτικό της απόφασής μας στην Αλήθεια Εκδοτική Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Αλωνεύτη, (ανωτέρω), που οδήγησε στο συμπέρασμα που αποτυπώνεται πιο πάνω, υιοθετείται ως έκφραση του λόγου μας και σ' αυτή την υπόθεση.

Οι άλλοι λόγοι έφεσης σχετίζονται με την αξιολόγηση και την εκτίμηση της μαρτυρίας και το δικαιολογημένο των συμπερασμάτων του Δικαστηρίου που αντλούνται από αυτή. Θέμα αξιοπιστίας των μαρτύρων, αφ' εαυτού, δεν εγείρεται.

Αναλυτικά, ο λόγος έφεσης 2 αναφέρεται στη χρήση του τηλεφώνου της κατοικίας του κ. Λουκαΐδη εκτός από τον ίδιο και από τα μέλη της οικογένειάς του και στο παραδεκτό τέτοιας χρήσης.

Ο λόγος 3 σχετίζεται με τη σύγκριση που έγινε μεταξύ των λογαριασμών του υπηρεσιακού τηλεφώνου του Γενικού Εισαγγελέα και του Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα.

Οι λόγοι 4 και 5 αφορούν την ορθότητα της ερμηνείας εγκυκλίων, που διέπουν τα της παροχής φιλοξενίας από αξιωματούχους του Κράτους, και το βάσιμο της εφαρμογής τους στην περίπτωση του κ. Λουκαΐδη.

Ο λόγος 6 εκτείνει το ερμηνευτικό ζήτημα στις εγκυκλίους που άπτονται της παροχής φιλοξενίας στο εξωτερικό.

Με το λόγο 7 αμφισβητείται η ορθότητα της απόφασης του Δικαστηρίου στον προσδιορισμό του δικαίου των σχολίων τα οποία έγιναν, υπό το πρίσμα των γεγονότων στα οποία βασίστηκαν.

Ο λόγος 8 πραγματεύεται ειδικά το μέρος της απόφασης που αναφέρεται στην παράλειψη ανανέωσης από τον εφεσίβλητο της άδειας κυκλοφορίας, οδήγησης και της ασφάλισης του αυτοκινήτου του.

Με το λόγο 9, αμφισβητούνται οι διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα του Δικαστηρίου σχετικά με την παρεμβολή του κ. Λουκαΐδη στο ζήτημα των οικοπέδων φιλικού του προσώπου. Αμφισβητείται το εύρημα του Δικαστηρίου ότι το περιεχόμενο του δημοσιεύματος ήταν δυσφημιστικό, δοθείσας της παρέμβασης του κ. Λουκαΐδη σε ζήτημα για το οποίο το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα είχε ήδη γνωματεύσει, μέσω δικηγόρου της Δημοκρατίας.

Ο λόγος έφεσης 10 θέτει προς κρίση την αξιολόγηση του δημοσιεύματος που σχετίζεται με την απόκτηση αδασμολόγητων αυτοκινήτων από τον κ. Λουκαΐδη. Σωστή, κατά τους εφεσείοντες (Π.Ε. 10935), ανάλυση της μαρτυρίας αποκαλύπτει ότι σκοπός του δημοσιεύματος ήταν να καυτηριάσει την επίκληση, εκ μέρους του κ. Λουκαΐδη, της υποστήριξης του Γενικού Εισαγγελέα για την προαγωγή των επιδιώξεών του, με την άσκηση φορτικής πίεσης επ' αυτού.

Οι αποζημιώσεις που επιδικάστηκαν προσβάλλονται με το λόγο έφεσης 11 ως υπερβολικές. Ορθή θεώρηση των γεγονότων, σύμφωνα με τους εφεσείοντες, φέρνει στο προσκήνιο την αυθαίρετη λειτουργία του κ. Λουκαΐδη σε κάθε τι που είχε να κάμει με χρήματα, σε βαθμό που το επιδικασθέν ποσό να καταφαίνεται ως υπερβολικά υψηλό. Αυτό αποτελεί τη βάση αυτού του λόγου έφεσης, όπως τον έχουμε κατανοήσει.

Τέλος, η επιφύλαξη της απόφασης για χρονικό διάστημα δεκαέξι μηνών από το πρωτόδικο Δικαστήριο προσβάλλεται ως απαράδεκτη, σε βαθμό που να θέτει την εκδίκαση της υπόθεσης έξω από τα πλαίσια του εύλογου χρόνου - (λόγος έφεσης 12).

Ο εφεσίβλητος (Π.Ε. 10935) υποστήριξε την πρωτόδικη απόφαση ως ορθή σε όλα της τα σημεία, υπολειπόμενη μόνο στο μέρος εκείνο που αποτελεί το αντικείμενο της έφεσής του 10934.

Εξετάσαμε την εκατέρωθεν επιχειρηματολογία και ως προς το ζήτημα της ελευθερίας του λόγου και των συνταγματικών διαστάσεων του δικαιώματος και ως προς το παραδεκτό των περιορισμών που τίθενται με τις σχετικές πρόνοιες του περί Αστικών Αδικημάτων Νόμου, ΚΕΦ. 148. Αντλήσαμε καθοδήγηση από την πρόσφατη απόφαση της πλήρους Ολομέλειας στην υπόθεση Αλήθεια Εκδοτική Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Αλωνεύτη. ΄Εχουμε ήδη διαπιστώσει, υπό το φως της απόφασής μας στην υπόθεση εκείνη, ότι οι περιορισμοί είναι παραδεκτοί. Αντικείμενο των περιορισμών είναι η περιστολή της ασυδοσίας του λόγου, ο οποίος, ανέλεγκτα και χωρίς τη διερεύνηση και προβολή του αντίλογου, πλήττει την υπόσταση του ατόμου, που αποτελεί τον πυρήνα της ανθρώπινης κοινωνίας, με επακόλουθο τον εξοστρακισμό του από το χώρο όπου διαβιοί και λειτουργεί.

Η αβάσιμη, όπως διαπίστωσε το πρωτόδικο Δικαστήριο, κατηγορία των εφεσειόντων (Π.Ε. 10935) ότι, πέραν των άλλων, ο κ. Λουκαΐδης έκαμε σε βάρος του δημοσίου διακοπές με την οικογένειά του στην Αγγλία, χαρακτηρίζει την άνευ περισπασμού επίθεση εναντίον του. Η αδιαφορία, από την άλλη, για το ανυπόστατο του ισχυρισμού αυτού, είναι ενδεικτική των κινήτρων των εφεσειόντων.

Η εξέταση της πτυχής της υπόθεσης, που αφορά τις άδειες κυκλοφορίας και οδήγησης και την ασφάλιση του αυτοκινήτου, αποκαλύπτει την ορθότητα της προσέγγισης του πρωτόδικου Δικαστηρίου στην εφαρμογή των υπερασπίσεων της αλήθειας και του δικαίου σχολίου. ΄Εκρινε ότι, σε σχέση με μέρος του δημοσιεύματος, ίσχυε η υπεράσπιση της αλήθειας των γραφομένων και του δικαίου των σχολίων που διατυπώθηκαν επ' αυτών. Οι κατηγορίες ότι ο εφεσίβλητος χρησιμοποιούσε το αυτοκίνητό του για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς άδεια κυκλοφορίας και χωρίς να ανανεώσει την άδεια οδηγού ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Τούτου δοθέντος, τα επικριτικά για το άτομο του κ. Λουκαΐδη σχόλια θεωρήθηκαν δίκαια. Αντίθετα, η τρίτη κατηγορία - ότι χρησιμοποιούσε το αυτοκίνητό του χωρίς ασφαλιστική κάλυψη - αποδείχτηκε αβάσιμη, εκθέτοντας τα δυσφημιστικά σχόλια, που συνόδευαν την κατηγορία, ως άδικα.

Ο κ. Λουκαΐδης αναγνώρισε ότι, μετά από παράπονο γνωστού του, τον οποίο το πρωτόδικο Δικαστήριο περιγράφει ως φίλο του, παρενέβη στην Επαρχιακή Διοίκηση, η οποία είχε την ευθύνη για την έγκριση του διαχωρισμού γης, ανήκουσας στο εν λόγω πρόσωπο, σε οικόπεδα. Γνωμάτευσε αντίθετα προς προηγούμενη γνωμάτευση δικηγόρου της Δημοκρατίας - η οποία διέγραφε το νομικό πλαίσιο που διείπε την άσκηση της εξουσίας της αρμόδιας αρχής στη συγκεκριμένη περίπτωση - ότι η νομική του συμβουλή ήταν εσφαλμένη και ότι ορθή θεώρηση του νομικού πλαισίου επέβαλλε άλλη αντιμετώπιση του θέματος, ευνοϊκή για το περί ου ο λόγος πρόσωπο. Η παρέμβαση του κ. Λουκαΐδη στις αρμόδιες αρχές και η ανατροπή προγενέστερης γνωμάτευσης της Γενικής Εισαγγελίας στιγματίζεται από το σχετικό δημοσίευμα ως χρήση της θέσης του προς την παροχή εύνοιας σε φιλικό του πρόσωπο. ΄Ο,τι παραλείπεται, είναι ότι ο Γενικός Εισαγγελέας υιοθέτησε τη γνωμάτευση του κ. Λουκαΐδη, και, ακόμα σημαντικότερο, ότι η υπόθεση άχθηκε ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Αναθεωρητική Δικαιοδοσία), απόφαση του οποίου δικαίωσε τη νομική θέση του κ. Λουκαΐδη, ως σωστή έκφραση του δικαίου.

Τα γεγονότα, τα οποία περιβάλλουν το θέμα και τα οποία παραλείφθηκαν από το δημοσίευμα, τείνουν να δώσουν άλλη χροιά από εκείνη που δίνεται στο δημοσίευμα στην παρέμβαση του εφεσίβλητου (Π.Ε. 10935), σχετιζόμενη με το δίκαιο του πράγματος, γεγονός που τείνει να αποχρωματίσει την παρέμβασή του ως πράξη εμφορούμενη από διάθεση να ευνοήσει το φίλο του ανεξάρτητα από το δίκαιο του πράγματος.

Καθ' όλα ανυπόστατος είναι και ο ισχυρισμός ότι ο κ. Λουκαΐδης διατηρούσε ύποπτες σχέσεις με έμπορο όπλων, που, κατ' ισχυρισμό, ήταν φίλος του, και η υπόνοια ότι παρενέβη και επιχείρησε την προώθηση καταγγελίας αυτού του προσώπου. Δεν αποδείχθηκε ούτε η ύπαρξη τέτοιας σχέσης ούτε οποιαδήποτε ενέργεια του κ. Λουκαΐδη, αποβλέπουσα στην προώθηση του παραπόνου του υπό αναφορά προσώπου. Το δημοσίευμα επί του θέματος είναι χαρακτηριστικό της αδιαφορίας των εφεσειόντων (Π.Ε. 10935) για την ύπαρξη ή την αλήθεια του πράγματος, περί ου ο σχολιασμός.

Τέλος, τα δημοσιεύματα αναφορικά με την παράνομη απόκτηση δύο αδασμολόγητων αυτοκινήτων, για τα οποία έγινε δεκτή μαρτυρία, παρόλο που δεν αποτελούσαν επίδικο θέμα της δίκης, όντως, έτειναν να καταδείξουν τα κίνητρα των εφεσειόντων έναντι του κ. Λουκαΐδη και την, κατά πάντα τρόπο, προσπάθειά τους να πλήξουν την υπόστασή του. Η μαρτυρία κατέδειξε ότι το δικαίωμα απόκτησης αδασμολόγητου αυτοκινήτου παρασχέθηκε στον κ. Λουκαΐδη, μετά από γνωμάτευση του Γενικού Εισαγγελέα. Εάν οι εφεσείοντες διαφωνούσαν με την ορθότητα της γνωμάτευσης του Γενικού Εισαγγελέα, θα μπορούσαν να την αμφισβητήσουν και, με νομικά επιχειρήματα, να καταδείξουν το σφάλμα. Αυτό ούτε το έπραξαν, ούτε το επιχείρησαν. Επιδόθηκαν και σ' αυτό το σημείο σ' ένα ατεκμηρίωτο κατηγορώ εναντίον του κ. Λουκαΐδη, για να τον πλήξουν.

Συμφωνούμε με το πρωτόδικο Δικαστήριο - ότι θεώρηση των δημοσιευμάτων, στο σύνολό τους, αποκαλύπτει μια ανελέητη πολεμική κατά του κ. Λουκαΐδη, πλήττουσα παντοιοτρόπως την υπόληψή του.

Κύριο έρεισμα της έφεσης εναντίον του κ. Χάσικου, για την απόδοση σ' αυτό αστικής ευθύνης για τα δυσφημιστικά δημοσιεύματα, αντλείται από τις διατάξεις του Νόμου και, ειδικά, από τις πρόνοιες του ΄Αρθρου 11(3), το οποίο προβλέπει:-

Το πρωτόδικο Δικαστήριο αναφέρει, στο καταληκτικό μέρος της απόφασής του, ότι δεν επιδίκασε έξοδα υπέρ των δύο επιτυχόντων εναγομένων, παρά το αποτέλεσμα της δίκης, λόγω της κοινής υπεράσπισης που πρόβαλαν με τους αποτυχόντες εναγομένους και της εκπροσώπησής τους από τον ίδιο δικηγόρο. Τα έξοδα ανάγονται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου. Κατά κανόνα, ακολουθούν το αποτέλεσμα της δίκης. Το Εφετείο δεν επεμβαίνει σε απόφαση πρωτόδικου δικαστηρίου, αναγόμενη στην άσκηση διακριτικής ευχέρειας που του παρέχεται, εκτός όπου διαπιστώνεται ότι, κατά την ενάσκηση της διακριτικής του ευχέρειας, υπεισήλθαν εξωγενείς παράγοντες, δηλαδή παράγοντες άσχετοι προς το αντικείμενό της, ή όπου η απόφαση απολήγει σε πασιφανή αδικία.

Το ποσό των αποζημιώσεων αμφισβητείται εκατέρωθεν - από τον εφεσείοντα στην Π.Ε. 10934, ως προδήλως ανεπαρκές, και από τους εφεσείοντες στην Π.Ε. 10935, ως καταφανώς υπερβολικό. Οι λόγοι, τους οποίους ο εφεσείων επικαλείται στην Π.Ε. 10934, είναι, σε συντομία, οι ακόλουθοι:-

Το πρωτόδικο Δικαστήριο έσφαλε, επιδικάζοντας αποζημιώσεις σε δύο από τις τρεις συνεκδικασθείσες αγωγές για ένα σφαιρικό ποσό και όχι ξεχωριστά για κάθε ένα από τα δυσφημιστικά δημοσιεύματα, που αποτελούσαν το αντικείμενό τους - τέσσερα στην αγωγή 1056/96 και δώδεκα στην αγωγή 1455/96. Δε διατυπώνεται ανάλογο παράπονο για την τρίτη αγωγή (1880/96), στην οποία το αντικείμενο ήταν ένα δημοσίευμα. Γίνεται, μάλιστα, επίκληση των αποζημιώσεων που δόθηκαν στην τελευταία αγωγή, ως παράδειγμα της ανεπάρκειας των αποζημιώσεων που επιδικάστηκαν στις άλλες δύο.

Το πρωτόδικο Δικαστήριο, στις δύο πρώτες αγωγές, επιδίκασε ένα ποσό, αποτιμώντας τις επιπτώσεις των δυσφημιστικών δημοσιευμάτων στο άτομο του εφεσείοντος στο σύνολό τους. Και στην υπόθεση Αλήθεια Εκδοτική Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Αλωνεύτη επιδικάστηκε ένα συνολικό ποσό για την αποζημίωση του ενάγοντος (εφεσίβλητου) για δώδεκα δυσφημιστικά άρθρα, με κοινό αντικείμενο την προσβολή του ενάγοντος.

Προκύπτει, από την απόφαση του πρωτόδικου Δικαστηρίου, ότι άχθηκε σ' αυτή, ενόψει του κοινού αντικειμένου των δημοσιευμάτων και των σωρευτικών επιπτώσεών τους στην υπόληψη και τα δικαιώματα του ενάγοντος. Είναι μέσα από την επισταμένη λιβελλογραφία που συνάγεται το στοιχείο της πολεμικής για το άτομο του εφεσείοντος. Από την άλλη, τα διαδοχικά δυσφημιστικά δημοσιεύματα επιβάρυναν μεν τη ζοφερή εικόνα που δημιουργήθηκε από τα προγενέστερα δημοσιεύματα, όχι, όμως, κατά πολύ. Θεωρητικά, μπορεί ένας, βέβαια, να διαιρέσει το συνολικό ποσό των αποζημιώσεων με τον αριθμό των δημοσιευμάτων και να συσχετίσει το αποτέλεσμα με κάθε ένα από αυτά. Το κοινό αντικείμενο των δημοσιευμάτων και η οργανωμένη, όπως χαρακτηρίζεται από το Δικαστήριο, πολεμική κατά του ατόμου του εφεσείοντος, δικαιολογούσε και στις δύο αγωγές τη σφαιρική προσέγγιση του πρωτόδικου Δικαστηρίου. Δικαιολογούσε, ακόμα, την απόφασή του να καταστήσει τους εφεσίβλητους υπόλογους για το σύνολο των αποζημιώσεων, εφόσον καταδείχθηκε ότι η προβολή των δημοσιευμάτων είχε κοινό σκοπό.

Ο εφεσείων επικαλείται την πρόσφατη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην Κωνσταντινίδη, κ.ά. ν. Παπαδόπουλου, Πολιτική Έφεση Αρ. 9903, 22/6/99, στην οποία ποσό £12.000,00 για αποζημιώσεις για λίβελλο αυξήθηκε σε £20.000,00. Προκύπτει, από την απόφαση εκείνη, η σημασία που ενέχει στον καθορισμό των αποζημιώσεων για λίβελλο το τραύμα που επιφέρουν η δυσφήμιση και ο κλονισμός της υπόληψης του δυσφημιζομένου.

Ο εφεσείων στην Π.Ε. 10934 παραπέμπει στο απόσπασμα της πρωτόδικης απόφασης, στο οποίο έχουμε αναφερθεί, όπου εκτίθενται η σοβαρή φύση των λιβελλογραφημάτων μαζί και το κίνητρο των εφεσιβλήτων να πλήξουν παντοιοτρόπως την υπόστασή του, αποδίδοντας στον ίδιο, μεταξύ άλλων, και εγκληματικές πράξεις.

Αντίθετα, οι εφεσείοντες στην ΠΕ 10935 υπέβαλαν ότι οι πράξεις του εφεσίβλητου, όπως οι ψηλοί λογαριασμοί των τηλεφώνων του, ήταν, εξ αντικειμένου, κατακριτέες, γεγονός που έπρεπε να επενεργήσει προς μείωση των αποζημιώσεων, όπως, επίσης, και τα ψεύδη και οι αναλήθειες τις οποίες, ως υπέβαλαν, είπε ο κ. Λουκαΐδης στη μαρτυρία του. Η τελευταία θέση των εφεσειόντων έρχεται σε αντίθεση με το εύρημα του πρωτόδικου Δικαστηρίου ότι ο εφεσίβλητος έγινε πιστευτός, εύρημα το οποίο δεν προσβάλλεται ευθέως, αλλά και για το οποίο δε στοιχειοθετούνται λόγοι που να δικαιολογούν την παρέμβασή μας.

Στην πρόσφατη απόφασή μας στην Αλήθεια Εκδοτική Εταιρεία Λτδ κ.ά. ν. Αλωνεύτη υπογραμμίσαμε ότι επέμβαση στο ποσό των αποζημιώσεων σε υποθέσεις λιβέλλου αποτελεί εξαιρετικό μέτρο. ΄Οπως επεσήμανε το Ανώτατο Δικαστήριο στην Αλήθεια Εκδ. Ετ. Λτδ. ν. Νικολάου (1993) 1 Α.Α.Δ. 285, τέτοια επέμβαση δικαιολογείται μόνο όπου καταφαίνεται ότι το επιδικασθέν ποσό δε θα μπορούσε να επιδικαστεί από δικαστήριο, επιφορτισμένο με τον καθορισμό των αποζημιώσεων. Ο καθορισμός των αποζημιώσεων ανήκει στο πρωτόδικο δικαστήριο. Εφόσον γίνεται ορθή εκτίμηση των γεγονότων και των επιπτώσεών τους, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί επέμβαση στις αποζημιώσεις, εκτός αν το επιδικασθέν ποσό εκφεύγει του μέτρου, σε βαθμό που, εξ αντικειμένου, να εμφαίνεται ως ανεπαρκές ή υπερβολικό.

Ο εφεσίβλητος υπέβαλε ότι το πρωτόδικο Δικαστήριο δεν υπερέβη τη λογική προθεσμία «εκδίκασης της υπόθεσης», λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των περιστατικών των τριών συνεκδικασθεισών αγωγών και των δεκαεπτά δυσφημιστικών δημοσιευμάτων, που αποτέλεσαν το αντικείμενό τους.

Δε διαφεύγει της προσοχής μας ότι η απόφαση δεν εκδόθηκε μέσα στα χρονικά πλαίσια που καθορίζει ο Διαδικαστικός Κανονισμός. Σημειώνουμε, όμως, ότι ο χρόνος για την έκδοση της επιφυλαχθείσας απόφασης παρατάθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου, 2000, χρονική περίοδο εντός της οποίας εκδόθηκε η επιφυλαχθείσα απόφαση. ΄Οπως διευκρινίζεται σε σειρά αποφάσεων, ο Διαδικαστικός Κανονισμός δεν αποβλέπει στην αποτίμηση των επιπτώσεων καθυστερήσεων στην έκδοση απόφασης στα δικαιώματα των διαδίκων.

Γ.Μ. Πικής, Π.

Χρ. Αρτεμίδης, Δ.

Μ. Κρονίδης, Δ.