CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(2001) 1 ΑΑΔ 1526

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Δ.: Οι εφεσείοντες-ενάγοντες, δυνάμει γραπτής σύμβασης δανείου, ημερομηνίας 24.3.92, χορήγησαν στην εταιρεία Ζαχαρίας Μακρίδης & Υιοί Λτδ (στο εξής η εταιρεία) το ποσό των £80.000. Η φύση του δανείου και τα δικαιώματα που εκπήγαζαν από αυτό αποτελούν ουσιώδες στοιχείο των διεκδικήσεων των εφεσειόντων. Υπάρχουν διϊστάμενες απόψεις και σ΄αυτό το σημείο θα περιοριστούμε στην παράθεση των όρων του. Το ποσό των £80.000, υπό την πρόσθετη εγγύηση της Κυβέρνησης, θα χορηγείτο για την εκτέλεση παραγγελιών της εταιρείας Q.S. Family Wear Plc Αγγλίας. Οι παραγγελίες ήταν συγκεκριμένες και εξειδικεύονται στο έγγραφο. Οπότε, οποιεσδήποτε αναλήψεις από την εταιρεία θα έπρεπε να αφορούν στο σκοπό του δανείου. Πράγμα το οποίο οι εφεσείοντες είχαν δικαίωμα να ελέγχουν για να καταφαίνεται η γνησιότητα ή η αναγκαιότητα της απόσυρσης οποιουδήποτε ποσού. Και το όποιο ποσό, θα έπρεπε να χρησιμοποιείται αποκλειστικώς για το σκοπό που καθορίστηκε. Προβλέφθηκαν και οι συνέπειες της μή συμμόρφωσης. Αυτή "δύναται να καταστήσει άπαντα τα οφειλόμενα και πληρωτέα ποσά δυνάμει του παρόντος δανείου πληρωτέα και απαιτητά αμέσως". ΄Οπως διευκρινίζεται, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε πρόνοια "περί πληρωμής του δανείου δια τμηματικών δόσεων", η οποία, όπως καθορίζεται στη συνέχεια, συνίστατο σε αποκοπή "του 24% της αξίας των προσκομιζόμενων εγγράφων τα οποία να είναι σύμφωνα με τους όρους των ως άνω παραγγελιών". Η καθυστέρηση στην πληρωμή κάποιας από τις πιο πάνω δόσεις, όπως ρητά χαρακτηρίζονται, θα είχε και πρόσθετη συνέπεια. 'Οπως και στην περίπτωση που θα καθίστατο όλο το ποσό πληρωτέο και απαιτητό, οι εφεσείοντες θα είχαν δικαίωμα επίσχεσης (lien) επί οποιωνδήποτε περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας "άτινα ήθελον περιέλθη εις την κατοχήν ή φύλαξιν ή παρακαταθήκην ή έλεγχον της "τράπεζας" είτε εν Κύπρω είτε εν τω εξωτερικώ".

Οι εφεσείοντες, με βάση τη μαρτυρία που προσάχθηκε, εκδήλωσαν ανησυχία πρώτα με επιστολή τους ημερομηνίας 30.4.92 προς την Κυβέρνηση την οποία και κοινοποίησαν προς τους εφεσίβλητους 1. Πληροφορούσαν πως εφόσον δεν θα εκτελούνταν οι παραγγελίες, θα διεκδικούσαν άμεση πληρωμή όλου του ποσού. Το ίδιο και με επιστολή προς του εφεσίβλητους 1 ημερομηνίας 25.5.92. Η κατάσταση της εταιρείας χειροτέρευσε, παρενεβλήθησαν και έρευνες της αστυνομίας σε σχέση με διάφορα θέματα και το εργοστάσιο της σταμάτησε να λειτουργεί τον Οκτώβριο 1992. Στις 4.1.93, οι εφεσείοντες, με επιστολή τους προς τους εφεσίβλητους 1 "ανακάλεσαν" την πίστωση, "έκλεισαν τον αντίστοιχο λογαριασμό" και ζήτησαν εξόφληση του ποσού που καταβλήθηκε, πλέον τόκους. Και αμέσως μετά, στις 11.1.93, καταχώρισαν στο Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας την Αγωγή 149/93 κατά της εταρείας και των εγγυητών της. Αναφέρονται σ΄αυτή στη σύμβαση δανείου, στην είσπραξη του ποσού, στην παράλειψη της εταιρείας να εκτελέσει τις παραγγελίες και, τελικά, να πληρώσει το οφειλόμενο ποσό. Η εταιρεία στην αγωγή εκείνη, καταχώρισε σημείωμα εμφάνισης αλλά έμεινε μέχρις εκεί. Δεν είχε οτιδήποτε να αντιτάξει και στις 3.3.93 εκδόθηκε εναντίον της εκ συμφώνου απόφαση ως η απαίτηση. Σημειώνουμε πως στο μεταξύ είχε καταχωρηθεί και άλλη αγωγή, κατά της Κυβέρνησης, για τη δική της εγγύηση η οποία εξακολουθεί να εκκρεμεί. Ακολούθησαν μέτρα εκτέλεσης που δεν καρποφόρησαν, στις 2.3.94 διαλύθηκε η εταιρεία με διαταγή του Δικαστηρίου και οι εφεσείοντες επανήλθαν με νέα αγωγή, την παρούσα.

Αυτή τη φορά στρέφονται κατά των διαχειριστών-παραληπτών και της Τράπεζας Κύπρου Λτδ που τους διόρισε. Αφορμή ήταν η ανακάλυψη, μόλις τότε και αυτό συμπτωματικά, δια μέσου ενόρκου δηλώσεως που κατατέθηκε στο πλαίσιο της αγωγής κατά της Κυβέρνησης, πως αντίθετα προς ό,τι αφέθηκαν να πιστεύουν, στην πραγματικότητα είχαν εκτελεστεί από τους εφεσίβλητους 1 μερικές από τις παραγγελίες για τις οποίες είχε δοθεί το δάνειο και πως εισπράχθηκαν γι΄αυτές 75.313 στερλίνες. Αυτό το ποσό, κατά την έκθεση απαίτησης, είχε εισπραχθεί για λογαριασμό τους και τους ανήκε δυνάμει των όρων του δανείου. Και αφού, όπως εκλαμβάνουν, πληρώθηκε προς τους εφεσίβλητους 2, μάλιστα κατά παράβαση των καθηκόντων τους που απορρέουν από το άρθρο 89(2) του περί Εταιρειών Νόμου Κεφ. 113, αυτοί το κατέχουν για λογαριασμό και χρήση τους ως " κατά συμπερασμό θεματοφύλακες (constructive trustees)". Τους περιγράφουν και ως "παραιτίους" ή ως "εκ προστήσεως υπεύθυνους" για τις ζημιές τους, διευκρινίζουν ότι για τις περαιτέρω ζημιές τους επιφυλάσσουν τα δικαιώματά τους και διατυπώνουν αξίωση μόνο για το ποσό που εισπράχθηκε. Το οποίο θεωρούν ως την αξία των παραγγελιών που εκτελέστηκαν για λογαριασμό τους και ως ποσό που οι εφεσίβλητοι κρατούν σαν "money had and received προς όφελος της Τράπεζας" δηλαδή των ιδίων.

Κάτω από το πρίσμα αυτών των δεδομένων, το πρωτόδικο δικαστήριο έκρινε πως η αγωγή θα έπρεπε να απορριφθεί. Τόσο για λόγους ουσίας όσο και για άλλους, αναφερόμενους στο παραδεκτό της. Νομίζουμε πως θα είναι χρήσιμο, πριν ασχοληθούμε με τις διάφορες πτυχές της πρωτόδικης απόφασης, να έχουμε υπόψη τον πυρήνα των επιχειρημάτων των εφεσειόντων. ΄Οπως και ενώπιόν μας, ήταν το σημείο εκκίνησης όλων των επιχειρημάτων των εφεσειόντων η θέση τους πως η πρόνοια της σύμβασης δανείου για αποκοπή του 24% της αξίας των προσκομιζομένων εγγράφων εξαγωγής, συνιστούσε εκχώρηση προς αυτούς αυτού του περιουσιακού, όπως το θεωρούν, στοιχείου. Δεν εισηγούνται πως υπάρχει στη σύμβαση οτιδήποτε το ρητό. Εκλαμβάνουν όμως πως εξυπακουομένως η αποκοπή του 24% (παράγραφος 6 της σύμβασης) θα γινόταν από τους ίδιους, αυτό σήμαινε πως η εκτέλεση των παραγγελιών θα γινόταν μέσω τους, οπόταν και θα είσπρατταν ολόκληρο το τίμημα κάθε παραγγελίας, για να αποκόπτουν το 24%. Θεωρούν πως αυτά ήταν όροι απαραίτητοι για την πρόσδοση εμπορικής δραστικότητας στη σύμβαση και επικαλούνται συναφώς την Bauer v. Διογ. Ηροδότου & Υιών Λτδ (1994) 1 ΑΑΔ 325. Αυτή η εκχώρηση, όπως προχωρεί η εισήγησή τους, εξισούται στην πραγματικότητα με πάγια επιβάρυνση που επικολλάται επί του περιουσιακού στοιχείου ως εμπράγματι εξασφάλιση, όταν αυτή θα αποκτηθεί, δηλαδή όταν θα πληρώσουν οι αγοραστές, αλλά με ισχύ από την ημερομηνία της σύμβασης δανείου. Παραπέμπτουν στον Goode: Legal Problems of Credit and Security (1982) se. 5 - 7 κυρίως σε σχέση με τη δυνατότητα, κατά τις αρχές της επιείκειας, κτήσης τέτοιας φύσης περιουσιακού δικαιώματος, σε περιουσιακό στοιχείο ανύπαρκτο ακόμα κατά το χρόνο της σύναψης της σύμβασης. Επίσης στις υποθέσεις Holroyd v. Marshal (HL) (1861-1873) All ER Rep 414, Palmer v. Carey (1926) All ER Rep 650, Swiss Bank Corpn v. Lloyds Bank (1981) 2 All ER 449 και το έργο "The Effect of Bankruptcy upon Mortgages of Future Property" του Paul Matthews σελ. 40 κ.επ. σε σχέση με τη δημιουργία τέτοιας μορφής επιβάρυνσης, ως εκχώρησης, κατά το δίκαιο της επιείκειας επί του κεφαλαίου που συμφωνήθηκε να διατεθεί υπέρ συγκεκριμένου χρέους. Αυτή η επιβάρυνση, πάγια (fixed) όπως εισηγούνται με αναφορά στην Ιn re Westmaze Ltd, The Times 15.7.98, απέκλειε τη διαπραγμάτευση των παραγγελιών και την είσπραξη του τιμήματος αφού αυτή είχε εκχωρηθεί στους εφεσείοντες. Επομένως οι εφεσίβλητοι 1 εισέπραξαν το ποσό εν γνώσει τους ότι αυτό είχε εκχωρηθεί προς τους εφεσείοντες και κατ΄ακολουθίαν κατέστησαν εξ επαγωγής καταπιστευματοδόχοι του (constructive trustees). Η δε κατάθεση του ποσού στο δικό τους λογαριασμό "συνιστά πράξη που εξισούται με σφετερισμό (conversion) ή αδικαιολόγητο πλουτισμό". Εξ ου και η διεκδίκησή τους. Γιατί για ολόκληρο το ποσό και όχι για το 24%, δεν εξηγούν.

Τα άλλα που συζητήθηκαν αφορούν στη σε δεύτερο επίπεδο ευθύνη των εφεσιβλήτων 2 και στην προτεραιότητα που κατ΄ισχυρισμόν θα έπρεπε να έχουν οι εφεσείοντες έναντί τους, προς είσπραξη του συγκεκριμένου ποσού. Σ΄αυτό το πλαίσιο έγινε αναφορά στους όρους διορισμού των εφεσιβλήτων 1, σε σχετική νομολογία αναφορικά με την ιδιότητα ή τη νομική τους υπόσταση ως αντιπροσώπων της εταιρείας ή και της τράπεζας που τους διόρισε αναλόγως και στο κατά την αντίληψή τους συμπέρασμα πως οι εφεσίβλητοι 2 είναι εκ προστήσεως υπεύθυνοι για τις "πλημμελείς και/ή έκνομες ενέργειες των εναγομένων 1". Τους οποίους εμφάνισαν και ως εισπράξαντες οι ίδιοι το ποσό και ως πλουτίσαντες αδικαιολογήτως. Επίσης έγινε αναφορά στο δικαίωμα επίσχεσης που η σύμβαση δανείου τούς αναγνώριζε, με ιδιαίτερη αναφορά στην George Barker Ltd v. Εynon (1974) 1 All ER 900 όχι για να στηρίξουν σ΄αυτό την αξίωσή τους αλλά, αν κατανοήσαμε καλά την αναφορά, σε σχέση με την προτεραιότητα που διεκδικούν έναντι των εφεσιβλήτων 2 προς είσπραξη του ποσού. Ενώ η αξίωσή τους στηρίζεται σε δικό τους "εμπράγματο δικαίωμα" επί του ποσού, το οποίο θεωρούν δικό τους ήδη από τη στιγμή της είσπραξης του. Και ενώ δεν ήταν η θέση των εφεσιβλήτων η οποιουδήποτε από αυτούς πως αυτή η αξίωση θα έπρεπε να αποτύχει με αναφορά σε προτεραιότητα που διεκδικούν άλλοι, ειδικά οι εφεσίβλητοι 2. Οι οποίοι, ας σημειωθεί, εξ αρχής αρνούνταν ότι εισέπραξαν το ποσό. Εν πάση περιπτώσει, μόνο με τη θεμελίωση της βάσης, δηλαδή της εκχώρησης και του κατ΄ισχυρισμόν εμπιστεύματος στο οποίο απέληξε, θα ήταν νοητό να γίνεται συζήτηση για οτιδήποτε άλλο.

Το πρωτόδικο δικαστήριο απέρριψε την αγωγή για τρείς λόγους. Σύμφωνα με τον πρώτο, αυτή ήταν θνησιγενής γιατί δεν είχαν τηρηθεί οι επιτακτικές πρόνοιες του άρθρου 220 του Κεφ. 113. Αυτό επιβάλλει την εξασφάλιση άδειας του Δικαστηρίου για την έναρξη ή συνέχιση αγωγής κατά εταιρείας όταν έχει εκδοθεί διάταγμα εκκαθάρισης της ή όταν έχει διοριστεί προσωρινός εκκαθαριστής της. Είχε εκδοθεί τέτοιο διάταγμα και διορίστηκε ως εκκαθαριστής ο Επίσημος Παραλήπτης πριν την καταχώριση της αγωγής, δεν είχε εξασφαλιστεί άδεια του Δικαστηρίου και συνεπώς έπασχε. ΄Ηταν σύντομη και πειστική η επιχειρηματολογία των εφεσειόντων ως προς αυτό το σημείο. Η αγωγή δεν στρέφεται με κανένα τρόπο κατά της εταιρείας της ίδιας. Το κατά πόσο θα έπρεπε να είχε στραφεί κατά ή και κατά της εταιρείας είναι άλλο θέμα. Το γεγονός είναι πως επιδιώκεται απόφαση κατά των εφεσιβλήτων 1 για απόδοση ποσού χρημάτων που εκείνοι εμφανίζονται να κατακρατούν, ενώ, κατά τις αρχές της επιείκειας, αυτό τους ανήκει.

Θεώρησε, όμως, το πρωτόδικο δικαστήριο πως η καταχώριση της δεύτερης αγωγής ήταν καταχρηστική. Και έκρινε πως υπέκειτο σε απόρριψη και γι΄αυτό το λόγο. Το πρωτόδικο δικαστήριο εκτίμησε πως όταν οι εφεσείοντες κατέθεσαν την πρώτη αγωγή, προέβησαν σε επιλογή από την οποία δεν μπορούσαν να αποστούν πλέον. Ενεργοποίησαν τα δικαιώματά τους με βάση τη σύμβαση δανείου και επέλεξαν να καλέσουν την εταιρεία να καταβάλει ολόκληρο το ποσό. Θεωρώντας έτσι οι ίδιοι την όλη συμφωνία ως παρέχουσα σ΄αυτούς δικαιώματα και θεραπείες που ανάγονται στο δίκαιο των συμβάσεων. Χωρίς καμιά απολύτως αναφορά σε παραλήψεις ή καθήκοντα ή ευθύνες των παραληπτών κατά το δίκαιο της επιείκειας. Ενώ, όπως τονίζει, "ολα τα γεγονότα ήταν ήδη γνωστά, με μόνη εξαίρεση την έκδοση διατάγματος διάλυσης της εταιρείας που ακολούθησε στις 2.3.94." Θεώρησαν λοιπόν, "την παράλειψη της εταιρείας ως παράβαση συμβατικής υποχρέωσης και κινήθηκαν ανάλογα". Διεκδίκησαν και πέτυχαν απόφαση για όλο το ποσό των £80.000 του δανείου και δεν μπορούσαν να επανέλθουν τώρα με προβολή νέας αιτίας αγωγής αλλά με στόχο την "εκ νέου είσπραξη των £80.000", δηλαδή του ποσού που εισπράχθηκε, για το οποίο διεκδικούσαν προτεραιότητα. Ουσιαστικά, μετά την επιλογή που έκαμαν ενσωμάτωσαν στην πρώτη αγωγή όλες τις θεραπείες τους και είναι ανεπίτρεπτη η επιδίωξη όμοιου στόχου κάτω από νέα θεώρηση.

Δεν έχει σχολιαστεί αυτή η θέση των εφεσειόντων από το πρωτόδικο δικαστήριο. Δεν έχει απορριφθεί αλλά δεν βρίσκουμε και θετική διαπίστωση υπέρ της. Εν τούτοις, το πρωτόδικο δικαστήριο λειτούργησε πάνω στο θεμελιώδες, στο πλαίσιο της δικής του αντίκρυσης, ότι οι εφεσείοντες γνώριζαν τα πάντα εξ αρχής. Δεν υπήρξε όμως διαπίστωση ότι γνώριζαν και αυτό το γεγονός. Το πιο κρίσιμο δηλαδή αν θα επρόκειτο πράγματι να συζητούμε για επιλογή που προκρίθηκε ενσυνειδήτως. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι πάσχει η πρωτόδικη προσέγγιση και πως η όποια συζήτηση για κατάχρηση της διαδικασίας θα έπρεπε να γίνει με ξεκαθαρισμένο το στοιχείο της γνώσης και ως προς αυτά. ΄Εχουμε καταλήξει, όμως, πως είναι σαφώς ορθή η απόφαση του πρωτόδικου δικαστηρίου σε σχέση με την ουσία και δεν θα μας απασχολήσει άλλο το ζήτημα της κατάχρησης.

Το πρώτο που διαπίστωσε το πρωτόδικο δικαστήριο, αφού διέκρινε την περίπτωση από τις άλλες τις αγγλικής νομολογίας που επικαλέστηκαν οι εφεσείοντες, ήταν πως οι εφεσείοντες και η εταιρεία είχαν συνάψει σύνηθες συμβόλαιο δανείου. Δεν προέκυπτε πρόθεση για εκχώρηση ή επιβάρυνση και τα άλλα μόνο και μόνο επειδή προβλέφθηκε τρόπος αποπληρωμής μέσα από έγγραφα που θα έπρεπε να διαβιβάζονται στο δανειστή. Η σύμβαση θα πρέπει να εξεταστεί όχι αποσπασματικά αλλά στο σύνολό της. Δεν υπήρχε οποιαδήποτε αναφορά σε εκχώρηση ή σε άλλα συναφή και οι πρόνοιες της σύμβασης αναφορικά με τις επιπτώσεις σε περίπτωση μή συμμόρφωσης οδηγούν προς διαφορετική κατεύθυνση. Μή συμμόρφωση προς τον όρο 6, για την αποκοπή του 24%, προβλέφθηκε να επάγεται δικαίωμα θεώρησης ολόκληρου του δανείου ως αμέσως απαιτητού, χωρίς άλλα. Και το δικαίωμα επίσχεσης αφορούσε όχι σε τέτοιο περιουσιακό στοιχείο αλλά σε οποιοδήποτε περιουσιασκό στοιχείο θα περιερχόταν στην κατοχή των εφεσειόντων. Το σύνολο της σύμβασης, όπως έκρινε το πρωτόδικο δικαστήριο, δεν έδειχνε πρόθεση για τη δημιουργία εμπράγματου συμφέροντος επιβαλλομένου, όπως ήταν η εισήγηση των εφεσειόντων, στην προοπτική εκτέλεσης κάθε παραγγελίας.

Το ποσό του δανείου δόθηκε ολόκληρο εξ αρχής χωρίς να είχαν εκτελεστεί παραγγελίες ή χωρίς να είχαν αποκτηθεί πρώτες ύλες γι΄αυτές ή, τελικά, χωρίς μαρτυρία ότι το ποσό διατέθηκε για οτιδήποτε θα μπορούσε να συνδεθεί προς τις παραγγελίες. Οι εφεσείοντες χορήγησαν το ποσό και δεν προέβησαν σε οποιονδήποτε έλεγχο αλλά το πρόβλημα δεν δημιουργείται απλώς επειδή δεν έλεγξαν. ΄Εγιναν διάφορες συζητήσεις αναφορικά με το τί γνώριζαν και το τί δεν γνώριζαν οι εναγόμενοι 1 όταν ανέλαβαν τα καθήκοντά τους στις 17.4.92. Ο έλεγχος των δεδομένων έδειχνε πως πέρασε κάποιος χρόνος μέχρι την παραλαβή από αυτούς της σύμβασης δανείου αλλά δεν χρειάζεται να μας απασχολήσει αυτή η λεπτομέρεια. Παρέμεινε ως στερεή διαπίστωση του πρωτόδικου δικαστηρίου πως όταν ανέλαβαν τα καθήκοντά τους δεν υπήρχαν ξεχωριστές πρώτες ύλες ή οτιδήποτε άλλο που να αντιστοιχούσε προς τις παραγγελίες του δανείου. Επίσης, κανένα ποσό του δανείου ή άλλα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Τα υπολογισθέντα χρέη τότε ήταν περίπου έξι εκατομμύρια λίρες και τα περιουσιακά στοιχεία περίπου 2.8 εκατομμύρια λίρες από τα οποία ένα εκατομμύριο λίρες ήταν πρώτες ύλες που θα παρέμεναν αχρησιμοποίητες λόγω έλλειψης χρημάτων που θα καθιστούσαν δυνατή την αξιοποίηση, έστω για κάποιο διάστημα, της λειτουργίας του εργοστασίου. ΄Οταν, λοιπόν, κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι εφεσίβλητοι 1 αποφάσισαν την εκτέλεση ορισμένων παραγγελιών, δεν προέβησαν σε ενέργειες, για τις οποίες θυμίζουμε τους αποδίδεται προσωπική ευθύνη, συναρτημένες προς το ποσό του δανείου. Αυτό είχε ήδη εξανεμισθεί. Εξασφάλισαν άλλη χρηματοδότηση οι ίδιοι και είναι αυτά τα χρήματα που χρησιμοποίησαν για την εκτέλεση των παραγγελιών. Θεωρούμε λοιπόν ως ορθή την κατάληξη πως δεν μπορεί να γίνεται λόγος για εμπίστευμα ή για τα άλλα όταν το ποσό που τώρα διεκδικούν οι εφεσείοντες δεν ήταν στην πραγματικότητα συνδεδεμένο προς όσα κατ΄ισχυρισμόν συνιστούσαν την εκχώρηση που το παρήγαγε.