CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(1998) 1 ΑΑΔ 55

ΑΡ. ΑΙΤΗΣΗΣ 100/97

Habeas Corpus and Subjiciendum σε σχέση με τα ειρημένα

Τα γεγονότα της υπόθεσης σε μεγάλο βαθμό είναι αδιαμφισβήτητα. Η αιτήτρια που κατάγεται από την Ελλάδα παντρεύτηκε με πολιτικό γάμο στις 23/2/84 στη Θεσσαλονίκη, ενώ διένυε τα τελευταία στάδια της εγκυμοσύνης της, τον Αντρέα Λοϊζου από την Κύπρο που είχε μεταβεί στην Ελλάδα για να αποκτήσει το πτυχίο του Καθηγητή Σωματικής Αγωγής. Από το γάμο τους απέκτησαν δύο παιδιά. Τον Κωνσταντίνο που γεννήθηκε στις 28/2/84 (ηλικίας σήμερα 12½ χρονών) και την Ελένη που γεννήθηκε στις 12/2/85 (ηλικίας σήμερα 11½ χρονών). Το ζεύγος ασχολείτο με την κατασκευή και εμπορία διακοσμητικών ειδών αλλά επειδή η επιχείρηση αντιμετώπιζε διάφορα οικονομικά προβλήματα, τον Ιούνιο του 1992 έστειλαν τα δύο παιδιά για να μείνουν με τη γιαγιά τους στην Πάφο. Ο Κωνσταντίνος ήταν τότε 9 χρονών και η Ελένη 8 χρονών. Ενα μήνα αργότερα επέστρεψε στην Κύπρο και ο πατέρας τους για να παραμείνει και να εργαστεί ως Καθηγητής Σωματικής Αγωγής και με τα εισοδήματα του να βοηθήσει την αποπληρωμή των χρεών που είχαν δημιουργηθεί από την επιχείρηση στην Ελλάδα. Δυστυχώς όμως ο πατέρας σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα στις 10/12/95 και τα παιδιά παρέμειναν στο ιδιόκτητο σπίτι της γιαγιάς που είχε χάσει και αυτή εκτός από το γιό της και τον άντρα της λίγους μήνες πριν, στις 6/7/95. Οταν η μητέρα ήλθε στην Κύπρο για την κηδεία του συζύγου της κατεχώρισε την υπ' αριθμό 48/95 αίτηση στο Οικογενειακό Δικαστήριο Πάφου για τη γονική μέριμνα των παιδιών της, την οποία όμως αργότερα απέσυρε. Ακολούθως η αιτήτρια κατεχώρισε την 82/97 αίτηση στο Επαρχιακό Δικαστήριο Πάφου για την επιστροφή των παιδιών της η οποία απορρίφθηκε στις 31/7/97. Εναντίον της πιο πάνω απορριπτικής απόφασης η αιτήτρια κατεχώρισε στις 8/8/97 την υπ' αριθμό 10035 πολιτική έφεση, η εκδίκαση της οποίας εκκρεμεί.

Είναι η θέση της αιτήτριας ότι οι σχέσεις της με την καθ'ης η αίτηση δεν ήταν καλές γιατί αυτή δεν ενέκρινε το γάμο του γιού της με την αιτήτρια. Μετά τον πολιτικό γάμο που έλαβε χώρα στις 23/2/84 η αιτήτρια και ο σύζυγος της, που ήταν Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, ασχολήθηκαν με επιχείρηση εμπορίας και κατασκευής διακοσμητικών ειδών στη Θεσσαλονίκη. Τον Ιούνιο του 1992 έστειλαν τα παιδιά τους στην γιαγιά τους στην Κύπρο για διακοπές. Ενα μήνα αργότερα ήλθε στην Κύπρο και ο πατέρας των παιδιών, ο οποίος το Σεπτέμβριο διεμήνυσε στην αιτήτρια την απόφαση του να μείνει στην Κύπρο μόνιμα με τα παιδιά και να εργαστεί ως Καθηγητής Φυσικής Αγωγής βοηθώντας την οικονομικά για την αποπληρωμή των χρεών της επιχείρησης. Η αιτήτρια παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη για να αποφύγει την πώληση του σπιτιού της, αφού είχε εκδοθεί διάταγμα κατάσχεσης του για την αποπληρωμή χρεών. Το Δεκέμβριο του 1995 η αιτήτρια ήλθε στην Κύπρο για να παραστεί στην κηδεία του συζύγου της που σκοτώθηκε σε δυστύχημα και προς τούτο παρέμεινε μέχρι τον Ιανουάριο του 1996 στο σπίτι της γιαγιάς. Οταν ζήτησε να επιστρέψει στην Ελλάδα με τα παιδιά, η γιαγιά την εξεδίωξε από το σπίτι. Ακολούθως η αιτήτρια έλαβε διάφορα δικαστικά μέτρα διεκδικώντας την επιστροφή των παιδιών της. Η αιτήτρια ισχυρίζεται ότι η γιαγιά είχε καλλιεργήσει μια αρνητική εικόνα για το πρόσωπο της μητέρας. Τα παιδιά αρνούνται να ακολουθήσουν τη μητέρα τους γιατί ζουν κάτω από ένα συνεχή εκβιασμό και πλύση εγκεφάλου από τη γιαγιά σε βαθμό που δεν μπορούν να σχηματίσουν τη δική τους άποψη και προσωπική αντίληψη για το τι επιβάλλει το συμφέρον τους.

Η καθ'ης η αίτηση ανέφερε ότι από τη σχέση που είχε ο γιός της (που σπούδαζε στη Θεσσαλονίκη για την απόκτηση του πτυχίου της Φυσικής Αγωγής) με την αιτήτρια που ήταν ζωντοχήρα, η τελευταία έμεινε έγκυος. Για να μη γεννηθεί το παιδί νόθο, η καθ'ης η αίτηση τους προέτρεψε να παντρευτούν έστω και με πολιτικό γάμο. Ο πολιτικός γάμος έγινε στις 23/2/84 και η αιτήτρια γέννησε μερικές μέρες μετά, στις 28/2/84. Παρά τους ενδοιασμούς που είχε αφού ήθελε ο γιός της να παντρευτεί Κυπρία, η καθ'ης η αίτηση απεφάσισε να τη δεχθεί ως μέλος της οικογένειας της.

Το ένταλμα Habeas Corpus and Subjiciendum που είναι γνωστό ως Habeas Corpus, είναι ένα προνομιακό ένταλμα το οποίο διασφαλίζει την ελευθερία του ατόμου. Οι λέξεις Habeas Corpus σημαίνουν "να έχεις το σώμα" (have the body) και το προνομιακό της φύσης του εντάλματος αποδίδεται στην εξάσκηση των προνομίων που είχε ο Βασιλιάς ως "Πηγή δικαιοσύνης" (Fountain of justice) για να διασφαλίζει και να προστατεύει την ελευθερία των πολιτών. Το ένταλμα που εμφανίστηκε κατά τα πρώτα στάδια της διαμόρφωσης του Αγγλικού δικαίου, και πιο συγκεκριμένα πριν από την υιοθέτηση της Magna Carta το 1215 (Hale's "History of Criminal Law", 33 Ed. 1), έδινε το δικαίωμα στο Βασιλιά να εξετάζει με ένδικο μέσο τους λόγους για τους οποίους ένας πολίτης είχε αποστερηθεί του δικαιώματος της προσωπικής του ελευθερίας. Οπως περιγράφει το ένταλμα ο Blackstone,

Για τη φύση και προεκτάσεις του εντάλματος ο Durga Basu αναφέρει στο βιβλίο του "Commentary on the Constitution of India", (5η Εκδοση, 3ος Τόμος, σελ. 438) τα πιο κάτω:

Θεωρητικά το ένταλμα μπορούσε να πάρει διάφορες μορφές (Habeas Corpus testificandum: για τη μεταφορά καταδίκων για να καταθέτουν σαν μάρτυρες), Habeas Corpus ad respondendum: για τη μεταφορά καταδίκων για να απαντήσουν σε ποινικές κατηγορίες), (Habeas Corpus ad deliberandum and recepiendum: για τη μεταφορά καταδίκων από ένα μέρος κράτησης σε άλλο για σκοπούς εκδίκασης μιας υπόθεσης), Habeas Corpus ad satisfaciendum, Habeas Corpus ad prosequendum και Habeas Corpus ad faciendum et recipiendum, ανάλογα με τη θεραπεία που εζητείτο, αλλά σταδιακά παρέμειναν σε χρήση τα εντάλματα Αd subjiciendum, Τestificandum και Respondendum ενώ τα υπόλοιπα περιέπεσαν σε αχρησία.

Αρχικά τα εντάλματα εκδίδονταν σύμφωνα με τις αρχές που είχαν καθιερωθεί με την εξέλιξη του Κοινοδικαίου, αλλά σταδιακά υπήρξαν διάφορες νομοθετικές παρεμβάσεις σε μια προσπάθεια εξουδετέρωσης μεθόδων που μπορούσαν να καθυστερήσουν, ακόμα και να αποφύγουν την εφαρμογή της διαδικασίας έκδοσης του εντάλματος, όπως π.χ. η μετακίνηση κρατουμένων από μια φυλακή σε άλλη ακόμα μέχρι και τη Σκωτία για να μην πραγματοποιηθεί η επίδοση του εντάλματος, ποιό Δικαστήριο είχε δικαιοδοσία να εξετάσει μια αίτηση, κατά πόσο το ένταλμα μπορούσε να εκδοθεί ενώ τα Δικαστήρια ήταν κλειστά λόγω διακοπών και ο πιθανός επηρεασμός των Δικαστών από την Εκτελεστική εξουσία. (Ιδε Habeas Corpus Act 1679 (για ποινικές υποθέσεις) και Habeas Corpus Act 1816 (για μη ποινικές υποθέσεις)). Ειδικότερα για τον τελευταίο λόγο, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Sir Thomas Darnel, όπως την περιγράφει ο Lord Denning στο βιβλίο του "Landmarks in the Law" σ. 213:

Η απόφαση στην υπόθεση Darnel οδήγησε το 1628 στην έγκριση του Petition of Right που καθιστούσε την πιο πάνω απόφαση άκυρη αφού ο Βασιλιάς δεν θα μπορούσε πλέον να φυλακίζει με ειδικό διάταγμα (per special mandatum) χωρίς να προβάλλει ικανοποιητικούς λόγους.

Οπως έχει λεχθεί στην υπόθεση In Re Aeroporos (1988) 1 C.L.R. 302 η διαδικασία έκδοσης του εντάλματος διέπεται από τους Αγγλικούς Δικονομικούς Κανόνες που είναι η Διαταγή 54, θεσμός 1 των Rules of the Supreme Court in England. (Ιδε The Supreme Court Practice 1979 V.1 835 που αντιστοιχεί στη Διαταγή 59, θεσμό 14 των παλαιών Rules of the Supreme Court in England. (The Annual Practice 1956). Ιδε επίσης Halsbury's Laws of England, 3rd Edition, r. 11, para 64). Το δικαίωμα καταχώρισης μιας αίτησης διασφαλίζεται με τις αρχές του Κοινοδικαίου άνκαι έχει επιβεβαιωθεί και νομοθετικά. Αρχικά καταχωρείται μια μονομερής αίτηση (ex parte application) που συνοδεύεται από την ένορκη δήλωση του αιτητή για να δώσει στο Δικαστήριο την ευχέρεια να εξετάσει κατά πόσο υπάρχουν ικανοποιητικοί λόγοι που θα επιτρέψουν μια πλήρη ακρόαση. (R.S.C. O.59, r.14). Οπως τονίστηκε στην υπόθεση Greene v. Secretary of State ([1941] 3 All E.R. 368), το Δικαστήριο σε μια αίτηση για την έκδοση εντάλματος Habeas Corpus θα πρέπει να εξετάσει δύο ερωτήματα:

Αν το Δικαστήριο είναι ικανοποιημένο ότι υπάρχει ενώπιον του μια συζητήσιμη υπόθεση, τότε η αίτηση αναβάλλεται για να δοθεί η ευχέρεια στο πρόσωπο που κατακρατεί τον αιτητή ή στα πρόσωπα που έχουν συμβάλει στην κατακράτηση του αιτητή, να προβάλουν τις δικές τους θέσεις. Ομως πρέπει να τονιστεί ότι το Δικαστήριο έχει την ευχέρεια να προβεί σε εξαιρετικές περιπτώσεις στην άμεση έκδοση του διατάγματος χωρίς να δώσει οδηγίες για την επίδοση της αίτησης, αν το θεωρήσει ορθό όπως π.χ. στην περίπτωση κράτησης ενός ανηλίκου όταν υπάρχει κίνδυνος ότι ο καθ' ου η αίτηση θα εγκαταλείψει τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου για να αποστερήσει από τον αιτητή τη θεραπεία που ζητείται. (Ex parte Witte 1853 13 C.B. 680). Η ένσταση που καταχωρείται από τον καθ'ου η αίτηση συνοδεύεται από ένορκη δήλωση που αναφέρει τα περιστατικά που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν την κράτηση και το Δικαστήριο προχωρεί στην εκδίκαση της αίτησης για να αποφασίσει κατά πόσο ο κρατούμενος πρέπει να αφεθεί ελεύθερος.

Οποιοδήποτε πρόσωπο έχει φυλακιστεί ή έχει κρατηθεί παράνομα μπορεί να ζητήσει την έκδοση του εντάλματος. Η αίτηση πρέπει να υποβάλλεται από δικηγόρο εκτός αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι που θα επιτρέψουν στον αιτητή να χειριστεί ο ίδιος προσωπικά την υπόθεση του. Οπως έχει λεχθεί από το Δικαστή Humphreys στην υπόθεση R. ν. Greene (1941) 57 T.L.R. 533,

Οταν όμως ο κρατούμενος φαίνεται ότι δίνει τη συγκατάθεση του για την ισχυριζόμενη κράτηση του, ένα τρίτο πρόσωπο δεν μπορεί να ζητήσει την απελευθέρωση του. (R. v. Raynolds (1795) G.T.R. 497.) Ομως δεν θα επιτραπεί η επέμβαση ενός ξένου ή ενός προσώπου που ενεργεί αυτόβουλα, όπως π.χ. στην περίπτωση του Γραμματέα ενός Συνδέσμου που προασπίζει τα συμφέροντα προσώπων που πάσχουν πνευματικά που επιζητεί την έκδοση του εντάλματος προς όφελος ενός προσώπου που κρατείται επειδή κατ' ισχυρισμό είναι πνευματικά καθυστερημένος. (R. v. Clarke (1762) 3 Burr. 1362.)

Η ύπαρξη υπαλλακτικής θεραπείας ως λόγος που εμποδίζει την καταχώριση αίτησης για την έκδοση ενός προνομιακού εντάλματος διαφέρει ανάλογα με τη φύση του εντάλματος. Στις περιπτώσεις Mandamus η ύπαρξη άλλης ικανοποιητικής και εξίσου πρακτικής θεραπείας αποτελεί απόλυτο κώλυμα στην καταχώριση αίτησης για την έκδοση εντάλματος Mandamus. (R. v. Inland Revenue Commissioners (1884) 12 Q.B.D. 461). Σε αιτήσεις Prohibition και Certiorari δεν θεωρείται κώλυμα και μπορεί να ληφθεί υπόψη εκτός από τις περιπτώσεις όπου προσφέρεται νομοθετικά μια αποκλειστική θεραπεία. Οπως έχει λεχθεί από τον Willes J.,

Το ένταλμα Habeas Corpus ad subjiciendum σε αντίθεση με άλλα εντάλματα, είναι ένα προνομιακό ένταλμα που έχει το χαρακτήρα μιας ασυνήθιστης θεραπείας. Επειδή το ένταλμα εκδίδεται δικαιωματικά (as of right) όταν ο αιτητής αποδείξει το παράνομο της κράτησης του, η ύπαρξη μιας υπαλλακτικής θεραπείας μπορεί να λεχθεί ότι αποστερεί από τον αιτητή το δικαίωμα να ζητήσει την έκδοση του εντάλματος. Οπως αναφέρεται στο Annual Practice 1958 V.1 1735 και στο Supreme Court Practice 1979 V.1 835,

Μέσα στα πιο πάνω πλαίσια τα Δικαστήρια αρνήθηκαν την έκδοση εντάλματος όταν μια διαδικασία έφεσης προσφερόταν ως μια καταλληλότερη θεραπεία, (R. v. Commanding Officer of Morn Hill Camp., Ex Parte Ferguson (1917) 1 K.B. 176), και τούτο γιατί τα Δικαστήρια επιζητούν έντονα τη συμπλήρωση της ακροαματικής διαδικασίας σε ποινικές υποθέσεις και την έκδοση τελεσίδικων αποφάσεων. Ομως σε εξαιρετικές περιπτώσεις όπως π.χ. όταν το πρωτόδικο Δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία να εξετάσει την υπόθεση, το ένταλμα μπορεί να εκδοθεί. (Middlessex Sheriff's Case (1840) 11 A and E 273).

Οι πιο πάνω αρχές ακολουθήθηκαν στην υπόθεση Ahsan (1969) 2 Q.B. 222, που αφορούσε την κράτηση του αιτητή από ένα υπάλληλο του Τμήματος Μετανάστευσης. Ο αιτητής ισχυρίστηκε ότι η κράτηση του ήταν παράνομη. Η κράτηση θα ήταν δικαιολογημένη αν ελάμβανε χώρα μέσα σε 24 ώρες από την άφιξη του αιτητή στην Αγγλία. Αποφασίστηκε ότι σε περιπτώσεις όπου εγείρονται επίδικα θέματα γεγονότων, το νομικό βάρος ότι η κράτηση είναι δικαιολογημένη, μετατίθεται στους ώμους του προσώπου που είχε το φυσικό έλεγχο των κινήσεων του αιτητή. Στην παρούσα περίπτωση, άνκαι το Δικαστήριο είχε τις επιφυλάξεις του ως προς την αλήθεια των ισχυρισμών του αιτητή και το βάρος της απόδειξης της νομιμότητας της κράτησης το είχαν οι καθ'ων η αίτηση, εφόσον το Δικαστήριο δεν μπορούσε να αποφασίσει το θέμα υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς, η απόφαση έπρεπε να ήταν υπέρ του αιτητή.

Η πιο πάνω απόφαση εξετάστηκε στην υπόθεση R. v. Secretary of State for Home Department, Ex Parte Mugal (1973) 3 W.L.R. 647), που αφορούσε την είσοδο στην Αγγλία ενός μετανάστη. Στην υπόθεση αυτή το Δικαστήριο αποφάσισε ότι το βάρος απόδειξης ότι ο αιτητής μπορούσε να εισέλθει στη χώρα, βρισκόταν στους ώμους του αιτητή και εφόσον ο τελευταίος δεν παρουσίασε προς τούτο ικανοποιητική μαρτυρία, η σχετική αίτηση για την έκδοση εντάλματος Habeas Corpus έπρεπε να απορριφθεί. Μια προσεκτική εξέταση των παρατηρήσεων των Δικαστών που εκδίκασαν την υπόθεση αυτή, ότι η αίτηση έπρεπε να επιζητεί την έκδοση εντάλματος Certiorari και όχι Habeas Corpus, μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι δεν αμφισβητήθηκε η εγκυρότητα της απόφασης Ahsan που πρέπει να θεωρείται ορθή.

Η δικαιοδοσία για την έκδοση του εντάλματος Habeas Corpus ασκείται μόνο στην περίπτωση που στοιχειοθετείται παράνομη κράτηση ή φυλάκιση. Το ένταλμα μπορεί να εκδοθεί όχι μόνο εναντίον κρατικών τμημάτων, αλλά εναντίον και ενός ιδιώτη. Στην υπόθεση Somersett's Case (1772) 20 St. Tr. 1), o Αρχιδικαστής Mansfield διέταξε την απελευθέρωση ενός νέγρου που βρισκόταν αλυσοδεμένος σε ένα ιδιωτικό πλοίο στον Τάμεση προτού το πλοίο αποπλεύσει για την Ιαμαϊκή, αφού "ο αέρας της Αγγλίας δεν μπορούσε να ανεχθεί την κράτηση σκλάβων". Η ίδια γραμμή ακολουθήθηκε στην Κύπρο στην υπόθεση In Re Andreas Demosthenous (1967) 1 C.L.R. 186.

Στην Κύπρο το Ανώτατο Δικαστήριο έχει τη διακριτική ευχέρεια να εκδίδει προνομιακά εντάλματα σύμφωνα με τις πρόνοιες του Αρθρου 154.4 του Συντάγματος. Οι αρχές και οι Δικονομικοί κανόνες που καθορίζουν την έκδοση ενός τέτοιου εντάλματος είναι οι ίδιες με τις καθιερωμένες αρχές και Δικονομικούς κανόνες του Αγγλικού δικαίου (In Re Aeroporos (1988) 1 C.L.R. 302). Οπως έχει λεχθεί στην Αίτηση Χ" Σάββα (πιο πάνω) για έκδοση εντάλματος Habeas Corpus,

Η διαδικασία έκδοσης ενός διατάγματος Habeas Corpus μπορεί να είναι ποινικής ή αστικής μορφής. Στις περιπτώσεις που ζητείται η γονική μέριμνα ενός ανηλίκου, έχει αποφασιστεί ότι η διαδικασία είναι αστικής μορφής. (Barnardo v. Ford (1892) A.C. 326).

Το πρόσωπο που έχει τη γονική μέριμνα του ανηλίκου, μπορεί να την επανακτήσει όταν ο ανήλικος κρατείται παράνομα από ένα τρίτο πρόσωπο ή Ιδρυμα, όπως π.χ. ένα Ορφανοτροφείο. Μέσα στα πλαίσια της διαδικασίας έκδοσης του εντάλματος, η παράνομη κράτηση του ανήλικου θεωρείται ως παράνομη φυλάκιση (R. v. Clarke (1857) 7 E + B 186), έτσι που ο αιτητής ή η αιτήτρια να μην έχει την υποχρέωση να αποδείξει οποιοδήποτε περιορισμό ή εξάσκηση βίας πάνω στο ανήλικο από το πρόσωπο που ελέγχει τις κινήσεις του. (Ex parte McClellan (1831) 1 Dowt. 81).

Ενας σοβαρός παράγων που πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη από το Δικαστήριο είναι και η ηλικία του ανηλίκου. Οπως έχει θέσει το θέμα ο Δικαστής Coleridge στην υπόθεση R. v. Greenhill (4 Ad. and El. 313),

Οταν ο ανήλικος έχει φτάσει σε ηλικία που μπορεί να αποφασίζει, το Δικαστήριο θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη και τις επιθυμίες του ανηλίκου (Re Agar-Ellis (1883) 24 Ch.D. 317). Από τη νομολογία φαίνεται ότι το κριτήριο για την ικανότητα της επιλογής εκ μέρους του ανηλίκου πρέπει κατά κανόνα να είναι η ηλικία και όχι το πνευματικό επίπεδο του ανηλίκου. Στις υποθέσεις R. v. Clarke (πιο πάνω) και R. v. Howes (3 El. & El. 332), αποφασίστηκε ότι η ηλικία που μπορεί να οδηγήσει έναν ανήλικο σε μια σωστή επιλογή είναι για τα αγόρια η ηλικία των 14 χρόνων και για τα κορίτσια η ηλικία των 16 χρόνων.

Συμπληρωματικά, πρέπει να αναφερθεί ότι το Δικαστήριο θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη όχι μόνο το δικαίωμα της γονικής μέριμνας του αιτητή, αλλά και τα ενδιαφέροντα και τις επιθυμίες του ανηλίκου. (R. v. Barardo (1891) 1 Q.B. 194).

Στην Κύπρο το άρθρο 5 του περί Σχέσεων Γονέων και Τέκνων Νόμου 216/90 καθορίζει ότι η γονική μέριμνα που συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων και την επιμέλεια του ανήλικου τέκνου ασκείται από κοινού από τους γονείς και στην περίπτωση θανάτου του ενός από τους δύο, η γονική μέριμνα ασκείται από τον άλλο. Oμως οι γονείς μπορεί να χάσουν το δικαίωμα της γονικής μέριμνας αν αποδειχθεί ότι ήταν ένοχοι ανήθικης συμπεριφοράς (R. v. Greenhill, 4 Ad. & El. 624), ή έχουν απεμπολήσει τη γονική εξουσία. (In Re Agar-Ellis πιο πάνω).

Το άρθρο 6(2)(α) του Νόμου 216/90 καθορίζει ότι το κύριο ερώτημα το οποίο θα πρέπει να εξετάζει το Δικαστήριο για την ανάθεση και φροντίδα του ανήλικου τέκνου είναι η ευημερία και το συμφέρον του παιδιού, η δε συνεκτίμηση της γνώμης του ανηλίκου είναι υποχρεωτική σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 6(3) του πιο πάνω Νόμου.

Οπως έχει αναφερθεί και πιο πάνω η δικαιοδοσία για την έκδοση ενός εντάλματος Habeas Corpus ασκείται μόνο στην περίπτωση που ο αιτητής τελεί υπό παράνομη κράτηση ή φυλάκιση. Οπως έχει λεχθεί στην Αίτηση Χ" Σάββα (πιο πάνω),

Στην παρούσα περίπτωση η αιτήτρια είχε το βάρος να αποδείξει ότι τα παιδιά της κρατούνται παράνομα και παρά τη θέληση τους από τη γιαγιά τους. Η αιτήτρια εκτός από μερικούς αόριστους ισχυρισμούς ότι τα παιδιά ζουν κάτω από ένα συνεχή εκβιασμό και πλύση εγκεφάλου από τη γιαγιά σε βαθμό που δεν μπορούν να σχηματίσουν τη δική τους άποψη και προσωπική αντίληψη, δεν παρουσίασε οποιαδήποτε άλλη θετική μαρτυρία που μπορούσε να οδηγήσει σε συμπέρασμα ότι τα παιδιά κατακρατούνται παρά τη θέληση τους. Η αιτήτρια δεν έπεισε το Δικαστήριο για το βάσιμο των ισχυρισμών της. Αντίθετα είναι η θέση των ίδιων των παιδιών της αιτήτριας (όσο τραγικό και αν φαίνεται) ότι δεν θέλουν να ακολουθήσουν τη μητέρα τους και ότι θέλουν να παραμείνουν με τη γιαγιά τους η οποία είχε αναλάβει τη φροντίδα τους τα τελευταία χρόνια. Το Δικαστήριο έχει ικανοποιηθεί με σχετικές ερωτήσεις που έχει υποβάλει στα παιδιά ότι αυτά αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα του όρκου και το περιεχόμενο της ένορκης δήλωσης που έχουν υπογράψει (όταν ο Κωνσταντίνος ήταν 13½ χρονών και η Ελένη 12½ χρονών) και έχει διαπιστώσει την ικανότητα τους να διαμορφώσουν τη δική τους γνώμη για το συμφέρον και την ευημερία τους που οδήγησε στην απόφαση τους να ζητήσουν να παραμείνουν με τη γιαγιά. Το λογικό συμπέρασμα που εξάγεται από τη δήλωση τους είναι ότι δεν κατακρατούνται από τη γιαγιά αλλά ζουν μαζί της με τη δική τους συγκατάθεση και επιθυμούν να παραμείνουν μαζί της. Το ίδιο συμπέρασμα εξάγεται και από τις μαρτυρίες και των Κύπριων Κοινωνικών Λειτουργών Ελένης Δαγκλή και Μαρίας Μονογιού σύμφωνα με τις οποίες τα παιδιά νοιώθουν μια ασφάλεια κοντά στη γιαγιά τους και έχουν δημιουργήσει τα τελευταία πέντε χρόνια φιλικές και συναισθηματικές σχέσεις μέσα στο περιβάλλον που ζουν, όπως επίσης και από τη μαρτυρία της Ελληνίδας Κοινωνικής Λειτουργού Κωνσταντινιάς Πέτρου που ανέφερε ότι τα παιδιά προτιμούν το περιβάλλον στο οποίο ζουν τώρα, αφού στο παρελθόν η μητέρα απουσίαζε για πολλές ώρες από το σπίτι και δεν ένοιωσε τα παιδιά ενώ ταυτόχρονα δεν υπήρξε μια θετική ροή μηνυμάτων από τη γιαγιά προς τα παιδιά για τη μητέρα.

(Ιδε Murphy on Evidence, 5th Edition, p. 331).

Μια προσεκτική εξέταση των στοιχείων των δύο διαδικασιών δείχνει ότι το κώλυμα του Δεδικασμένου θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή. Υπάρχει ταύτιση επίδικου θέματος (που είναι η επιστροφή των ανηλίκων στη μητέρα), υπάρχει ταύτιση διαδίκων (Townsend v. Bishop (1939) 1 All E.R. 805) όπως επίσης και της ταυτότητας των διαδίκων (αφού στη διαδικασία της αίτησης στο Επαρχιακό Δικαστήριο Πάφου ο Υπουργός Δικαιοσύνης ενεργεί κατόπιν εξουσιοδότησης της αιτήτριας), όπως επίσης και τελεσίδικη απόφαση (ανεξάρτητα αν εναντίον της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Πάφου εκκρεμεί έφεση. Ιδε Concha v. Concha (1886) 11 App. Cas. 541). Η εφαρμογή της αρχής του Δεδικασμένου δεν επηρεάζεται από το γεγονός ότι η απόφαση βασίζεται σε άλλη απόφαση ξένου Δικαστηρίου. (Williams and Glyn's Bank Ltd. v. The Ship Maria, Υπόθεση Ναυτοδικείου 59/82 της 28/2/92).

Η λήψη μέτρων για κατάχρηση της δικαστικής δικαιοδοσίας (abuse of the process of the Court) βασίζεται στην εξουσία του Δικαστηρίου να ελέγχει την ενώπιον του διαδικασία σε μια προσπάθεια αποφυγής υιοθέτησης παράλληλων ή πολλαπλών ένδικων μέτρων. (Ιδε Constantinides v. Vima (1983) 1 C.L.R. 348, Αρχιεπίσκοπος Κύπρου (αρ. 2) (1993) 1 Α.Α.Δ. 248). Και τούτο γιατί όπως παρατηρεί ο Δικαστής Νικήτας,

Η κατάχρηση της δικαστικής δικαιοδοσίας μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Μια από αυτές είναι και η καταχώριση μιας αγωγής ή αίτησης που αποσκοπεί στην έκδοση απόφασης, για την οποία είχαν ήδη ληφθεί άλλα δικαστικά μέτρα από τους ίδιους διαδίκους. Οπως έχει θέσει το θέμα ο Lord Halsbury στην υπόθεση Reichel v. Magrath 14 App. Cas. 665,

Αναφορικά με τον προβαλλόμενο ισχυρισμό περί ύπαρξης εναλλακτικής θεραπείας η αιτήτρια υπέβαλε ότι σύμφωνα με τις πρόνοιες του Νόμου 216/90 μετά το θάνατο του πατέρα η γονική μέριμνα περιήλθε στη μητέρα και η καθ'ης η αίτηση δεν είχε οποιοδήποτε δικαίωμα να κατακρατεί τα παιδιά. Επιπρόσθετα υποβλήθηκε ότι ο Νόμος 216/90 δεν μπορεί να προσφέρει οποιαδήποτε θεραπεία στην αιτήτρια αφού το ένδικο μέσο προσφέρεται μόνο σε περίπτωση ύπαρξης διαφωνίας μεταξύ των γονέων.

Δ.

Προς υποστήριξη των θέσεων της αιτήτριας καταχωρήθηκαν ένορκες δηλώσεις από την αιτήτρια και τη Γεωργία Βασιλείου που συνόδευσε την αιτήτρια στις 12/9/97 σε μια επίσκεψη στο σπίτι που διέμεναν τα ανήλικα παιδιά της αιτήτριας στην Πάφο. Οι πιο πάνω αντεξετάστηκαν επί μακρόν πάνω στο περιεχόμενο των ενόρκων δηλώσεων τους. Κατέθεσε επίσης και αντεξετάστηκε η Κωνσταντινιά Πέτρου, Κοινωνική Λειτουργός του Τμήματος Κοινωνικών Υπηρεσιών Ελλάδας. Η καθ'ης η αίτηση αντεξετάστηκε πάνω στο περιεχόμενο της ένορκης δήλωσης της, όπως επίσης και η Ελένη Δαγκλή, Κοινωνική Λειτουργός στο Επαρχιακό Γραφείο Ευημερίας Πάφου, που είχε προσωπικές επαφές με τα παιδιά από τις 26/6/97 μέχρι 10/7/97 και η Μαρία Μονογιού, Κοινωνική Λειτουργός στο Επαρχιακό Γραφείο Ευημερίας Πάφου, που είχε προσωπικές επαφές με τα παιδιά από τις 25/8/97 μέχρι 12/11/97. Τα δύο παιδιά προέβηκαν σε δύο ένορκες δηλώσεις και για ευνόητους λόγους και πολύ ορθά κατά την κρίση του Δικαστηρίου, δεν αντεξετάστηκαν πάνω στο περιεχόμενο των όσων αναφέρουν στις ένορκες δηλώσεις τους. Επιπρόσθετα καταχωρήθηκαν διάφορα έγγραφα και τεκμήρια που αναφέρονται σε σημαντικές λεπτομέρειες της παρούσας διαδικασίας.

Αναφορικά με την επίσκεψη της αιτήτριας και της Γεωργίας Βασιλείου στο σπίτι της στις 13/9/97 η καθ'ης η αίτηση ανέφερε ότι η αιτήτρια έφθασε στο σπίτι της έχοντας δύο σακούλες με τρόφιμα για τα παιδιά όπως επίσης και μια μεγάλη και μια μικρή βαλίτσα και της ανέφερε ότι πήγε εκεί για να μείνει μαζί τους. Η καθ'ης η αίτηση της είπε ότι δεν μπορεί να τη δεχθεί και τα πνεύματα οξύνθηκαν. Τελικά η διαμάχη που προέκυψε έληξε με την άφιξη της Αστυνομίας.

Η Ασπασία Καλφοπούλου (αιτήτρια) που διαμένει μόνιμα στη Θεσσαλονίκη πιστεύει ότι όταν τα παιδιά μετακινηθούν από τη γιαγιά και έλθουν κοντά της θα μπορούσαν να δημιουργηθούν στενοί δεσμοί μεταξύ τους, αφού η γιαγιά την απορρίπτει και επηρεάζει τα παιδιά εναντίον της. Η μάρτυς μετά από παράκληση της αιτήτριας αφού τα παιδιά αρνούνταν να τη συναντήσουν, διευθέτησε και παρευρέθηκε σε τέσσερις συναντήσεις της μητέρας με τα παιδιά, τονίζοντας ότι τα παιδιά ζητούσαν από την Κοινωνική Λειτουργό να βρίσκεται μαζί τους. Στις τρεις πρώτες συναντήσεις δημιουργήθηκε έντονο κλίμα και τα παιδιά έφυγαν θυμωμένα μετά από τις αναφορές της αιτήτριας στο ρόλο της γιαγιάς και της επικριτικής στάσης της αιτήτριας απέναντι της. Η τέταρτη συνάντηση έλαβε χώρα σε πιο ήπιο κλίμα χωρίς εκδηλώσεις συναισθημάτων εκ μέρους των παιδιών. Αντεξεταζόμενη η Μαρία Μονογιού ανέφερε ότι σε συνάντηση που είχε με την αιτήτρια, η τελευταία απέρριψε επανειλημμένα το πρόγραμμα του Γραφείου Ευημερίας για την παραμονή της στην Κύπρο για ένα χρονικό διάστημα σε μια προσπάθεια επανασύνδεσης της με τα παιδιά, χαρακτηρίζοντας το αναχρονιστικό και υποτιμητικό για την ίδια, αφού είχε σκοπό να την εγκλωβίσει στην Κύπρο, καταστρέφοντας την οικονομικά και εμποδίζοντας την να συνεχίσει το κοινωνικό της έργο στην Ελλάδα που σχετίζεται με την ανεύρεση παιδιών που έχουν υιοθετηθεί παράνομα.

Με βάση τα πιο πάνω βρίσκω ότι τα παιδιά στάληκαν από τους γονείς τους από τη Θεσσαλονίκη στην Κύπρο το 1992 όταν αυτά ήταν 8 και 9 χρονών. Στην Κύπρο τα παιδιά διέμεναν με τη γιαγιά και τον παππού στην Πάφο. Ενα μήνα αργότερα ήλθε και διέμεινε μαζί τους και ο πατέρας τους. Ο πατέρας βρήκε το θάνατο σε τροχαίο δυστύχημα το Δεκέμβριο του 1995 ενώ ο παππούς είχε πεθάνει λίγους μήνες πριν, τον Ιούλιο του 1995. Μετά το θάνατο του πατέρα τους παρέμειναν στο ιδιόκτητο σπίτι της γιαγιάς στην Πάφο. Το σπίτι βρίσκεται σε καλή κατάσταση με απλή και άνετη επίπλωση και το κάθε παιδί έχει το δικό του υπνοδωμάτιο. Το σπίτι έχει μια μεγάλη αυλή μέσα στην οποία η γιαγιά διατηρεί φυτώριο από το οποίο κερδίζει γύρω στις £250 μηνιαίως. Επιπρόσθετα η γιαγιά εισπράττει £128 μηνιαίως σύνταξη χηρείας και μια επιπρόσθετη σύνταξη χηρείας ανερχόμενη σε £20 μηνιαίως από την Αγγλία.

Από το 1992 η μητέρα παρέμεινε στη Θεσσαλονίκη όπου εργαζόταν ως διακοσμήτρια για να διασώσει την προσωπική επιχείρηση της και να αποφύγει την πώληση του ιδιόκτητου διαμερίσματος της από τη συσσώρευση των διάφορων χρεών της επιχείρησης. Η απουσία της μητέρας και η έλλειψη της μητρικής φροντίδας επέφεραν το δυσάρεστο αποτέλεσμα της συναισθηματικής αποσύνδεσης των παιδιών από τη μητέρα και της σύνδεσης τους με τη γιαγιά, σε βαθμό που όταν αυτά αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την αιτήτρια το 1995 στη Θεσσαλονίκη, η τελευταία να προβεί στη λήψη δικαστικών μέτρων για να επαναφέρει τα παιδιά κοντά της.

Από τα στοιχεία που υπάρχουν ενώπιον μου φαίνεται ότι το θέμα της επανασύνδεσης της αιτήτριας με τα παιδιά της απασχόλησε έντονα τις Κυπριακές Αρχές. Ετσι σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 19/8/97 (Τεκμήριο Ε της ένορκης δήλωσης της καθ'ης η αίτηση της 8/9/97) στην οποία πήραν μέρος Παιδοψυχίατρος, Κλινική Ψυχολόγος, Ανώτερη Νοσηλεύτρια των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας όπως επίσης και Λειτουργοί του Τμήματος Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, εξετάστηκαν τα μέτρα που θα έπρεπε να ληφθούν για να καταστεί δυνατή η επανένωση της αιτήτριας με τα παιδιά της. Αφού αναγνωρίστηκε το δικαίωμα της αιτήτριας να αναλάβει τα παιδιά της αποφασίστηκε όπως βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς. Προς τούτο αποφασίστηκε όπως το Τμήμα Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας

Τα πιο πάνω μέτρα θα έδιναν την ευχέρεια στην αιτήτρια να έρχεται σε επαφή με τα παιδιά της για να ξανακερδίσει την αγάπη τους και την εμπιστοσύνη τους έτσι που αυτά δεν θα είχαν ενδοιασμούς να την ακολουθήσουν. Ομως η εισήγηση αυτή δεν υλοποιήθηκε. Από τη μαρτυρία που δόθηκε και πιο συγκεκριμένα από την αντεξέταση της Μαρίας Μονογιού, φαίνεται ότι η εισήγηση είχε απορριφθεί από τη μητέρα γιατί το σχέδιο αυτό ήταν αναχρονιστικό και υποτιμητικό για την ίδια χωρίς εγγυήσεις επιτυχίας, θα ισοδυναμούσε με ξερίζωμα από την πατρίδα της, θα επέφερε απώλεια της εργασίας της και θα την κατέστρεφε οικονομικά ενώ ταυτόχρονα θα την εμπόδιζε να συνεχίσει το κοινωνικό έργο της στην Ελλάδα που σχετίζεται με την ανεύρεση παράνομα υιοθετηθέντων παιδιών. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η δικηγόρος της αιτήτριας υπέβαλε τη θέση ότι η εισήγηση παρέμεινε μετέωρη αφού ο Γενικός Εισαγγελέας παρέλειψε να της δώσει τις κατάλληλες διευκρινίσεις που είχε ζητήσει με επιστολή της ημερομηνίας 27/8/97 (Τεκμήριο 1). Η σφαιρική εικόνα που προβάλλουν τα περιστατικά της υπόθεσης δείχνουν ότι η μητρική αγάπη και η έντονη επιθυμία της μητέρας να δει τα παιδιά της να επιστρέφουν κοντά της της επέφεραν μια φορτισμένη ψυχολογική κατάσταση με αποτέλεσμα η συμπεριφορά της, αντί να επαναφέρει τα παιδιά κοντά της να τα σπρώχνει περισσότερο μακριά της. Και είναι εδώ που η αιτήτρια αντί να επιδείξει την κατάλληλη κατανόηση και με υπομονή να προσπαθήσει να ξανακερδίσει την αγάπη και κατανόηση των παιδιών της, ανεξαρτήτως θυσιών, βιάστηκε να απαιτήσει με δικαστικές διαδικασίες την επιστροφή τους παραγνωρίζοντας τα δικά τους συναισθήματα προς τη γιαγιά, που στη συνεχή απουσία της αιτήτριας είχε αναλάβει η ίδια το ρόλο της μητέρας.

Τα γεγονότα της παρούσας υπόθεσης μοιάζουν αρκετά με τα γεγονότα της υπόθεσης Hokkanen v. Finland Α 299-Α (1994) στην οποία αποφασίστηκε ότι η ανάληψη της κηδεμονίας ανήλικης από τον παππού και γιαγιά δεν παραβίαζε το δικαίωμα του σεβασμού της ιδιοκτησίας και οικογενειακής ζωής του πατέρα της ανήλικης, όπως αυτό διασφαλίζεται με το άρθρο 8(2) της Σύμβασης, λαμβανομένων υπόψη της επιθυμίας της ανήλικης και του χρονικού διαστήματος κατά το οποίο η ανήλικη παρέμεινε μαζί με τον παππού και τη γιαγιά της.

Εχω προβληματιστεί αρκετά ως προς το κατά πόσο θα μπορούσα να εκδώσω το αιτούμενο ένταλμα. Η λύση της αντιπαράθεσης μεταξύ του δικαιώματος της μητέρας για γονική μέριμνα και του συμφέροντος και ευημερίας των ανηλίκων δεν είναι εύκολη. Η αιτήτρια θα μπορούσε με τη βοήθεια που της προσφέρθηκε από τις αρμόδιες Κρατικές Υπηρεσίες να παραμείνει για ένα μικρό χρονικό διάστημα στην Κύπρο για να επανακερδίσει την αγάπη των παιδιών της, η απώλεια της οποίας οφείλεται στη δική της συνεχή απουσία από κοντά τους. Αντί αυτού προτίμησε την απαίτηση της άμεσης επιστροφής τους με τη δικαστική οδό. Η αιτήτρια που έχει σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 5(2) του Νόμου 216/90 τη γονική μέριμνα, είχε το βάρος να αποδείξει ότι το συμφέρον και η ευημερία των ανηλίκων επιβάλλει τη μετακίνηση τους από το περιβάλλον της γιαγιάς σε εκείνο της μητέρας στη Θεσσαλονίκη. Μετά από μια βασανιστική εξέταση όλων των πτυχών της υπόθεσης και ιδιαίτερα την έντονη συναισθηματική σύνδεση των παιδιών με τη γιαγιά και με το περιβάλλον μέσα στον οποίο ζουν τώρα και νοιώθουν ασφάλεια και τα ψυχολογικά επακόλουθα που μπορούν να προκύψουν από μια απότομη αποκοπή τους από το πιο πάνω περιβάλλον, χωρίς να παραγνωρίζω ότι η αιτήτρια δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ακατάλληλη για να δεχθεί τα παιδιά κοντά της, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η έκδοση του σχετικού εντάλματος δεν θα ήταν η ορθή απόφαση κάτω από τις παρούσες περιστάσεις και τούτο για τους λόγους που έχω παραθέσει πιο πάνω. Η αίτηση απορρίπτεται. Εχοντας υπόψη τα ιδιάζοντα περιστατικά της υπόθεσης δεν εκδίδεται οποιοδήποτε διάταγμα για έξοδα.