|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ECLI:CY:AD:2018:C431
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Αναθεωρητική Εφεση Αρ. 190/2012)
4 Οκτωβρίου, 2018
[ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π., ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ,
ΛΙΑΤΣΟΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δ/ΣΤΕΣ]
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΜΕΣΩ,
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ,
Εφεσείοντες,
ν.
XXXXX ΛΑΚΑΤΑΜΙΤΗ,
Εφεσίβλητου.
_ _ _ _ _ _
Γ. Χατζηχάννα (κα), Ανώτερη Δικηγόρος της Δημοκρατίας, για τους Εφεσείοντες.
Α.Σ. Αγγελίδης, για τον Εφεσίβλητο.
_ _ _ _ _ _
ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π.: Η ομόφωνη απόφαση του Δικαστηρίου θα δοθεί από τον Λιάτσο, Δ.
_ _ _ _ _ _
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΛΙΑΤΣΟΣ, Δ.: Το Σχέδιο Παροχής Οικονομικής Βοήθειας σε ΄Ατομα με Αναπηρία για Απόκτηση Αυτοκινήτου (το Σχέδιο) εγκρίθηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου και δικαιούχοι είναι άτομα με αναπηρία, ήτοι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας ή κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ενωσης των οποίων η ηλικία είναι μεγαλύτερη των 18 ετών και μικρότερη των 70.
Ο Εφεσείων ήταν για πολλά χρόνια δικαιούχος αναπηρικού οχήματος με βάση το Σχέδιο και λάμβανε χορηγία για την αγορά τέτοιου οχήματος. Σύμφωνα με το Σχέδιο η χορηγία που παρέχεται σε άτομα με αναπηρία για απόκτηση αυτοκινήτου περιλαμβάνει τους δασμούς και φόρους κατανάλωσης που πρέπει να καταβληθούν, συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ.
Στις 20 Οκτωβρίου 2010 το Υπουργείο Οικονομικών, Υπηρεσία Χορηγιών και Επιδομάτων, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Εφεσείων είχε ήδη συμπληρώσει την ηλικία των 70 ετών, απέρριψε, επί τη βάσει περιορισμού ηλικίας που τέθηκε στο Σχέδιο, αίτημά του για παροχή οικονομικής βοήθειας έναντι των φόρων και των δασμών για την αγορά νέου αυτοκινήτου, καθώς και για απαλλαγή από την καταβολή των τελών εγγραφής. Η απόφαση αυτή αποτέλεσε και το αντικείμενο της πρωτόδικης διαδικασίας, της προσφυγής 1477/2010. Κρίθηκε πρωτοδίκως ότι:
«Το ΄Αρθρο 28 του Συντάγματος καθιερώνει την αρχή της ισότητας και ισονομίας ατόμων που τελούν κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Ο σκοπός του Σχεδίου δεν είναι άλλος παρά η ανακούφιση όλων των ατόμων που πάσχουν από αναπηρία, προσφέροντας τους οικονομική βοήθεια για αγορά αυτοκινήτου. Ο αποκλεισμός του αιτητή, επειδή έχει μόνο υπερβεί το 70ο έτος της ηλικίας του, έναντι ατόμων που έχουν αναπηρία και είναι νεότερης ηλικίας, αποτελεί δυσμενή διάκριση σε βάρος του.
Η αναγνώριση από τον ίδιο με την αρχική του επιστολή ημερ. 7 Ιουνίου 2010, ότι δεν ήταν δικαιούχος, που επικαλείται η ευπαίδευτη συνήγορος των καθ΄ων η αίτηση, δεν συνεπάγεται ότι εξαλείφει την άνιση μεταχείριση. Τοιαύτη άνιση μεταχείριση ενυπάρχει όταν διαπιστώνεται διαφορετική μεταχείριση ατόμων που τελούν κάτω από το ίδιο πραγματικό και νομικό καθεστώς, όπως η προκείμενη περίπτωση.
Η ομοιογένεια ή η ανομοιογένεια πρέπει, ανάλογα με την περίπτωση να είναι ουσιαστική ώστε να δικαιολογείται είτε η όμοια μεταχείριση είτε η διάκριση μεταξύ των υποκειμένων του δικαίου. Βλ. Θεοχαρίδης ν. Δημοκρατίας (1998) 3 Α.Α.Δ. 63, Ζίζιρου κ.ά. ν. Δημοκρατίας (1998) 3 Α.Α.Δ. 631, Νικολαΐδου ν. Δημοκρατίας (1999) 3 Α.Α.Δ. 7.
Λαμβανομένου υπόψη ότι η κειμένη νομοθεσία παρέχει το δικαίωμα, σε άτομα να κατέχουν άδεια οδήγησης πέραν της ηλικίας των 70 ετών, και ο αιτητής, όπως είναι αποδεχτό, κατείχε άδεια οδήγησης μέχρι την ηλικία των 75 ετών, θεωρώ ότι, με τον πιο πάνω περιορισμό, που τέθηκε στο Σχέδιο, αυτός είχε τύχει άνισης μεταχείρισης.»
Κρίθηκε επίσης πρωτοδίκως ότι παραβιάστηκε και η αρχή της καλής πίστης σε ό,τι αφορούσε την υποχρέωση καταβολής τελών κυκλοφορίας, θεωρώντας το πρωτόδικο Δικαστήριο ότι οι Καθ΄ ων η αίτηση - Εφεσείοντες προέβησαν σε ανάκληση προηγούμενης απόφασής τους με την οποία ενέκριναν το αίτημα για απαλλαγή από την υποχρέωση καταβολής τελών κυκλοφορίας, επιδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο αντιφατική συμπεριφορά και κατ΄ επέκταση παραβίαση των αρχών της καλής πίστης. Το ζήτημα αυτό καλύπτεται από τον δεύτερο λόγο έφεσης. Κατά τη συζήτηση όμως ενώπιόν μας της υπόθεσης, ο ευπαίδευτος συνήγορος του Εφεσίβλητου αποδέχθηκε ότι ο συγκεκριμένος λόγος έφεσης είναι βάσιμος, αφού ουδέποτε ανεκλήθη η προηγούμενη απόφαση για απαλλαγή του οχήματος του Εφεσίβλητου από την καταβολή τελών κυκλοφορίας.
Με τα πιο πάνω ως δεδομένα, θα μας απασχολήσει ο καθοριστικός για την τελική έκβαση, πρώτος και μόνος πλέον λόγος έφεσης, σύμφωνα με τον οποίο εσφαλμένα το πρωτόδικο Δικαστήριο αποφάσισε ότι υπήρχε παράβαση του ΄Αρθρου 28 του Συντάγματος και της αρχής της ίσης μεταχείρισης. Εισηγείται, σχετικά, η ευπαίδευτη συνήγορος των Εφεσειόντων ότι το δικαίωμα λήψης οικονομικής βοήθειας κατ΄ ακολουθία του Σχεδίου δεν είναι δικαίωμα που προστατεύεται από το Σύνταγμα και ότι στην παρούσα περίπτωση δεν υπήρξε οποιοσδήποτε ισχυρισμός ότι άτομα που τελούσαν υπό τις αυτές με τον Εφεσίβλητο συνθήκες έτυχαν διαφορετικής, ευνοϊκότερης, μεταχείρισης. Τίθεται, περαιτέρω, ότι η θεσμοθέτηση ορίου ηλικίας είναι θεμιτή και ευλόγως αιτιολογείται με αναφορά στο γεγονός ότι οι όροι του Σχεδίου διαμορφώνονται λαμβάνοντας υπόψη τις δημοσιονομικές και οικονομικές δυνατότητες του κράτους και/ή γεγονότα συναρτώμενα προς τις ανάγκες και την υγεία του ανθρώπου.
Αντίθετη, βεβαίως, είναι η εισήγηση του ευπαίδευτου συνηγόρου του Εφεσίβλητου. Προβάλλει ότι ο Εφεσίβλητος είναι άτομο με αναπηρία και ότι το Σχέδιο καθιέρωσε αντινομικά και αυθαίρετα και κατά τρόπο που επιφέρει ανισότητα το όριο του 70ου έτους της ηλικίας, θέτοντας έτσι αδικαιολόγητο ηλικιακό περιορισμό και άμεση διάκριση λόγω ηλικίας. Εισηγείται, περαιτέρω, ότι στην προκειμένη περίπτωση η ηλικία δεν μπορεί να αποτελεί λόγο για άνιση μεταχείριση, αφού το Σχέδιο είναι μια παροχή του κράτους που πρέπει να αφορά ισότιμα όλους τους πολίτες που είναι ανάπηροι, χωρίς διακρίσεις και ιδιαίτερα λαμβανομένου υπόψη ότι ο Εφεσίβλητος κατείχε νόμιμο δικαίωμα οδήγησης μέχρι το 75ο έτος της ηλικίας του.
Στην υπό κρίση περίπτωση, όπως προκύπτει μέσα από τη σχετική πρόταση του Υπουργού Οικονομικών και τη συνακόλουθη απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ημερομηνίας 16.11.2004, το Σχέδιο διαμορφώθηκε αφού λήφθηκαν υπόψη οι θέσεις όλων των εμπλεκομένων, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων που εκπροσωπούσαν τα άτομα με αναπηρία, κατά τρόπο που λειτουργικά και δίκαια να εξυπηρετεί τις πραγματικές ανάγκες των υπό αναφορά ατόμων. Υπό τις συνθήκες αυτές ο ηλικιακός περιορισμός αναθεωρήθηκε προς τα πάνω, ήτοι από 65 σε 70 έτη.
Κατ΄ ακολουθίαν των διαλαμβανομένων στο Σχέδιο, παράγραφος 1(α), δικαιούχος οικονομικής βοήθειας είναι κάθε άτομο μόνιμα ανάπηρο και η αναπηρία του οποίου συνίσταται είτε σε ακρωτηριασμό ή σοβαρή αδυναμία των άνω ή και κάτω άκρων, που οφείλεται σε οποιαδήποτε αιτία, είτε σε περιορισμό της οξύτητας της οράσεως των δύο οφθαλμών. Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του Σχεδίου, η κατοχή άδειας οδηγού δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση, αφού απαλλάσσονται της υποχρέωσης για κατοχή άδειας τα άτομα με αναπηρία που λόγω της φύσης της αναπηρίας τους δεν είναι σε θέση να οδηγούν με ασφάλεια.
Το ΄Αρθρο 28 του Συντάγματος διασφαλίζει την ισότητα όλων έναντι του Νόμου. Ισότητα μεταξύ, βεβαίως, ομοίων καταστάσεων. Όπως κατά πάγια γραμμή της νομολογίας έχει διασαφηνισθεί, οι πρόνοιες του εν λόγω ΄Αρθρου δεν απαγορεύουν εύλογες διακρίσεις σε μεταχείριση που θεμελιώνεται σε αντικειμενική εκτίμηση ουσιαστικά διαφορετικών πραγματικών καταστάσεων που βασίζονται στο δημόσιο συμφέρον. Ως απόρροια, η συνταγματικά κατοχυρωμένη ισότητα, παραβιάζεται μόνο όταν η διαφοροποίηση δεν βασίζεται πάνω σε αντικειμενική και εύλογη διάκριση. Μια τέτοια διαφοροποίηση θα πρέπει να εξετάζεται σε συσχετισμό με το σκοπό τον οποίο εξυπηρετεί και τις πραγματικότητες που ισχύουν στο συγκεκριμένο χρόνο. Συνεπώς, δυνάμει του άρθρου 28.1 διασφαλίζεται η ισότητα έναντι αυθαιρέτων διακρίσεων, χωρίς να αποκλείονται εύλογες διακρίσεις, εδραζόμενες, συνήθως, στην ιδιάζουσα φύση των πραγμάτων (Παύλου ν. Γενικού Εφόρου Εκλογών κ.ά. (1987) 1 CLR 252, Σεργίδης ν. Δημοκρατίας (1991) 1 ΑΑΔ 119, Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου ν. Αντέννα Λτδ (2005) 3 ΑΑΔ 383).
Μας βρίσκει σύμφωνους η προσέγγιση της ευπαίδευτης συνηγόρου των Εφεσειόντων, σύμφωνα με την οποία η θέσπιση του ηλικιακού ορίου των 70 ετών δεν παραβιάζει το ΄Αρθρο 28 του Συντάγματος. Η ουσιαστική φύση των πραγμάτων στην υπό κρίση περίπτωση δικαιολογούσε την επιβολή ευλόγων διακρίσεων, εδραζομένων επί αντικειμενικών κριτηρίων τα οποία εύρισκαν εφαρμογή επί όλων των ενδιαφερομένων, ανεξαιρέτως. Ο καθορισμός ορίου ηλικίας ευλόγως κρίθηκε -και δη στα πλαίσια, ως άνω, κοινωνικού διαλόγου - αναγκαίος προς το σκοπό συγκράτησης των δαπανών και διασφάλισης της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος χαριστικών, κοινωνικών παροχών του κράτους. Η ένταξη στο Σχέδιο δικαιούχων ασχέτως ορίου ηλικίας - εν προκειμένω πέραν του σημαντικού ορίου των 70 ετών - και με δεδομένο ότι η κατοχή άδειας οδηγού δεν συνιστά, χωρίς άλλο, απαραίτητη προϋπόθεση, ενδεχομένως να οδηγούσε σε ανεξέλεγκτη και κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των δικαιούχων - αφού η συντριπτική πλειοψηφία των υπερηλίκων προσώπων θα μπορούσε να καταταχθεί στην κατηγορία των «ατόμων με αναπηρία» εν τη εννοία του Σχεδίου - θα καθιστούσε το Σχέδιο μη λειτουργικό και δεν θα εξυπηρετούσε το δημόσιο συμφέρον, δεδομένου ιδίως ότι αφορά χαριστική παροχή η οποία θα πρέπει να παρέχεται στοχευμένα και λαμβανομένων υπόψη των δημοσιονομικών και οικονομικών δυνατοτήτων του κράτους, οι οποίες δεν είναι απεριόριστες (C-341/08, Domnica Petersen - κατά - Berufungsausschuss fur Zahnarzte fur den Bezirk Westfalen-Lippe, απόφαση ημερομηνίας 12.1.2010).
Στη Ραφτοπούλου ν. Κυπριακής Δημοκρατίας, ΑΕ 3/2012, ημερ. 10.10.2017, κρίθηκε ότι η υιοθέτηση κλιμακωτού ηλικιακού ορίου και διαφορετικού συντελεστή υπολογισμού του φιλοδωρήματος - εφάπαξ ποσού ανά κατηγορία, ήταν εύλογη και δικαιολογημένη επί τη βάσει του γενικότερου δημόσιου συμφέροντος και με δεδομένη την ανομοιογένεια που κάλυπτε τα αντικείμενα που αφορούσε η ρύθμιση. Επιβεβαιώθηκε επίσης ότι διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας δεν συνιστά διάκριση, εφόσον αυτή δικαιολογείται αντικειμενικά και λογικά από ένα θεμιτό σκοπό.
Υπό το φως των πιο πάνω, η εύλογη θεσμοθέτηση του ηλικιακού ορίου των 70 ετών δεν δύναται να θεωρηθεί διάκριση παραβιάζουσα την αρχή της ισότητας που διασφαλίζεται από το ΄Αρθρο 28 του Συντάγματος, ούτε και παρέχεται περιθώριο παρέμβασης του Δικαστηρίου στον καθορισμό, κατά αντικειμενική εφαρμογή, ορίου ηλικίας, ζήτημα που εμπίπτει στο γενικό πεδίο των οικονομικών και κοινωνικών παροχών του κράτους και στα πλαίσια της ευχέρειας που έχει για εξισορρόπηση των χαριστικών παροχών που παρέχει με τις οικονομικές δυνατότητες που υφίστανται.
Προσθέτουμε, προς ολοκλήρωση, ότι οι πρόνοιες του περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων ΄Αλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) Νόμου, Ν.42(Ι)/2004, καθώς επίσης και του περί Ατόμων με Αναπηρίες Νόμου, Ν.127(Ι)/2000, στις οποίες αναφέρθηκε ο ευπαίδευτος συνήγορος του Εφεσίβλητου, δεν τυγχάνουν εφαρμογής στην υπό κρίση περίπτωση. Ο Ν. 42(Ι)/2004 απαγορεύει διακρίσεις και επιβάλλει την ίση μεταχείριση προσώπων, ασχέτως, μεταξύ άλλων, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας, χρώματος, πεποιθήσεων ή ειδικών αναγκών και ο Ν.127(Ι)/2000 προβλέπει για την ίση μεταχείριση ατόμων με αναπηρία και την εξάλειψη διακρίσεων για λόγους αναπηρίας. Οι εν λόγω νόμοι δεν αφορούν ούτε και σχετίζονται με τα δεδομένα της υπό κρίση περίπτωσης, αφού δεν τίθεται στην παρούσα υπόθεση ζήτημα απαγορευμένης διάκρισης ή παραβίασης της αρχής της ίσης μεταχείρισης ατόμων με αναπηρία, ούτως ώστε και να εγείρεται ζήτημα παράβασης των υπό αναφορά νομοθετημάτων.
Ως αποτέλεσμα η έφεση επιτυγχάνει και η πρωτόδικη απόφαση παραμερίζεται.
Μ.Μ. ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π.
Λ. ΠΑΡΠΑΡΙΝΟΣ, Δ.
Μ.ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Δ.
Α.Ρ. ΛΙΑΤΣΟΣ, Δ.
Τ.Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δ.
ΣΦ.