|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ECLI:CY:AD:2018:C55
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
(ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΡ. 1/2017)
Αναφορικά με το Άρθρο 140 του Συντάγματος.
5 Φεβρουαρίου, 2018
[ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π., ΝΑΘΑΝΑΗΛ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, ΠΑΝΑΓΗ, ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ΛΙΑΤΣΟΣ, ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, ΓΙΑΣΕΜΗΣ, ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, ΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥ, Δ/στές]
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,
Αιτητής
ΚΑΙ
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ,
Καθ΄ ης η αίτηση.
______________________
Γνωμάτευση κατά πόσον ο περί Κοινοτικών Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης, όπως τροποποιήθηκε με τα άρθρα 3(2) και 4 του περί Μεταβιβάσεως της Ασκήσεως των Αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως και της Ιδρύσεως του Υπουργείου Παιδείας Νόμου (Τροποποιητικός) Νόμος του 2017 είναι αντίθετος και ασύμφωνος με την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, που απορρέει από το Σύνταγμα της Δημοκρατίας και με τα Άρθρα 61, 87 και 179 του Συντάγματος της Δημοκρατίας.
_____________________
Κ. Κληρίδης, Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας με Δ. Λυσάνδρου και Γ. Χ΄΄ Χάννα (κα.), Ανώτερους Δικηγόρους της Δημοκρατίας, για τον Αιτητή.
Π. Πολυβίου με Χρ. Πεκρή (κα.) και Ν. Καλλένο, για την Καθ΄ ης η αίτηση.
______________________
Η Γνωμάτευση του Δικαστηρίου δεν είναι ομόφωνη. Την Γνωμάτευση της πλειοψηφίας θα δώσει ο Νικολάτος, Π. και με αυτή συμφωνούν οι Δικαστές Παναγή, Μιχαηλίδου, Χριστοδούλου, Λιάτσος, Γιασεμής και Ψαρά-Μιλτιάδου. Την Γνωμάτευση της μειοψηφίας θα δώσει ο Ναθαναήλ, Δ. και με αυτή συμφωνούν οι Δικαστές Παμπαλλής, Σταματίου και Πούγιουρου.
______________________
Γ Ν Ω Μ Α Τ Ε Υ Σ Η
ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π.: Με την παρούσα Αναφορά ζητείται γνωμάτευση του Ανωτάτου Δικαστηρίου κατά πόσον ο Περί Κοινοτικών Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης, όπως τροποποιήθηκε με τα άρθρα 3(2) και 4 του Περί Μεταβιβάσεως της Ασκήσεως των Αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως και της Ιδρύσεως του Υπουργείου Παιδείας Νόμου, (Τροποποιητικός) Νόμος του 2017 (ο Νόμος) είναι αντίθετος και ασύμφωνος με την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, που απορρέει από το Σύνταγμα της Δημοκρατίας και με τα Άρθρα 61, 87 και 179 του Συντάγματος της Δημοκρατίας.
Το άρθρο 2 του Νόμου, που συνιστά τροποποιητικό του βασικού Νόμου[1], προνοεί τα εξής:
«Ο βασικός νόμος τροποποιείται με την προσθήκη, αμέσως μετά το άρθρο 11 αυτού, του ακόλουθου νέου άρθρου 11Α:
11Α. Κανονισμοί που εκδίδονται δυνάμει του παρόντος Νόμου, όπως αυτοί εκάστοτε τροποποιούνται ή αντικαθίστανται, καθορίζουν μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
(α) Σχολικές αργίες.
(β) Καθιερωμένους σχολικούς εορτασμούς για τους οποίους μπορεί να διαθέτουν μέχρι δύο διδακτικές περιόδοι.
(γ) Επετείους για τις οποίες πραγματοποιούνται εκδηλώσεις και για τις οποίες μπορεί να διατίθεται μία μόνο διδακτική περίοδος:
Νοείται ότι, παρά τις διατάξεις οποιουδήποτε νόμου ή κανονισμού, αρμοδιότητα για τον καθορισμό των σχολικών επετείων στις οποίες γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη, έχει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και για το σκοπό αυτό εκδίδεται σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κατόπιν διαβούλευσης με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού.»
Ο βασικός Νόμος τροποποιήθηκε το 1965 με τον περί Μεταβιβάσεως της Ασκήσεως των Αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως και περί Υπουργείου Παιδείας Νόμο του 1965 (Ν 12/65).
Με την ένσταση τους οι Καθ΄ ων η αίτηση εισηγούνται ότι ο Νόμος δεν βρίσκεται σε αντίθεση και δεν είναι ασύμφωνος με την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών ούτε και με τα Άρθρα 61, 87 και 179 του Συντάγματος και ότι είναι απόλυτα νόμιμος και συνταγματικός.
Στην Αναφορά αρ. 4/92, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 3) (1992) 3 ΑΑΔ, 458 αναφέρθηκε ότι μετά την απόφαση αυτοδιάλυσης της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης, προς πλήρωση του κενού που δημιουργήθηκε και με έρεισμα το δίκαιο της ανάγκης, η Βουλή των Αντιπροσώπων θέσπισε το Ν 12/65 βάσει του οποίου οι εξουσίες και αρμοδιότητες της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης, ανάλογα με τη φύση τους, κατανεμήθηκαν στη Νομοθετική Εξουσία, της Εκτελεστική Εξουσία και το Υπουργείο Παιδείας που συστάθηκε με το Ν 12/65. Η κατανομή των εξουσιών της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης, ως ανωτέρω, συνάδει με την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, όπως αποφασίστηκε στην Αναφορά αρ. 4/92 (ανωτέρω).
Οι νομοθετικές αρμοδιότητες της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης μεταβιβάστηκαν, δυνάμει του άρθρου 3(2) του Ν 12/65, στη Βουλή των Αντιπροσώπων ενώ οι διοικητικές αρμοδιότητες σε εκπαιδευτικά, μορφωτικά και διδακτικά θέματα έχουν υπαχθεί στο Υπουργείο Παιδείας, δυνάμει του άρθρου 3(3) του Ν 12/65. Το κατάλοιπο της διοικητικής εξουσίας που ασκούσε η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση εκχωρήθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο, δυνάμει του άρθρου 3(3) (ε) του ιδίου νόμου (Δέστε: The Cypiom Ltd και Άλλος ν. Αστυνομίας (Αρ. 2) (2003) 2 ΑΑΔ, 459, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (1985) 3 ΑΑΔ, 2165 και Θεοδουλίδου κ.α. ν. Δημοκρατίας κ.α. (1989) 3 ΑΑΔ, 2605).
Το άρθρο 11 του βασικού Νόμου προβλέπει ότι ειδικοί Κανονισμοί, ψηφιζόμενοι από την Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση, ρυθμίζουν τα περί οργανώσεως των κοινοτικών σχολείων, περί των όρων εγγραφής μαθητών και περί παντός θέματος απαραίτητου για την εφαρμογή του Νόμου. Το υπό εξέταση νέο άρθρο 11Α προστέθηκε αμέσως μετά το άρθρο 11.
Με την ΚΔΠ 60/17, ημερ. 24.2.17, το Υπουργικό Συμβούλιο, ασκώντας τις εξουσίες που ανατέθηκαν σ΄ αυτό, σύμφωνα με το άρθρο 11 του βασικού Νόμου, όπως τροποποιήθηκε, εξέδωσε Κανονισμούς. Συγκεκριμένα στον Κανονισμό 8, αναφορικά με σχολικές διακοπές, αργίες και γιορτές, προνόησε ποιες είναι οι σχολικές αργίες, ποιοι είναι οι καθιερωμένοι σχολικοί εορτασμοί για τους οποίους μπορεί να διατεθούν μέχρι δύο διδακτικές περίοδοι, ποιες είναι οι επέτειοι για τις οποίες πραγματοποιούνται εκδηλώσεις μιας μόνο διδακτικής περιόδου και ποιες είναι οι επέτειοι για τις οποίες γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση, στην τάξη.
Ήταν η θέση του Έντιμου Γενικού Εισαγγελέα, στην ικανή αγόρευση του, για τον Αιτητή, ότι η πρόνοια του άρθρου 11Α, η οποία προστίθεται με το Νόμο, για έκδοση Κανονισμών, από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, με τους οποίους καθορίζονται οι σχολικές αργίες, οι σχολικοί εορτασμοί μέχρι δύο διδακτικές περιόδους, και οι επέτειοι για τις οποίες πραγματοποιούνται εκδηλώσεις μέχρι μια διδακτική περίοδο, καταστρατηγεί την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών. Τούτο διότι, σύμφωνα με το άρθρο 3 του Περί Κατάθεσης στη Βουλή των Αντιπροσώπων των Κανονισμών που Εκδίδονται με Εξουσιοδότηση Νόμου, Νόμος του 1989 (Ν 99/89), ανεξαρτήτως των διατάξεων οποιουδήποτε άλλου Νόμου όταν, δυνάμει Νόμου ή με εξουσιοδότηση Νόμου, το Υπουργικό Συμβούλιο ή οποιοδήποτε Μέλος αυτού έχει εξουσία να εκδίδει Κανονισμούς, οι Κανονισμοί αυτοί κατατίθενται στη Βουλή των Αντιπροσώπων, για έγκριση κλπ. Επομένως, εισηγήθηκε ο Έντιμος Γενικός Εισαγγελέας, μια διοικητική εξουσία της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης, η οποία παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, σύμφωνα με τα ανωτέρω, υπήχθη τώρα με το άρθρο 11Α, σε συνδυασμό με το άρθρο 3 του Ν 99/89, στην έγκριση της Βουλής των Αντιπροσώπων, δηλαδή της Νομοθετικής Εξουσίας, κατά παράβαση της αρχής της Διάκρισης των Εξουσιών.
Αντίθετη ήταν, γι΄ αυτό το ζήτημα, η θέση του ευπαιδεύτου συνηγόρου των Καθ΄ ων η αίτηση. Ο κ. Πολυβίου, στην επίσης ικανή του αγόρευση, υπέδειξε ότι, το Δικαστήριο ασκεί τη δικαιοδοσία του δυνάμει του Άρθρου 140 του Συντάγματος μόνο σε σχέση με Νόμους ή αποφάσεις της Βουλής οι οποίες είναι δυνατό να εκδοθούν με δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας, δυνάμει του Άρθρου 52 του Συντάγματος. Η δικαιοδοσία του Ανωτάτου Δικαστηρίου, δυνάμει του Άρθρου 140, περιορίζεται στην έκφραση (δεσμευτικής) γνώμης επί της συνταγματικότητας της νομοθεσίας ή της αποφάσεως της Βουλής που αποστέλλεται για έκδοση (Δέστε: Αναφορά αρ. 1/85, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (1985) 3 ΑΑΔ, 1429). Η Αναφορά αρ. 1/85 επιβεβαιώθηκε και υιοθετήθηκε στην Αναφορά αρ. 4/90, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (1991) 3 ΑΑΔ, 252 και στην Αναφορά αρ. 3/91, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (1991) 3 ΑΑΔ, 683.
Στην Αναφορά αρ. 1/14, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων, ημερ. 31.10.2014, επιβεβαιώθηκε ότι το αντικείμενο του Άρθρου 140.1 του Συντάγματος περιορίζεται στην αντιπαραβολή του εκάστοτε υπό αναφορά νόμου προς τις σχετικές διατάξεις του Συντάγματος και προστέθηκε ότι, όπου ισχύει, και του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Κεκτημένου.
Στην Αναφορά αρ. 10/91, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 2) (1994) 3 ΑΑΔ, 64, τονίστηκε ότι, η αρμοδιότητα του Ανωτάτου Δικαστηρίου βάσει του Άρθρου 140 του Συντάγματος δεν επεκτείνεται στην προεκτίμηση των επιπτώσεων που θα έχει ο (υπό αναφορά) νόμος στη σφαίρα του δικαίου, μετά την έκδοση του.
Με βάση τα προαναφερόμενα, θεωρούμε ότι η θέση του ευπαιδεύτου συνηγόρου των Καθ΄ ων η αίτηση για το ζήτημα αυτό, είναι ορθή και ότι το Ανώτατο Δικαστήριο, στα πλαίσια της παρούσας Αναφοράς, θα πρέπει να περιοριστεί μόνο στην εξέταση της συνταγματικότητας του υπό αναφορά Νόμου, δηλαδή της σύγκρισης και αντιπαράθεσης του άρθρου 11Α, ανωτέρω, με τα προαναφερθέντα συγκεκριμένα άρθρα του Συντάγματος και τη συνταγματικά καθιερωμένη αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών και να μην επεκταθεί στις επιπτώσεις που τυχόν να έχει ο υπό αναφορά Νόμος, στη σφαίρα του δικαίου, από την εφαρμογή του σε συνδυασμό και σε συνάρτηση με το άρθρο 3 του Ν 99/89. Ο Ν 99/89 δεν είναι υπό αμφισβήτηση ούτε και η συνταγματικότητα του εξετάζεται στην παρούσα διαδικασία.
Έχοντας υπόψιν τα ανωτέρω, αλλά και το ότι στο άρθρο 11Α, η αναφορά σε διδακτικές περιόδους που θα διατεθούν για σχολικούς εορτασμούς και επετείους, είναι απλώς επανάληψη, για σκοπούς συγκεκριμενοποίησης, των όσων αναγράφονται στον Κανονισμό 8 της ΚΔΠ 60/17 και όχι άσκηση διοικητικής λειτουργίας από τη Βουλή, δεν θεωρούμε ότι οι Καθ΄ ων η αίτηση υπεισήλθαν, ανεπίτρεπτα, στη σφαίρα της αποκλειστικής αρμοδιότητας της Εκτελεστικής Εξουσίας και συγκεκριμένα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Δεν καθόρισαν, δηλαδή, οι Καθ΄ ων η αίτηση, δια του άρθρου 11Α, τις διδακτικές περιόδους που θα αφιερώνονται για σχολικούς εορτασμούς και επετειακές εκδηλώσεις αλλά απλώς αναφέρθηκαν σ΄ αυτές, ταυτοποιώντας τες, σύμφωνα με το λεκτικό του Κανονισμού 8 της ΚΔΠ 60/17.
Στην επιφύλαξη του άρθρου 11Α, στην τελευταία φράση, μετά την πρόνοια για έκδοση εγκυκλίου του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, προστέθηκαν, όμως, τα εξής: «. κατόπιν διαβούλευσης με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού». Αυτή η πρόνοια, σύμφωνα με τον Έντιμο Γενικό Εισαγγελέα, καταστρατηγεί την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, εφόσον καθιστά υποχρεωτική τη διαβούλευση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού, αναφορικά με τις σχολικές επετείους στις οποίες γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη και για τις οποίες το Υπουργείο εκδίδει σχετική εγκύκλιο, κατά την άσκηση, δηλαδή, διοικητικής λειτουργίας.
Ο ευπαίδευτος συνήγορος των Καθ΄ ων η αίτηση αναγνώρισε, μερικώς, την ύπαρξη προβλήματος αναφορικά με την προαναφερόμενη τελευταία φράση της επιφύλαξης του άρθρου 11Α, εισηγήθηκε όμως ότι η φράση αυτή μπορεί, εν πάση περιπτώσει, να διαχωριστεί από τις υπόλοιπες πρόνοιες του άρθρου 11Α έτσι ώστε το υπόλοιπο άρθρο να διασωθεί, διαγραφομένης της προαναφερόμενης φράσης.
Στην Αναφορά αρ. 5/12, Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (2013) 3 ΑΑΔ, 421 το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η πρόνοια για διαβούλευση, στην περίπτωση εκείνη, αποτελούσε επέμβαση της Νομοθετικής στην Εκτελεστική Εξουσία. Στην πιο πάνω Αναφορά έγινε μνεία και στην υπόθεση Καραγιώργης κ.α. ν. ΡΙΚ κ.α. (1990) 3 ΑΑΔ, 2595 στην οποίαν, όμως, όπως ορθά υπέδειξε ο κ. Πολυβίου, η συνταγματικότητα του σχετικού νόμου εξετάστηκε σε συνάρτηση με την παραγωγή διοικητικής πράξης.
Στην προκείμενη περίπτωση θεωρούμε πράγματι ότι η τελευταία προαναφερόμενη φράση στην επιφύλαξη του άρθρου 11Α, με την οποίαν επιβάλλεται η διαβούλευση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού, αναφορικά με τις προαναφερόμενες σχολικές επετείους και την έκδοση σχετικών εγκυκλίων, δηλαδή κατά την άσκηση διοικητικής λειτουργίας, καταστρατηγεί την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών και επομένως ότι η προαναφερόμενη πρόνοια είναι αντισυνταγματική.
Στην Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 3) (1994) 3 ΑΑΔ, 93 διαχωρίστηκε το μέρος του υπό αναφορά νόμου, που ήταν αντισυνταγματικό, με το υπόλοιπο μέρος που δεν ήταν αντισυνταγματικό, έτσι ώστε να διασωθεί το μη αντισυνταγματικό μέρος του υπό αναφορά νόμου. Θεωρούμε ότι και στην προκείμενη περίπτωση εύκολα διαχωρίζεται η προαναφερόμενη φράση, της επιφύλαξης του άρθρου 11Α, η οποία είναι αντισυνταγματική από το υπόλοιπο μέρος του άρθρου 11Α, το οποίο δεν παρουσιάζει αντισυνταγματικότητα στη βάση της αρχής της Διάκρισης των Εξουσιών. Παρατηρούμε ιδιαίτερα ότι η διαβούλευση, στην προκείμενη περίπτωση, είναι με άλλη εξουσία, δηλαδή τη Νομοθετική Εξουσία και όχι με ενδιαφερόμενους παράγοντες των οποίων την άποψη θα μπορούσε να λάβει υπόψιν του το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, κατά την ενάσκηση της διοικητικής εξουσίας του. Πρόκειται δηλαδή για υποχρεωτική διαβούλευση της Εκτελεστικής Εξουσίας με τη Νομοθετική Εξουσία επί ζητήματος που εμπίπτει στη σφαίρα αποκλειστικής αρμοδιότητας της Εκτελεστικής Εξουσίας.
Αναφορικά με τους υπόλοιπους ισχυρισμούς για καταστρατήγηση των προαναφερόμενων συγκεκριμένων άρθρων του Συντάγματος συμφωνούμε με τους Καθ΄ ων η αίτηση ότι δεν υπάρχει τέτοια καταστρατήγηση. Το Άρθρο 61 του Συντάγματος προνοεί ότι αποκλείεται η άσκηση από τη Βουλή των Αντιπροσώπων δικαιοδοσίας αναφορικά με θέματα που υπάγονται, κατά το Σύνταγμα, στις Κοινοτικές Συνελεύσεις. Όμως στην Αναφορά αρ. 4/85, ανωτέρω, τονίστηκε ότι η νομοθετική αρμοδιότητα που ασκείται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων δεν ασκείται στη βάση των προνοιών του Άρθρου 61 του Συντάγματος, αλλά σύμφωνα με τις πρόνοιες του άρθρου 3(2) του Ν 12/65. Επομένως δεν καταστρατηγείται το Άρθρο 61.
Όσον αφορά το ΄Αρθρο 87 του Συντάγματος παρατηρούμε ότι σύμφωνα με το Ν 12/65, ο οποίος έχει ως έρεισμα του το Δίκαιο της Ανάγκης, οι εξουσίες και αρμοδιότητες της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης, ανάλογα με τη φύση τους, κατανεμήθηκαν στη Νομοθετική Εξουσία, την Εκτελεστική Εξουσία και το νεοσυσταθέν τότε Υπουργείο Παιδείας και επομένως ότι η ρύθμιση που έγινε, υπό τις περιστάσεις, ήταν όσο το δυνατό πλησιέστερη προς τις πρόνοιες του Άρθρου 87 του Συντάγματος και δεν υπάρχει αντισυνταγματικότητα.
Για το Άρθρο 179 του Συντάγματος, το οποίο προνοεί ότι ο υπέρτατος νόμος της Δημοκρατίας είναι το Σύνταγμα, στο οποίο διάχυτη είναι η αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, ισχύουν τα όσα αναφέραμε ανωτέρω.
Ενόψει των προαναφερομένων θεωρούμε ότι το άρθρο 2 του υπό αναφορά Νόμου, με το οποίο προστίθεται το νέο άρθρο 11Α στο βασικό Νόμο, είναι συνταγματικό και δεν προσκρούει στην αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών ή τα προαναφερόμενα άρθρα του Συντάγματος, εκτός από την τελευταία φράση της επιφύλαξης του, η οποία προνοεί τα εξής: «. κατόπιν διαβούλευσης με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού», η οποία είναι αντισυνταγματική. Με τη διαγραφή της προαναφερόμενης φράσης, ο Νόμος μπορεί να δημοσιευθεί.
Η παρούσα Γνωμάτευση κοινοποιείται, σύμφωνα με το ΄Αρθρο 140.2 του Συντάγματος, στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Μ.Μ. ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π.
Π. ΠΑΝΑΓΗ, Δ.
Δ. ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ, Δ.
Μ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Δ.
Α.Ρ. ΛΙΑΤΣΟΣ, Δ.
Γ.Ν. ΓΙΑΣΕΜΗΣ, Δ.
Τ. ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, Δ.
/ΕΑΠ.
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
(Αναφορά Αρ. 1/2017)
Αναφορικά με το Άρθρο 140 του Συντάγματος.
5 Φεβρουαρίου, 2018
[ΝΙΚΟΛΑΤΟΣ, Π., ΝΑΘΑΝΑΗΛ, ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, ΠΑΝΑΓΗ, ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΛΙΑΤΣΟΣ, ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, ΓΙΑΣΕΜΗΣ, ΨΑΡΑ-ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, ΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥ, Δ/στές]
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,
Αιτητής
ΚΑΙ
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ,
Καθ΄ ης η αίτηση
----------------------------------------
Γνωμάτευση κατά πόσον ο περί Κοινοτικών Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης, όπως τροποποιήθηκε με τα άρθρα 3(2) και 4 του περί Μεταβιβάσεως της Ασκήσεως των Αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως και της Ιδρύσεως του Υπουργείου Παιδείας Νόμου (Τροποποιητικός) Νόμος του 2017, είναι αντίθετος και ασύμφωνος με την αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών, που απορρέει από το Σύνταγμα της Δημοκρατίας και με τα Άρθρα 61, 87 και 179 του Συντάγματος της Δημοκρατίας.
--------------------------------------
Κ. Κληρίδης, Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας με Δ. Λυσάνδρου και Γ. Χατζηχάννα (κα), Ανώτερους Δικηγόρους της Δημοκρατίας, για τον Αιτητή.
Π. Πολυβίου με Χρ. Πεκρή (κα) και Ν. Καλλένο, για την Καθ΄ ης η αίτηση.
---------------------------------------
Γ Ν Ω Μ Α Τ Ε Υ Σ Η
(Μειοψηφία)
ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ.: Αναφορικά με τη Γνωμάτευση που ζητήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με την υπό συζήτηση Αναφορά ως προς το εάν ο περί Κοινοτικών Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης, όπως τροποποιήθηκε με τα Άρθρα 3(2) και (4) του περί Μεταβιβάσεως της Ασκήσεως των Αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως και της Ιδρύσεως του Υπουργείου Παιδείας Νόμου (Τροποποιητικός) Νόμος του 2017, είναι αντίθετος και ασύμφωνος με την αρχή της διάκρισης των εξουσιών που απορρέει από το Σύνταγμα της Δημοκρατίας, καθώς και με τα Άρθρα 61, 68 και 179 του Συντάγματος της Δημοκρατίας, συμφωνούμε με το ιστορικό και τη βασική νομική ανάλυση που καταγράφεται στην απόφαση της πλειοψηφίας και ως εκ τούτου δεν παρίσταται ανάγκη επανάληψης. Θεωρούμε, όμως, ότι αντισυνταγματική δεν είναι μόνο η πρόνοια «. κατόπιν διαβούλευσης με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού», αλλά ολόκληρος ο υπό αναφορά Νόμος.
Αποτελεί κοινό τόπο ότι οι νομοθετικές αρμοδιότητες της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης μεταβιβάστηκαν δυνάμει του άρθρου 3(2) του Νόμου αρ. 12/65, στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ενώ δυνάμει του άρθρου 3(3), οι διοικητικές αρμοδιότητες σε εκπαιδευτικά, μορφωτικά και διδακτικά θέματα έχουν τεθεί υπό την ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Παράλληλα, το κατάλοιπο της διοικητικής εξουσίας εκχωρήθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο δυνάμει του εδαφίου 3(ε) του άρθρου 3 του Νόμου. Στο πλαίσιο αυτό, το Υπουργικό Συμβούλιο ασκώντας τις εξουσίες του σύμφωνα με το άρθρο 12 του περί Κοινοτικών Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης Νόμου, εξέδωσε την Κ.Δ.Π. 60/2017 στις 24.2.2017, η οποία και δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας, Παράρτημα ΙΙΙ, Μέρος Ι στις Κανονιστικές Διοικητικές Πράξεις. Στον Κανονισμό 8, καθορίστηκαν με μεγάλη λεπτομέρεια οι σχολικές αργίες, οι καθιερωμένοι σχολικοί εορτασμοί για τους οποίους μπορεί να διατεθούν μέχρι δύο σχολικές περίοδοι, οι επέτειοι για τις οποίες πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με διάθεση μίας μόνο διδακτικής περιόδου, οι επέτειοι για τις οποίες γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη, κλπ. Ο Κανονισμός 8(4)(ιγ), αναφέρεται ιδιαιτέρως στην επέτειο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος του 1950, για την οποία μπορεί να γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη στις 15 Ιανουαρίου.
Ο Νόμος αρ. 12/1965 αναφέρει στο άρθρο 12, ότι το Υπουργικό Συμβούλιο δύναται να εκδίδει Κανονισμούς δημοσιευμένους στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας διά την καλυτέρα εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος Νόμου. Αυτό έγινε, όπως ήδη λέχθηκε, με την έκδοση της Κ.Δ.Π. 60/2017. Ο υπό αναφορά Νόμος προσθέτει το άρθρο 11Α, το οποίο προνοεί ως ακολούθως:
«11Α. Κανονισμοί που εκδίδονται δυνάμει του παρόντος Νόμου, όπως αυτοί εκάστοτε τροποποιούνται ή αντικαθίστανται, καθορίζουν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:
(α) Σχολικές αργίες.
(β) Καθιερωμένους σχολικούς εορτασμούς για τους οποίους μπορεί να διατεθούν μέχρι δύο διδακτικές περιόδοι.
(γ) Επετείους για τις οποίες πραγματοποιούνται εκδηλώσεις και για τις οποίες μπορεί να διατίθεται μία μόνο διδακτική περίοδος:
Νοείται ότι, παρά τις διατάξεις οποιουδήποτε νόμου ή κανονισμού, αρμοδιότητα για τον καθορισμό των σχολικών επετείων στις οποίες γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη, έχει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και για το σκοπό αυτό εκδίδεται σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού κατόπιν διαβούλευσης με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού.»
Όπως έχει προεκτεθεί ήδη, η Κ.Δ.Π. 60/2017 που εκδόθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο στη βάση της δικής του αρμοδιότητας, καθόρισε με περισσή λεπτομέρεια όχι μόνο τη θεματολογία παραπέμποντας σε σχολικές αργίες, σχολικούς εορτασμούς και επετείους, αλλά προνόησε εξειδικευμένα και με ακρίβεια ποιες είναι αυτές οι αργίες, οι εορτασμοί και οι επέτειοι. Επομένως, η προσθήκη του άρθρου 11Α, εκτός του ότι δεν προσθέτει οτιδήποτε το ουσιαστικό εφόσον είναι γενικόλογα που αναφέρεται στον καθορισμό του τι μπορεί να περιλαμβάνουν οι Κανονισμοί που εκδίδονται, επεμβαίνει άμεσα και στην αρμοδιότητα του Υπουργικού Συμβουλίου με τον καθορισμό θεμάτων τα οποία εν πάση περιπτώσει ανήκουν στη δική του σφαίρα αρμοδιότητας. Η δε επιφύλαξη ότι για τον καθορισμό των σχολικών επετείων στις οποίες γίνεται ανάγνωση μηνυμάτων ή φυλλαδίων και ολιγόλεπτη συζήτηση στην τάξη, τονίζοντας μάλιστα ότι στο ζήτημα αρμοδιότητα έχει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, δεν αποτελεί παρά αχρείαστη επανάληψη με δεδομένο ότι έτσι και αλλιώς η αρμοδιότητα ανήκει στο Υπουργείο, και μέσω αυτού στο Υπουργικό Συμβούλιο, εξ ου και εκδόθηκε η Κ.Δ.Π. 60/2017.
Έπεται ότι ολόκληρο το άρθρο 11Α, το οποίο προστέθηκε με τον υπό Αναφορά Νόμο, δεν έχει κανένα άλλο σκοπό εκτός από το να καταστεί όχημα για το καταληκτικό μέρος αυτού ότι η σχετική Εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού εκδίδεται κατόπιν διαβούλευσης με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού. Από τη στιγμή που η ανάγκη διαβούλευσης κρίνεται ως αντισυνταγματική λόγω επέμβασης της Βουλής των Αντιπροσώπων στην κατ΄ εξοχήν αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, ερχόμενη σε αντίθεση και με την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, ολόκληρο το άρθρο 11Α είναι αντισυνταγματικό για τους ίδιους λόγους. Το εν λόγω άρθρο δεν μπορεί να διαχωρισθεί κατά λογικό και νομικό τρόπο εφόσον τα όσα προνοούνται είναι στην ουσία επανάληψη διά της νομοθετικής οδού εκείνων των ζητημάτων για τα οποία αρμοδιότητα έχει το Υπουργείο και το Υπουργικό Συμβούλιο, στο οποίο ρητά εναποτίθεται με το άρθρο 12 η έκδοση κανονισμών για την καλύτερη εφαρμογή του Νόμου.
Ούτε δύναται να ευσταθήσει το επιχείρημα ότι ο υπό Αναφορά Νόμος αποτελεί απλή επανάληψη ή κωδικοποίηση της θεματολογίας που εμπεριέχεται στους Κανονισμούς. Αυτό γίνεται άνευ λόγου και χωρίς περιεχόμενο. Η σαφής πρόθεση του νομοθέτη ανευρίσκεται στην κατάληξη που είναι εν πάση περιπτώσει αντισυνταγματική, (Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 1) (2009) 3 Α.Α.Δ. 23). Το ενιαίο του κειμένου του υπό Αναφορά Νόμου δεν επιτρέπει διαχωρισμό, (Πρόεδρος της Δημοκρατίας ν. Βουλής των Αντιπροσώπων (Αρ. 2) (2008) 3 Α.Α.Δ. 243).
Ως εκ τούτου η Γνωμάτευση μας είναι ότι ολόκληρος ο υπό Αναφορά Νόμος είναι αντισυνταγματικός.
ΣΤ. ΝΑΘΑΝΑΗΛ, Δ.
Κ. ΠΑΜΠΑΛΛΗΣ, Δ.
Κ. ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, Δ.
Α. ΠΟΥΓΙΟΥΡΟΥ, Δ.
/ΕΘ
[1] Οι περί Κοινοτικών Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης, όπως τροποποιήθηκαν με τα άρθρα 3(2) και 4 του περί Μεταβιβάσεως της Ασκήσεως των Αρμοδιοτήτων της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως και της Ιδρύσεως του Υπουργείου Παιδείας Μόνου, Νόμοι του 1961 έως 2017.