CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(2000) 1 ΑΑΔ 656

Το άρθρο 14 εισάγει μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση και ένα εντελώς νέο κανόνα δικαίου (ίδε Ορφανίδης ν. Ορφανίδη, Πολιτική Έφεση 9755, 30.1.1998). Κατ΄αρχήν, εφαρμόζεται μόνο στην περίπτωση λύσης ή ακύρωσης του γάμου. Διέπει δηλαδή όχι ευθέως το κάθε συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο αλλά το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων των συζύγων που προέκυψαν στα πλαίσια του γάμου. Το δε χρονικό σημείο προσδιορισμού των δικαιωμάτων των συζύγων είναι εκείνο της λύσης ή ακύρωσης του γάμου της ίδιας και όχι της κτήσης του περιουσιακού στοιχείου. Το δικαίωμα είναι άκρως ιδιάζον. Όπως προβλέπεται στο άρθρο 15, παραγράφεται δύο χρόνια μετά τη λύση ή ακύρωση του γάμου, δεν επιζεί στο πρόσωπο των κληρονόμων αποθανόντος συζύγου και δεν εκχωρείται ούτε κληρονομείται εκτός αν έχει αναγνωρισθεί συμβατικά ή έχει προηγηθεί αγωγή. Το δε κριτήριο υπολογισμού των δικαιωμάτων των συζύγων είναι και πάλι εντελώς διάφορο του προηγουμένου. Η συνεισφορά του ενός συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου τεκμαίρεται στο ένα τρίτο της αύξησης, εκτός αν αποδειχθεί μεγαλύτερη ή μικρότερη. Ο καθορισμός της όμως δεν είναι αποκλειστικά χρηματικός ή καν οικονομικός και δεν ανάγεται μόνο στην αύξηση της εν λόγω περιουσίας. Σύμφωνα με το άρθρο 16, λαμβάνονται υπ΄όψη και τέτοια εξωγενή προς την αύξηση στοιχεία όπως περιουσία που δωρήθηκε από τον εναγόμενο στον ενάγοντα σύζυγο, δημιουργώντας έτσι ένα είδος hotch-pot. Σύμφωνα δε με το άρθρο 17, υπαίτια συμπεριφορά διαφόρων μορφών του ενάγοντα συζύγου δίδει το δικαίωμα στο δικαστήριο να μην του επιδικάσει οποιοδήποτε ποσό ή να του μειώσει το ποσό που θα δικαιούτο.

Από τα πιο πάνω θεωρώ ότι προκύπτει σαφώς θεμελιακή διαφοροποίηση μεταξύ των περιουσιακών δικαιωμάτων όπως καθορίζοντο από το κοινοδίκαιο και τις αρχές της επιείκειας προ της θεσπίσεως του άρθρου 14 και εκείνων που καθορίζονται από το άρθρο 14. Και ότι αποκαλύπτεται σαφέστατα η ισχυριζόμενη αντισυνταγματικότητα του άρθρου 14 καθ΄ο μέτρο επιδιώκει να εφαρμοσθεί "αναδρομικά" στην περίπτωση περιουσιακών δικαιωμάτων ήδη κτηθέντων προ της θεσπίσεως του δυνάμει του προϊσχύοντος κοινοδικαίου και των αρχών της επιείκειας. Η αναδρομικότητα δεν έγκειται, όπως εισηγείται ο κ. Τριανταφυλλίδης, με αναφορά και στην υπόθεση Μιχαήλ Θεοδοσίου Λτδ ν. Δήμου Λεμεσού (1993) 3 ΑΑΔ 25, στο κατά πόσο ο Νόμος 232/91 έχει ισχύ προ της ημερομηνίας δημοσιεύσεως του, που ασφαλώς δεν έχει, αλλά στο ότι επιδιώκει να έχει εφαρμογή όχι μόνο στην περίπτωση περιουσίας κτηθείσας μετά τη θέσπιση του αλλά και στην περίπτωση περιουσίας κτηθείσας πριν από τη θέσπιση του. Με αυτό τον τρόπο όμως αναιρεί ή διαφοροποιεί τα ήδη καθορισθέντα δυνάμει του προϊσχύοντος δικαίου περιουσιακά δικαιώματα εκάστου συζύγου, καθόσον τα υποβάλλει με μια συνολική αντίκριση πλέον στα νέα κριτήρια τα οποία ο ίδιος δημιουργεί. Έτσι, τα ήδη δικαιώματα των συζύγων επί της οποιασδήποτε περιουσίας, έρχονται τώρα με τη λύση ή ακύρωση του γάμου μετά τη θέσπιση του Νόμου να ανατραπούν και να υποβληθούν σε μια νέα και εκ των υστέρων θεώρηση, που συνεπώς σαφέστατα προσκρούει με την αναγνώριση του δικαιώματος ιδιοκτησίας δυνάμει του άρθρου 23. Η λύση ή ακύρωση του γάμου, ένα χρονικά ακόλουθο γεγονός της δημιουργίας του ιδιοκτησιακού καθεστώτος δυνάμει του προϊσχύοντος δικαίου, καθίσταται, αναδρομικά με αυτό τον τρόπο, το κριτήριο του επανακαθορισμού της ιδιοκτησίας στο σύνολο της, και μάλιστα με κριτήρια εντελώς διάφορα εν πολλοίς της έννοιας του ποσοστού συνεισφοράς. Εδώ έγκειται η λεγόμενη αναδρομικότητα, που δεν θα υφίστατο αν το άρθρο 14 εφαρμόζετο μόνο προκειμένου περί περιουσίας κτηθείσας μετά τη θέσπιση του ώστε να μην επηρεάζει ήδη κτηθέντα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Παίρνω την περίπτωση που, κατά τη διάρκεια του γάμου προ της θεσπίσεως του Νόμου 232/91, αγοράσθηκε ακίνητη ιδιοκτησία με χρήματα που διετέθησαν εξ ίσου από τους δύο συζύγους και τα οποία είχαν αποταμιεύσει πριν από το γάμο τους, η οποία όμως ενεγράφη στο όνομα της συζύγου υπό συνθήκες που δημιουργούσαν εξυπακουόμενο καταπίστευμα του ενός δευτέρου της ιδιοκτησίας προς όφελος του συζύγου. Πώς μπορεί αυτό το κεκτημένο και καθορισμένο από της αγοράς της ιδιοκτησίας δικαίωμα να επηρεάζεται αναδρομικά με τη θέσπιση του Νόμου 232/91 ώστε το ποσοστό που θα δικαιούται έκαστος σύζυγος να υπόκειται στα προαναφερθέντα κριτήρια που διέπουν το άρθρο 14 κατά τη μετέπειτα εκδίκαση της αγωγής, περιλαμβανομένης οποιασδήποτε υπαίτιας συμπεριφοράς του συζύγου, ή να συναρτάται προς άλλη περιουσία που δυνατό να δώρισε η σύζυγος στο σύζυγο; Ή πώς μπορεί το κεκτημένο αυτό δικαίωμα να αποφασίζεται μόνο με τη λύση ή ακύρωση του γάμου αφού η κτήση του δεν συναρτάτο προς αυτή; Ή πώς μπορεί το κεκτημένο αυτό δικαίωμα να μην επιζεί του θανάτου του συζύγου ή να μην εκχωρείται ή κληρονομείται ή να παραγράφεται αφού ήδη δημιουργήθηκε πριν από το Νόμο 232/91; Το δικαίωμα ιδιοκτησίας ήδη υπάρχει από της αγοράς της περιουσίας. Η εκ των υστέρων υπαγωγή του στις πρόνοιες του άρθρου 14 συνιστά αναδρομική αναίρεση ή διαφοροποίηση του και έτσι αντίκειται προς το άρθρο 23 του Συντάγματος, το οποίο αναγνωρίζει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και δεν επιτρέπει τη στέρηση ή τον περιορισμό του παρά μόνο όπως προβλέπεται στο ίδιο το άρθρο 23, πρόνοιες που ασφαλώς δεν εφαρμόζονται στην προκειμένη περίπτωση.

Οι υποθέσεις Evlogimenos v. Republic, 2 R.S.C.C. 139 και In re Ali Ratip, 3 R.S.C.C. 102, στις οποίες αναφέρθηκε ο κ. Τριανταφυλλίδης, αφορούν βέβαια το θέμα της διευθέτησης από το νόμο και της διαχείρισης περιουσιακών δικαιωμάτων ιδιωτικής φύσεως και δεν αφορούν το εδώ εγειρόμενο θέμα της αναδρομικής ανατροπής ή διαφοροποίησης δικαιωμάτων ιδιοκτησίας όπως έχει τεθεί. Η υπόθεση όμως In the Matter of the Estate of William M. Thornton (1934) CA 151, στην οποία ανεφέρθη ο κ. Ταλαρίδης, υποστηρίζει την παρούσα άποψη και καταδεικνύει ότι δικαιώματα κτηθέντα δυνάμει του ισχύοντος δικαίου δεν μπορούν να διαφοροποιηθούν από μετέπειτα νομοθεσία που μόνο προοπτικά μπορεί να λειτουργήσει.

Αλλά και στη δική μας νομολογία υποστηρίζεται η θέση αυτή. Η απόφαση της Ολομέλειας στην Republic v. Menelaou (1982) 3 CLR 419 αναγνωρίζει ακριβώς ότι δεν είναι δυνατό να επιτραπεί αναδρομική ισχύς σε νομοθεσία ώστε να διαταραχθούν ήδη κεκτημένα δικαιώματα προστατευόμενα από το Σύνταγμα, εκτός εάν το ίδιο το Σύνταγμα το επιτρέπει. Στην περίπτωση εκείνη επρόκειτο για δικαιώματα κτηθέντα δυνάμει της ασκήσεως του δικαιώματος του συμβάλλεσθαι ελευθέρως το οποίο αναγνωρίζεται από το άρθρο 26 του Συντάγματος. Καμμιά διαφορά δεν υπάρχει με την προκειμένη περίπτωση στην οποία κρίνονται δικαιώματα ιδιοκτησίας ομοίως αναγνωριζόμενα από το άρθρο 23 του Συντάγματος, τα δε λεχθέντα από τον Πική, Δ. (ως ήτο τότε), ο οποίος έδωσε την απόφαση, έχουν ίδια εφαρμογή και εδώ. Στις σελίδες 428-429 εξήγησε γενικά την έννοια των κεκτημένων δικαιωμάτων σε αναφορά με την αναδρομική ισχύ νόμων:

Υποθέσεις όπως οι Varnavides v. Ioannou (1982) 1 CLR 263, Liatsou v. Ponirou (1985) 1 CLR 165, Ttofis Kyriacou & Son Ltd v. Rologis Ltd (1985) 1 CR 211, και Papanicopoulos v. Morphou Co- Operative Credit Society (1986) 1 CLR 288, στις οποίες επετράπη αναδρομική ισχύς, δεν αφορούσαν νόμους που επηρέαζαν δικαιώματα αναγνωριζόμενα από το Σύνταγμα ούτε ήγειραν τέτοιο θέμα.

Στην υπόθεση Papanicopoulos, ενώπιον και πάλι της Ολομέλειας, παρετηρήθη από τον Τριανταφυλλίδη, Π., με την απόφαση του οποίου συμφώνησαν οι Δικαστές Α. Λοΐζου, Μαλαχτός, Λώρης, Στυλιανίδης και Κούρρης, ότι νόμος επενεργών αναδρομικά δεν είναι βέβαια κατ΄ανάγκη αντισυνταγματικός απλώς και μόνο διότι επηρεάζει κεκτημένα δικαιώματα, με περαιτέρω αναφορά στη Menelaou, η αρχή της οποίας είναι ότι η αναδρομικότητα νόμου είναι ανεπίτρεπτη αφ΄όσον επηρεάζει συνταγματικά καθιερωμένα δικαιώματα. Ο δε Πικής, Δ., και πάλι, στη δική του απόφαση, συζήτησε τη Menelaou και κατέδειξε ότι η προκειμένη περίπτωση δεν αφορούσε κεκτημένα δικαιώματα αφού δεν είχε ακόμα υπάρξει δικαστική απόφαση ότι ο κ. Παπανικόπουλος ήταν πληγείς οφειλέτης. Στην περίπτωση του δικαιώματος ιδιοκτησίας εγγυημένου δυνάμει του άρθρου 23, όπως και στην περίπτωση του άρθρου 26, δεν μπορεί να υπάρξει αναδρομική ανατροπή ήδη καθορισθέντων και κτηθέντων περιουσιακών δικαιωμάτων.