ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ

 

                                                                                    (Υπόθεση Αρ.  135/2004)

 

29  Μαΐου, 2006

 

 

[ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ/στής]

 

 

ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 146 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

 

 

1.      ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΤΣΑΒΑΚΗ,

2.      ΣΑΒΒΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗΣ,

ΑΣΚΟΥΝΤΕΣ ΤΑ ΓΟΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΤΟΥ ΑΝΗΛΙΚΟΥ ΥΙΟΥ ΤΟΥΣ  ΡΕΑΛΕΞΗ,

 

                                    Αιτητές,

ν.

 

 

ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΜΕΣΩ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ,

 

                                    Καθ΄ ων η αίτηση.

- - - - - -

 

Μ. Γεωργίου, για τους Αιτητές.

Μ. Στυλιανού, για τους Καθ΄ ων η αίτηση.

- - - - - -

 

 

Α Π Ο Φ Α Σ Η

 

ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ.:  Οι αιτητές είναι οι γονείς του Ρεαλέξη Χριστοφίδη. Ο Ρεαλέξης γεννήθηκε στις 6.10.88 και από καιρό εκδηλώνει ειδική μαθησιακή δυσκολία (δυσλεξία) και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- υπερκινητικότητα.

 

Η Κεντρική Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (στο εξής «η Κεντρική Επιτροπή») εξετάζει τις ενστάσεις κατά των αποφάσεων των Επαρχιακών Επιτροπών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης που συστάθηκαν δυνάμει του περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Νόμου Ν.113(Ι)/99 (στο εξής ο «Νόμος») και είναι αρμόδιες για την αξιολόγηση των αναγκών κάθε παιδιού που πιθανόν να έχει ειδικές ανάγκες καθώς και για την παροχή προς το παιδί ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης ή μέσων ή διευκολύνσεων ή απαλλαγών  (άρθρα 9-12 του Μέρους IV στο νόμο).

 

Οι αιτητές παραπονούνται ότι η παρεχόμενη στο παιδί τους μαθησιακή στήριξη δεν είναι η δέουσα για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος και την όσο το δυνατό καλύτερη στήριξη του παιδιού. Καταλογίζουν προς τούτο ευθύνη στους καθ΄ ων η αίτηση για αδιαφορία, προκατάληψη, ανεπάρκεια και λανθασμένες αποφάσεις για τα μέτρα που κατά καιρούς έχουν ληφθεί.

 

Το Γενάρη του 2002 λήφθηκε η πρώτη απόφαση της Επαρχιακής Επιτροπής Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Λευκωσίας (στο εξής «η Επαρχιακή Επιτροπή») για στήριξη του παιδιού. Η εν λόγω Επιτροπή, αποφάσισε να δίνεται περισσότερος χρόνος στα διαγωνίσματα και στις γραπτές εξετάσεις  και περισσότερη επιείκεια αναφορικά με ορθογραφικά και συντακτικά λάθη. Αποφάσισε επίσης να δίνεται περισσότερη έμφαση στην προφορική επίδοση και να καθοριστεί επιπρόσθετος χρόνος εκπαίδευσης. Υστερα από ενστάσεις/επιστολές της αιτήτριας και επανεξέταση του θέματος από  ομάδα αξιολόγησης και την υποβολή εκθέσεων ανώτερου ψυχολόγου, η Επαρχιακή Επιτροπή συνεδρίασε διαδοχικά και έλαβε  αποφάσεις που αφορούσαν στα μέτρα στήριξης του παιδιού. Η Επαρχιακή Επιτροπή κατ΄ εφαρμογή των προνοιών του άρθρου 12(2)(β) του νόμου και του κανονισμού 13 των  περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Κανονισμών του 2001 (ΚΔΠ 186/2001),  ετοίμασε δυο εκθέσεις αξιολόγησης ημερ. 24.1.02 και 8.8.02.

 

Υστερα από ένσταση που υπέβαλε η αιτήτρια στην Κεντρική Επιτροπή, η Επαρχιακή Επιτροπή, εξέτασε και πάλι το θέμα στις συνεδρίες της ημερ. 17.6.03 και 30.6.03. Στο ακόλουθο απόσπασμα εμφαίνεται η προηγηθείσα έρευνα καθώς και η ληφθείσα απόφαση:

 

«Ενσταση στην Κεντρική Επιτροπή.

 

·        Αξιολόγηση από την κα Χριστίνα Ιωάννου, Εκπαιδευτική Ψυχολόγο:

δυσκολία στο γραπτό λόγο με κακογραφία, πολλά ορθογραφικά λάθη και παραλείψεις γραμμάτων. Η επίδοση του στο γραπτό λόγο δε συνάδει με τις ικανότητές του. Ανώτερο επίπεδο νοημοσύνης. Παρουσιάζει ειδική μαθησιακή δυσκολία στο γραπτό λόγο.

Εισήγηση: να δοθεί άδεια για χρήση Ηλεκτρονικού Υπολογιστή για τις κατ΄ οίκον εργασίες του, ατομική στήριξη για εκμάθηση του πληκτρολογίου, ζητήθηκαν ώρες ατομικής στήριξης από Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο, απαλλαγή από τα Αρχαία, συνέχιση απαλλαγής από τα Γαλλικά, έμφαση στα προφορικά.

 

Η Επιτροπή αποφάσισε τη συνέχιση της απαλλαγής του μαθητή από το μάθημα των Γαλλικών και τη συνέχιση της χρήσης Η/Υ για την ετοιμασία της καθ΄ οίκον σχολικής εργασίας του μαθητή. Επίσης, αποφάσισε όπως δίνεται έμφαση στην προφορική επίδοση των τριμήνων και επιείκεια αναφορικά με ορθογραφικά λάθη και συντακτικά λάθη ή παραλείψεις. Περαιτέρω, αποφάσισε την παροχή δύο (2) περιόδων στήριξης στα Νέα Ελληνικά και μίας (1) περιόδου στην Αρχαιογνωσία.»

 

 

 

 

Η πιο πάνω απόφαση κοινοποιήθηκε στους αιτητές με επιστολή ημερ. 2.7.03 και η αιτήτρια υπέβαλε εκ νέου ένσταση στην Κεντρική Επιτροπή  η οποία, αφού μελέτησε το φάκελο του μαθητή και την ένσταση, αποφάσισε τα ακόλουθα:

 

1.      «Η απόφαση της ΕΕΕΑΕ Λευκωσίας που αναφέρεται στο Ρεαλέξη Χριστοφίδη ήταν δικαιολογημένη σύμφωνα με όσα στοιχεία είχε στη διάθεσή της κατά τη λήψη της απόφασης.

 

2.      Επικυρώνει την απόφαση για παραχώρηση στο μαθητή των πιο κάτω διευκολύνσεων:

(α)   Συνέχιση απαλλαγής από τα Γαλλικά.

            (β)  Επιείκεια αναφορικά με τα ορθογραφικά και συντακτικά λάθη και παραλείψεις

            (γ)    Εμφαση στην προφορική επίδοση των τριμήνων

             (δ)    Παροχή δυο περιόδων στήριξης στα Ελληνικά

             (ε)    Συνέχιση χρήσης του Η/Υ για ετοιμασία της κατ΄ οίκον εργασίας όπου είναι           

                   εφικτό.

             (στ)   Στήριξη του μαθητή από εκπαιδευτικό ψυχολόγο.

 

3.      Σχετικά με το αίτημα για απαλλαγή από το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, αποφασίζεται ο μαθητής να απαλλαγεί από το μέρος του μαθήματος που αφορά τα Αρχαία αλλά όχι από το μέρος που αφορά την Αρχαιογνωσία.

 

4.      Επαναφέρεται η διευκόλυνση για παραχώρηση περισσότερου χρόνου στα διαγωνίσματα και τις εξετάσεις, η οποία είχε εγκριθεί με προηγούμενη απόφαση της Επαρχιακής Επιτροπής (Τελική Εκθεση Επαρχιακής Επιτροπής, ημερομηνίας 8 Αυγούστου 2002).

 

5.      Η Επιτροπή κρίνει ότι οι γνώσεις που έχει ο μαθητής στη χρήση του υπολογιστή και το μάθημα των Η/Υ το οποίο παρακολουθεί στο σχολείο είναι ικανοποιητικά για τις ανάγκες του, αν θέλει να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή για τις εργασίες του στο σπίτι και δε δικαιολογείται η στήριξή του για εκμάθηση του πληκτρολογίου.

 

6.      Δεν κρίνεται αναγκαίο να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών της τάξης στην οποία φοιτά.

 

7.      Η Κεντρική Επιτροπή αποφάσισε, επίσης, να ζητήσει από την Επαρχιακή Επιτροπή Λευκωσίας να προχωρήσει σε επαναξιολόγηση του μαθητή από εκπαιδευτικό ψυχολόγο και οποιοδήποτε άλλο ειδικό η Επαρχιακή Επιτροπή κρίνει αναγκαίο. Στα πλαίσια της επαναξιολόγησης αυτής έχουν παραπεμφθεί προς εξέταση και όσα αιτήματα αναφέρονται, για πρώτη φορά, στην ένστασή σας προς την Κεντρική Επιτροπή, επειδή αυτά δεν έχουν υποβληθεί, με βάση την καθοριζόμενη από το Νόμο διαδικασία, στην Επαρχιακή Επιτροπή.»

 

 

Η πιο πάνω απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής είναι το αντικείμενο της υπό κρίση προσφυγής.

 

Οι καθ΄ ων η αίτηση εγείρουν προδικαστική ένσταση ότι η προσφυγή είναι εκπρόθεσμη. Λέγουν ότι η επιστολή με την οποία ενημερώθηκαν οι αιτητές για την προσβαλλόμενη απόφαση φέρει ημερομηνία 28.11.03 ενώ η προσφυγή καταχωρήθηκε στις 17.2.04 δηλαδή μετά την παρέλευση της προθεσμίας των 75 ημερών. Η προδικαστική ένσταση δεν ευσταθεί. Η επιστολή στάληκε με κανονικό ταχυδρομείο και είναι μάλλον απίθανο να έφθασε στους αιτητές την ίδια ημέρα που είχε συνταχθεί. Δεν έχει προσκομιστεί οποιαδήποτε απόδειξη παραλαβής της επιστολής από τους αιτητές ενώ οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι έλαβαν γνώση του περιεχομένου της επιστολής στις 12.12.03. Το βάρος απόδειξης καθόσον αφορά την ημερομηνία έναρξης της προθεσμίας των 75 ημερών έχει ο διάδικος που εγείρει θέμα εκπρόθεσμης καταχώρησης. Οταν υπάρχει αμφιβολία ευνοείται λύση υπέρ του διοικούμενου. Αποφαίνομαι ότι οι καθ΄ ων η αίτηση απέτυχαν να θεμελιώσουν την προδικαστική τους ένσταση.

 

Εγείρεται επίσης προδικαστική ένσταση που αφορά στο αιτητικό της αίτησης. Οι καθ' ων η αίτηση υποστηρίζουν ότι  αυτό που προσβάλλεται σε όλη την έκταση της αγόρευσης των αιτητών είναι η παράλειψη να δοθεί ακόμη περισσότερη στήριξη στο παιδί σε τομείς που οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι χρειάζεται τέτοια στήριξη και πως αν ακυρωθεί η επίδικη απόφαση, ακυρώνονται όλοι οι τρόποι στήριξης του.

 

Το αιτητικό  είναι σαφές. Αναφέρεται στην τελευταία απόφαση των καθ' ων η αίτηση που επικύρωσε την  απόφαση της Επαρχιακής Επιτροπής με την οποία επαναξιολογήθηκαν οι ανάγκες του ανήλικου κατά συγκεκριμένο τρόπο και αποφασίστηκαν συγκεκριμένα μέτρα στήριξης. Με το περιεχόμενο της αγόρευσης τους οι αιτητές, αμφισβητούν την καταλληλότητα και επάρκεια των αποφασισθέντων μέτρων στήριξης κατά το Νόμο. Ενδεχόμενη ακύρωση της προσβαλλόμενης απόφασης στη βάση των λόγων ακύρωσης που έχουν προβληθεί δεν θα επιφέρει την άρση της όποιας προσφερόμενης βοήθειας. Ενδεχόμενη ακύρωση της προσβαλλόμενης απόφασης συνεπιφέρει και την ακύρωση της προηγηθείσας απόφασης της Επαρχιακής Επιτροπής η οποία, κατά την επανεξέταση θα πρέπει να επαναξιολογήσει τις ανάγκες του ανηλίκου και να συμπληρώσει ή να αντικαταστήσει κάποια από τα μέτρα στήριξης, παρέχοντας την ενδεδειγμένη ειδική αγωγή και εκπαίδευση.

 

Οι αιτητές υποστηρίζουν ότι η όλη διαδικασία αξιολόγησης και οι ενέργειες της Επαρχιακής Επιτροπής πάσχουν εξ υπαρχής. Αναφέρονται σε παράλειψη διεξαγωγής δέουσας έρευνας από πολυθεματική ομάδα αξιολόγησης, και/ή νόμιμα συγκροτημένη ομάδα αξιολόγησης,  κατά παράβαση του άρθρου 9 του νόμου. Οι αιτητές αναφέρονται στην απόφαση της Επαρχιακής Επιτροπής ημερ. 21.1.02, η οποία δεν είναι η προσβαλλόμενη απόφαση. Οι οποιεσδήποτε παραλείψεις στη διαδικασία πριν από την έκδοση της πρώτης απόφασης αξιολόγησης των αναγκών του παιδιού, όπως η απουσία απόψεων από ειδικούς, η σύνταξη της έκθεσης  (κυανούν 19-23 στο φάκελο) κατά τρόπο ελλειμματικό και παράνομο, είναι μέρος της σύνθετης διοικητικής ενέργειας που κατέληξε στην έκδοση της  απόφασης ημερ. 21.1.02 η οποία δεν έχει προσβληθεί. Συνεπώς, έστω και αν φαίνονται δικαιολογημένα τα παράπονα των αιτητών, αυτά δεν μπορούν να εξεταστούν στα πλαίσια της παρούσας προσφυγής καθότι η προσβαλλόμενη απόφαση λήφθηκε μετά την τέταρτη κατά σειρά επανεξέταση. Πριν από αυτή, μεσολάβησαν άλλες δυο αποφάσεις της Επαρχιακής Επιτροπής ημερ. 3.6.02 και 22.7.02, για αξιολογήσεις και μέτρα στήριξης. Σύμφωνα με το άρθρο 15 του Νόμου η κατάληξη καθεμίας από αυτές τις διαδικασίες μπορεί να θεωρηθεί ως αυτοτελής εκτελεστή διοικητική πράξη.

 

Ο λόγος ακύρωσης που αφορά στην παράλειψη αξιολόγησης του παιδιού από πολυθεματική ομάδα, στο βαθμό που επηρεάζει τη νομιμότητα λήψης της επίδικης απόφασης, είναι καθοριστικός του αποτελέσματος της προσφυγής. Εχοντας υπόψη τα στοιχεία του φακέλου της διοίκησης διαπιστώνω ότι ουδέποτε εφαρμόστηκε  το άρθρο 9* του Νόμου από το 2001 που η Επαρχιακή Επιτροπή επιλήφθηκε  της περίπτωσης του Ρεαλέξη. Η  πρώτη απόφαση ημερ. 24.1.02 βασίστηκε μόνο στην έκθεση  εκπαιδευτικού ψυχολόγου και λήφθηκε χωρίς να υπάρξει αξιολόγηση του παιδιού από πολυθεματική ομάδα. Ακολούθησε επανεξέταση, κατόπιν επείγουσας σύστασης πρωτοβάθμιας «πολυθεματικής ομάδας» η οποία αποτελείτο από εκπαιδευτικό ψυχολόγο και το διευθυντή του σχολείου (κυανούν 28). Ούτε αυτή τη φορά υπήρξε νόμιμη σύνθεση πολυθεματικής ομάδας για αξιολόγηση των αναγκών από αρμόδιους ειδικούς. Τα  δυο αυτά πρόσωπα δεν διενήργησαν αξιολόγηση των αναγκών υπό νόμιμη σύνθεση πολυθεματικής ομάδας ειδικών επιστημόνων όπως προνοεί το άρθρο 9 του Νόμου. Ενδεικτικά σημειώνω ότι η αξιολόγηση του διευθυντή (κυανούν 38), στηρίχθηκε σε παρατηρήσεις διδασκόντων για τις επιδόσεις και τη συμπεριφορά του παιδιού ως μαθητή. Οι διδάσκοντες δεν είναι ειδικοί  ώστε να αξιολογούν ως πολυθεματική ομάδα. Προκαλεί εντύπωση ότι οι παρατηρήσεις  τους όπως «μαθητής του Δ», «επίδοση χαμηλή» κ.α. είναι αντίθετες με το συμπέρασμα του ψυχολόγου κ. Ιωάννου, δεύτερου μέλους της «πολυθεματικής ομάδας», στη σελ.2 της έκθεσης του, (κυανούν 29-31), ότι «ο Ρεαλέξης είναι ανάμεσα στους 2-3 καλύτερους μαθητές του τμήματος του σε ότι αφορά την επίδοση».  

 

 Η συγκρότηση της πολυθεματικής ομάδας και η αξιολόγηση των αναγκών του παιδιού από όλους τους επιστήμονες που πρέπει να συνθέτουν την ομάδα αναλόγως των αναγκών του, αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση ορθής διάγνωσης των αναγκών του παιδιού και συμβάλλει στη λήψη της ορθής απόφασης από την Επαρχιακή Επιτροπή για εξατομικευμένα μέτρα στήριξης. Είναι επομένως απόλυτα επιβεβλημένη η ορθή εφαρμογή του άρθρου 9 για τον καθορισμό των αναγκαίων μέτρων βοήθειας σε κάθε παιδί με ειδικές ανάγκες στα πλαίσια της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης που πρέπει να του παρέχεται βάσει του Νόμου.

 

Ούτε οι επόμενες αποφάσεις της Επαρχικής Επιτροπής που αφορούσαν τον Ρεαλέξη βασίστηκαν σε αξιολόγηση από πολυθεματική ομάδα παρά το γεγονός ότι είχε ζητηθεί τούτο επανειλημμένα από την αιτήτρια. Κάθε φορά, η Επαρχιακή Επιτροπή στηριζόταν μόνο σε μια έκθεση του  εκάστοτε εκπαιδευτικού ψυχολόγου που εξέταζε το παιδί. Η επίδικη απόφαση ημερ. 30.6.03 στηρίχθηκε στην έκθεση της εκπαιδευτικής ψυχολόγου κας Ιωάννου, χωρίς και πάλι να εξεταστεί το παιδί από οποιοδήποτε άλλο ειδικό για την περίπτωση του. Η συγκρότηση πολυθεματικής ομάδας, η διαδικασία αξιολόγησης των αναγκών του παιδιού καθώς και τα απορρέοντα από τη διαδικασία δικαιώματα και υποχρεώσεις των γονιών,  καθορίζονται στους κανονισμούς 9, 10 και 11 αντίστοιχα των περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Κανονισμών του 2001 (ΚΔΠ 186/2001), οι οποίοι δεν εφαρμόστηκαν στην προκειμένη περίπτωση. 

 

Οι καθ΄ ων η αίτηση υποστηρίζουν ότι η Επαρχιακή Επιτροπή, ενασκώντας τη διακριτική της ευχέρεια, δέχθηκε την εξέταση από ψυχολόγο και όχι από οποιοδήποτε άλλο ειδικό, διότι το παιδί δεν αντιμετώπιζε πρόβλημα ομιλίας ή σωματικής υγείας. Η Επαρχιακή Επιτροπή δεν φαίνεται να συζήτησε  προκαταρκτικά, σύμφωνα με τους Κανονισμούς, τη σύνθεση πολυθεματικής ομάδας για την περίπτωση του Ρεαλέξη και ποιοι από τους ειδικούς θα την αποτελούσαν. Συνεπώς τα όσα οι καθ' ων η αίτηση λέγουν, είναι επιγενόμενα επιχειρήματα που δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά.

 

Για τους λόγους που έχουν εξηγηθεί καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η προσβαλλόμενη απόφαση λήφθηκε χωρίς να προηγηθεί δέουσα έρευνα.

 

Η προσφυγή επιτυγχάνει και η προσβαλλόμενη απόφαση ακυρώνεται. Εξοδα υπέρ των αιτητών.

 

 

                                                                                           Α. ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ.

ΣΦ.

 

                                                                                           Α. ΚΡΑΜΒΗΣ, Δ.

 

 

 

 

ΣΦ.