|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
ΕΝΩΠΙΟΝ:
Αναφορικά με τα άρθρα 25 και 146 του Συντάγματος
Μεταξύ-
Groexport Ltd., από τη Λεμεσό
- και -
Επάρχου Λεμεσού,
Καθού η αίτηση
-----------------------------
Ημερομηνία:
28 Ιανουαρίου, 2003Για την αιτήτρια: Κ. Κακουλλή (κα)
Για τον καθού η αίτηση: Λ. Ουστά (κα), Δικηγόρος της Δημοκρατίας
-----------------------------
Α Π Ο Φ Α Σ Η
Έχω παραθέσει τα βασικά γεγονότα της υπόθεσης στην ενδιάμεση απόφαση μου Groexport Ltd., v. Επάρχου Λεμεσού, ημερ. 18/7/02, όταν εξέτασα αίτημα της αιτήτριας εταιρείας για προσκόμιση μαρτυρίας. Θα τα επαναλάβω με κάποιες προσθήκες. Η αιτήτρια εταιρεία είναι ιδιοκτήτρια φυτείας εσπεριδοειδών (έκτασης 497 δεκαρίων), η οποία κείται μέσα σε ελεγχόμενη περιοχή της επαρχίας Λεμεσού. Με την έννοια ότι η άντληση νερού από φρεάτια ή γεωτρήσεις της περιοχής αυτής επιτρέπεται μόνο ύστερα από άδεια της διοίκησης. Το θέμα ρυθμίζεται από τις πρόνοιες των περί Υδατοπρομήθειας (Ειδικά Μέτρα) Νόμων 1964 έως 1990 (βλ άρθρ. 5). Και επίσης τις πρόνοιες των ομώνυμων κανονισμών του 1996 (Κ.Δ.Π. 695/66).
Η προσφυγή στρέφεται κατά της απόφασης του Επάρχου Λεμεσού (καθού η αίτηση) με την οποία τροποποιήθηκαν οι σχετικές άδειες που παραχωρήθηκαν στην αιτήτρια για την περίοδο από 26/4/00 μέχρι 27/4/01, των οποίων λεπτομέρειες περιέχει το αιτητικό της προσφυγής. Με αποτέλεσμα να μην επιτραπεί ουσιαστικά η άντληση νερού για τη συγκεκριμένη περίοδο. Με εξαίρεση την άδεια με αρ. 308, που αφορούσε τη γεώτρηση αρ. 603, που εξουσιοδοτούσε τη λήψη περιορισμένης ποσότητας (154 κ.μ.). Ας σημειωθεί ότι για την άρδευση της φυτείας αυτής παραχωρήθηκε, από τα κυβερνητικά υδατικά έργα στην περιοχή, ποσότητα 96503 κ.μ. Η ποσότητα όμως αυτή, όπως διατείνεται η αιτήτρια, δεν ήταν αρκετή για να αποτρέψει ζημιές στις καλλιέργειες.
Προκύπτει από το δικαστικό φάκελο, όπως και τους φακέλους της διοίκησης, ότι τότε ο τόπος αντιμετώπιζε οξύ υδατικό πρόβλημα λόγω της παρατεταμένης και πολύχρονης ανομβρίας. Σε βαθμό που απασχόλησε το Υπουργικό Συμβούλιο που αποφάσισε, μεταξύ άλλων, τη λήψη περιοριστικών μέτρων (βλ. παράρτημα Α στην ένσταση, πρακτικό ημερ. 12/4/00). Την απελπιστική κατάσταση που δημιουργήθηκε περιγράφει η πρόταση προς το Υπουργικό Συμβούλιο, που προβαίνει σε συγκεκριμένες εισηγήσεις για την αντιμετώπιση της (το έγγραφο είναι μέρος του παραρτήματος Α). Με την κατάσταση ασχολήθηκε ο Έπαρχος Λεμεσού, που ασκεί τις σχετικές αρμοδιότητες, σε σύσκεψη της πολυμελούς Επαρχιακής Επιτροπής Υδατίνων Πόρων Λεμεσού, της οποίας προήδρευσε. Τα μέλη της είναι βασικά κυβερνητικά στελέχη από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και άλλες Υπηρεσίες, που έχουν άμεση σχέση και γνώση του προβλήματος. Στη σύσκεψη αποφασίστηκε να ικανοποιηθούν μερικώς (από 0-25%) οι ανάγκες σε νερό.
Ακολούθησαν μία ή δύο άλλες συσκέψεις (βλ. λεπτομέρειες στην ένσταση) με το σύνδεσμο εξαγωγέων εσπεριδοειδών, τις αγροτικές οργανώσεις και άλλους, στις οποίες συζητήθηκε το αίτημα τους για παραχώρηση και πρόσθετων ποσοτήτων νερού, που φαίνεται να ικανοποιήθηκε μερικώς. Τελικά στις 5/5/00 λήφθηκε η επίδικη απόφαση, που αιτιολογήθηκε ως εξής:
«Η τροποποίηση των όρων αδείας έγινε υπό το βάρος της κρίσιμης κατάστασης του υδροφορέα. Παράνομες αντλήσεις θα επιφέρουν υφαλμύρωση και καταστροφή του υδροφορέα, με όλες τις μελλοντικές επιπτώσεις που συνεπάγεται αυτό. Η γενική κατάσταση των υδατικών αποθεμάτων βρίσκεται κάτω από τα όρια ασφαλείας, γι αυτό και καλείστε να επιδείξετε τη μεγαλύτερη δυνατή σύνεση στο χειρισμό της φετινής κρίσης για το καλό της περιοχής και της Κύπρου γενικότερα.»
Ας σημειωθεί ότι η κατάσταση επηρέασε και άλλα πρόσωπα ή εταιρείες, που έχουν φυτείες στην ίδια περιοχή, στις οποίες επιβλήθηκαν οι ίδιοι ή παρόμοιοι περιορισμοί. Ορισμένες κατέφυγαν για θεραπεία στο δικαστήριο. Θα έχω την ευκαιρία να αναφερθώ στο αποτέλεσμα των προσφυγών τους και το σκεπτικό των αποφάσεων που δόθηκαν σ' αυτές.
Συγκεντρώνω παρακάτω τις αιτιάσεις κατά της απόφασης. Η αιτήτρια ισχυρίζεται ότι η επίδικη απόφαση λήφθηκε υπό συνθήκες πραγματικής πλάνης, που ήταν επακόλουθο της παράλειψης της διοίκησης να διενεργήσει δέουσα έρευνα. Όπως το έθεσε η δικηγόρος της αιτήτριας, ο λόγος αυτός έχει πέντε «παραμέτρους»:
(1) η αύξηση της αλατότητας του νερού λόγω της υπεράντλησης δεν είναι μόνιμη κατάσταση. Είναι διορθώσιμη, όπως είπε η συνήγορος, διότι τη χρόνια ανομβρία ακολουθεί περίοδος πολυομβρίας. Αυτός ήταν ικανοποιητικός λόγος για να επιτρέψει η διοίκηση την άντληση της αναγκαίας ποσότητας για να σωθούν οι καλλιέργειες. Δε ζητήθηκαν όμως οι γνώμες ειδικών, αν υπάρχουν περιθώρια για την παροχή τέτοιας ποσότητας ούτε ερευνήθηκε η κάθε περίπτωση χωριστά.
(2) Η απόφαση ήταν επαχθής γιατί θα είχε ως επακόλουθο την καταστροφή των φυτειών. Παραχωρήθηκαν 154 κ.μ. νερού (ή κατά τον καθού κάτι περισσότερο: 172 κ.μ.) και 96503 κ.μ. από γειτονικούς υδατοφράκτες, αλλά χρειαζόταν τετραπλάσια περίπου παροχή.
(3) Η αποδυνάμωση του υδροφόρου στρώματος, οφειλόμενη στην κατασκευή του φράγματος Κούρη, που επηρέασε τον εμπλουτισμό του. Άλλες υπαίτιες ενέργειες της διοίκησης ήταν η μερική υδροδότηση της Λεμεσού και των βρετανικών βάσεων, καθώς και η μη έγκαιρη υλοποίηση προγραμματισθέντων έργων αφαλάτωσης.
(4) Η παραγνώριση του γεγονότος ότι η αιτήτρια ήταν «προηγούμενος χρήστης νερού» στα πλαίσια του περί Φρεάτων Νόμου, Κεφ. 351, (βλ. άρθρ. 4(1) του νόμου).
(5) Η άντληση για τις φυτείες της αιτήτριας γινόταν από την περιοχή Ζακακίου, όπου η στάθμη του νερού είναι πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, σε αντίθεση με το υπόλοιπο στρώμα όπου το επίπεδο είναι μερικά μέτρα κάτω από αυτή.
Υποστηρίχθηκε περαιτέρω ότι οι προσβαλλόμενες αποφάσεις προσκρούουν στις διατάξεις του άρθρ. 25 του Συντάγματος υπό την έννοια ότι, με τους τεθέντες περιορισμούς, καταλύθηκε το δικαίωμα της εταιρείας για την άσκηση της εργασίας του εσπεριδοκαλλιεργητή. Και παραβιάστηκε η συνταγματική αρχή της αναλογικότητας γιατί οι επίδικες ρυθμίσεις δεν δικαιολογούνται. Και, όπως γράφει ο καθηγητής Δαγτόγλου, πέρα από τη διαπιστωθείσα αναγκαιότητα, οι περιορισμοί «πρέπει να συνάπτονται προς τον υπό του νόμου επιδιωκόμενο σκοπό». Και αυτό δε συμβαίνει εδώ. (Βλ. «Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα», Β΄ έκδοση (1991) παρ. 1109).
Ένα τελικό επιχείρημα είναι ότι οι επίδικες άδειες παραβιάζουν τις νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις. Έγινε αναφορά στο άρθρ. 5(1) των περί Υδατοπρομήθειας (Ειδικά Μέτρα) Νόμων του 1964 έως 1990 και το άρθρ. 9(1)(γ) (εξουσιοδότηση θέσπισης κανονισμών που να ρυθμίζουν, μεταξύ άλλων, τη θέση περιορισμών στον όγκο του αντλούμενου νερού). Επίσης σε ορισμένους από τους φερώνυμους κανονισμούς (Κ.Δ.Π. 695/66). Συγκεκριμένα τους κανονισμούς που αναφέρονται στον τύπο άδειας (για διάτρηση) και τον καν. 13(γ). Σχετικά με την τελευταία διάταξη, ελέχθη ότι δε λήφθηκε υπόψη το είδος χρήσης (γεωργική), που καθιστούσε απόλυτα αναγκαία την παροχή ικανοποιητικής ποσότητας νερού. Σχολιάστηκε επίσης ως «τραγελαφική» και «αστεία» η ιδέα της μηδενικής άντλησης σύμφωνα με τις πλείστες άδειες για να συγκαλυφθεί η πλήρης στέρηση που επιβλήθηκε, η οποία είναι και παράνομη.
Πρέπει να λεχθεί ότι τα ίδια ακριβώς ή και παρόμοια επιχειρήματα προβλήθηκαν σε 4 τουλάχιστον υποθέσεις από πρόσωπα ή εταιρείες που διατηρούν φυτείες μέσα στη προστατευόμενη αυτή ζώνη. Απορρίφθηκαν, μαζί με τις προσφυγές στις οποίες διατυπώθηκαν. Είναι οι υποθέσεις: προσφ. αρ. 1351/00 P.G. Mavrikios Agrochemical Co. Ltd. v. Κυπριακής Δημοκρατίας ημερ. 28/2/02, προσφ. αρ. 956/00 Stamatis D. Mavropoulos & Sons v. Επάρχου Λεμεσού, ημερ. 6/6/02, προσφ.αρ.957/00 The Cyprus Phassouri Plantations Co. Ltd. ν. Επάρχου Λεμεσού ημερ. 18/10/02 και προσφ. αρ.958/00 Αγρόκτημα Λανίτη Λτδ. ν. Επάρχου Λμεσού, ημερ. 31/10/02.
Το Σύνταγμα (άρθρ. 23.1) έχει, όπως και ο νόμος, με ανάλογη πρόνοια του, διαφυλάξει τα δικαιώματα της Δημοκρατίας στα υπόγεια νερά. Η ιδιοκτησία τους δεν αφέθηκε σε ιδιώτες. Η αντιμετώπιση αυτή είναι απόλυτα κατανοητή για χώρα όπως η Κύπρος που οι περιορισμένοι υδατικοί της πόροι, εξαρτώμενοι εν πολλοίς από αστάθμητους παράγοντες, έχουν αναγάγει την ορθολογική διαχείριση τους σε εθνική προτεραιότητα. Έτσι, μέσα σε ελεγχόμενη περιοχή (βλ. άρθρ. 3 του νόμου), στην οποία κείται και η εν λόγω φυτεία, ο Έπαρχος, με τη σύμπραξη του Διευθυντή Αναπτύξεως Υδάτων, (Τ.Α.Υ.), έχει την εξουσία έκδοσης αδειών, χρησιμοποιώντας τον τύπο που καθορίζεται. Συγχρόνως μπορεί να θέσει όρους και περιορισμούς [(άρθρ. 5(1)]. Το εδ. (3) επιτρέπει στους ίδιους αξιωματούχους την τροποποίηση τους και ακόμη την ακύρωση οποιασδήποτε άδειας «εάν οι περιστάσεις ούτε μετεβλήθησαν, ώστε η τοιαύτη ενέργεια να είναι δεδικαιολογημένη εν τη δημοσίω συμφέροντι».
Ο καν. 13 καθορίζει τα κριτήρια με βάση τα οποία ενεργεί ο Έπαρχος. Ένα από αυτά, το 13(γ), επικαλείται η αιτήτρια. Ορίζει ότι ο Έπαρχος λαμβάνει υπόψη:
«την φύσιν της χρήσεως του ύδατος ήτοι, οικιακήν, βιομηχανικήν, κτηνοτροφικήν, γεωργικήν ή άλλην και τον βαθμόν ανάγκης εις την περιοχήν και την έκτασιν δυνατότητος αξιοποιήσεως του ύδατος.
Θα αναφέρω και τα δύο πρώτα. Δίνουν το στίγμα της διακριτικής ευχέρειας. Ο Έπαρχος συσταθμίζει και:
«(α) την υδρολογικήν κατάστασιν των υδροφόρων στρωμάτων της περιοχής τόσον από πλευράς ποσότητος όσον και από πλευράς ποιότητος
(β) την ποσότητα και ποιότητα του εν λόγω ύδατος
.»Η πρόταση προς το Υπουργικό Συμβούλιο δείχνει ότι η υδατική κατάσταση ήταν τότε τραγική αφού «για πέμπτη συνέχεια χρονιά ο καιρός είναι άνομβρος και με βροχόπτωση πολύ χαμηλότερη της κανονικής». Ακολουθούν λεπτομέρειες και τα δεδομένα της υφιστάμενης τότε κατάστασης. Με την ίδια ευκαιρία έγινε εκτίμηση των επιπτώσεων
στις φυτείες και τη συνακόλουθη απώλεια εισοδήματος. Μελετήθηκαν δε και αποφασίστηκαν τα μέτρα στήριξης. Για την απάμβλυνση των προβλημάτων και των συνεπειών τους αποφασίστηκε παραχώρηση νερού από κυβερνητικές γεωτρήσεις και υδατικά έργα. Από την απόφαση αυτή ευεργετήθηκε, ως προελέχθη, και η αιτήτρια που της παραχωρήθηκε μια όχι ευκαταφρόνητη ποσότητα νερού, δεδομένης της οικτρής κατάστασης.Ο Αρτέμης, Δ. στην υπόθεση The Cyprus Phassouri Plantations, ανωτέρω, παρατηρεί - και συμφωνώ - ότι το ότι οι ποσότητες μπορούσε να ήταν ανεπαρκείς δε σημαίνει πως ο Έπαρχος ενήργησε υπό πλάνη ή ότι δεν έκαμε έρευνα. Από τα στοιχεία που υπήρχαν δεν δημιουργείται η παραμικρή αμφιβολία ότι εξετάστηκε σε βάθος το ζήτημα και μάλιστα σε επανειλημμένες συσκέψεις στις οποίες
ακούστηκαν και οι απόψεις των εμπλεκομένων. Προηγουμένως ασχολήθηκαν με αυτό οι εμπειρογνώμονες, που διαπίστωσαν την κατάσταση του υδροφορέα, την εισχώρηση του θαλάσσιου νερού και τις επιπτώσεις. Υπάρχουν τα στοιχεία στους φακέλους. Δεν αναιρείται η τεχνική κρίση της διοίκησης γιατί υπήρχε μια προοπτική, αν φυσικά υπήρχε, βασισμένη στην αινιγματική εκτίμηση πως την ανομβρία ακολουθεί συνήθως πολυομβρία. Σημασία είχε τί επέβαλλαν οι συνθήκες τότε, όπως εκτιμήθηκαν, υπό των πολυπρισματική θεώρηση ειδικών επιστημόνων από διάφορες Υπηρεσίες.Η διαπλοκή του θέματος με το άρθρ.4(5) του Κεφ. 351, σε σχέση με τη σύμπραξη του Διευθυντή του Τ.Α.Υ., ότι, δηλαδή, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες «των προηγούμενων χρηστών νερού», ήταν τουλάχιστο άστοχη. Η κατάσταση δεν διέπεται από την παραπάνω νομοθεσία, εκείνη στην οποία αναφέρθηκα, πλαισιωμένη από τις παραπάνω κανονιστικές διατάξεις. Επίσης δεν είναι επιτρεπτό να εξετάσω τη νομιμότητα, σ' αυτή τη διαδικασία, άλλων πράξεων της διοίκησης που, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της αιτήτριας, επενέργησαν αρνητικά το υδροφόρο στρώμα Ακρωτηρίου. Φαίνεται περαιτέρω ότι δεν έμεινε ανεπηρέαστος ο υδροφορέας στην περιοχή Ζακακίου (βλ. στοιχεία φακέλων και εκείνα που επισυνάφθηκαν στην αγόρευση της Δημοκρατίας).
Έρχομαι στη φύση των περιορισμών, που ήταν κεντρικό θέμα για την αιτήτρια, ότι, δηλαδή, στην περίπτωση της δεν υπήρξε απλώς ελάττωση ή μετριασμός, όπως η λέξη υποδηλώνει, αλλά πλήρης στέρηση. Στις προσφυγές Τhe Phassouri Plantations και P.G. Mavrikios Agrochemical Co. Ltd, ανωτέρω
, κρίθηκε ότι ήταν θεμιτός ο χρονικός περιορισμός άντλησης στο πλαίσιο του νόμου και των κανονιστικών ρυθμίσεων «ενόψει της τραγικής κατάστασης του υδροφορέα και των κινδύνων για ανεπανόρθωτες καταστροφές του για την περίοδο εκείνη» (Κωνσταντινίδης, Δ. στην Mavrikios Agrochemical Co. Ltd.). Ο ίδιος δικαστής στην υπόθεση Αγρόκτημα Λανίτης Λτδ. αναφέρει:«Εξακολουθώ δε να διατηρώ την άποψη πως και η κατά χρόνο ρύθμιση, διατηρουμένης της ισχύος της άδειας, συνιστά περιορισμό που είναι δυνατό, στο πλαίσιο του νόμου, να επιβληθεί.»
Το ζήτημα που άπτεται του άρθρ. 25 του Συντάγματος συζητήθηκε στην ίδια υπόθεση (όπως και τις άλλες). Απορρίφθηκαν οι σχετικοί ισχυρισμοί της αιτήτριας με το εξής σκεπτικό, το οποίο και υιοθετώ:
«......Δεν έχουν οι αιτητές δικαίωμα άντλησης και χρήσης τέτοιου νερού πλην στο βαθμό και υπό τους όρους που αυτό θα ήταν επιτρεπτό στο πλαίσιο των ρυθμίσεων της νομοθεσίας που διέπει το θέμα. Η συνάρτηση τέτοιων ρυθμίσεων προς το δικαίωμα του Άρθρου 25 του Συντάγματος για άσκηση επαγγέλματος,
Τέλος, είναι η γνώμη μου ότι η επίδικη απόφαση δεν προσκρούει στην αρχή της αναλογικότητας διότι προφανώς δεν είναι από τη φύση της ακατάλληλη για το σκοπό που ο νόμος επιδιώκει ούτε υπερακοντίζει το σκοπό αυτό.
Έχω τη γνώμη ότι κανένα από τα προβληθέντα επιχειρήματα δεν θεμελιώνει λόγο ακύρωσης. Η προσφυγή απορρίπτεται. Η αιτήτρια να πληρώσει τα έξοδα, όπως θα υπολογισθούν από τον Πρωτοκολλητή.
Σ. Νικήτας, Δ.
/ΚΑς