|
ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ
|
|
|
ΑΝΩΤΑΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΠΡΟΥ
ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ
(Αναθεωρητικές Εφέσεις Αρ. 10/09 και 11/09)
(Υπόθ. Αρ. 1473/07 και 1472/07)
17 Φεβρουαρίου 2012
[ΑΡΤΕΜΗΣ, Π., ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ,
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Δικαστές]
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 10/09)
ΛΕΥΚΗΣ ΡΟΓΗΡΟΥ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ
Εφεσείουσας/Αιτήτριας,
ν.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ
ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Εφεσίβλητου/Καθ΄Ου η Αίτηση
_________
(Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 11/09)
ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ ΘΕΟΔΟΥΛΟΥ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
Εφεσείουσας/Αιτήτριας,
ν.
ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ
ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Εφεσίβλητου/Καθ΄Ου η Αίτηση
_________
Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 10/2009
Γ. Φαίδωνος με Π. Φαίδωνος, για την Εφεσείουσα.
Α. Μαππουρίδης, Ανώτερος Δικηγόρος της Δημοκρατίας, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα, για την Εφεσίβλητη Δημοκρατία.
Αναθεωρητική Έφεση Αρ. 11/2009
Γ. Φαίδωνος με Π. Φαίδωνος, για την Εφεσείουσα.
Α. Μαππουρίδης, Ανώτερος Δικηγόρος της Δημοκρατίας, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα, για την Εφεσίβλητη Δημοκρατία.
_________________
Α Π Ο Φ Α Σ Η
ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΗΣ, Δ.: Την 18.5.2001 δημοσιεύθηκε Γνωστοποίηση Απαλλοτρίωσης και την 12.4.2002 Διάταγμα Απαλλοτρίωσης δύο ακινήτων (269 και 270) στο Πισσούρι «για την ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου στο Πισσούρι και τη διαμόρφωση του οδικού δικτύου της περιοχής που θα εξυπηρετήσει το σχολείο». Η Εφεσείουσα στην έφεση 10/2009 ήταν συνιδιοκτήτρια του τεμαχίου 269 και η Εφεσείουσα στην έφεση 11/2009 ήταν συνιδιοκτήτρια του τεμαχίου 270. Και οι δύο απεδέχθησαν την προσφερθείσα αποζημίωση η οποία και τους κατεβλήθη, το δε συμφέρον τους ανεγράφη επ΄ονόματι της Δημοκρατίας ως απαλλοτριώνουσας αρχής. Τα τελικά σχέδια του έργου διεκπεραιώθησαν το 2003, όπως όμως προκύπτει από το φάκελο και εβεβαιώθη από τη Δημοκρατία, πλην της κατασκευής του οδικού δικτύου εντός του 2006, δεν υπάρχει αναφορά στο φάκελο ως προς τις ενέργειες της διοίκησης μέχρι την 1.3.2007 που κατεχωρήθη η προσφορά για το έργο, έχοντας βεβαίως υπ΄όψη ότι μεσολάβησε και η ζήτηση των προσφορών. Την 24.5.2007 υπεγράφησαν τα συμβόλαια ανάθεσης των εργασιών και αμέσως μετά, την 28.5.2007, ανετέθησαν οι εργασίες με πρόβλεψη συμπλήρωσης του έργου μέχρι το τέλος του 2008. Το έργο έχει όντως συμπληρωθεί το 2009.
Την 4.5.2007 οι Εφεσείουσες ζήτησαν γραπτώς την επιστροφή των ακινήτων στη βάση ότι, παρά την πάροδο 5 ετών από το διάταγμα και 4 ετών από της καταβολής της αποζημίωσης, ο σκοπός της απαλλοτρίωσης δεν ήταν εφικτός. Δεν υπήρξε αντίδραση της Δημοκρατίας, οπότε την 16.10.2007 κατεχωρήθησαν προσφυγές κατά της άρνησης ή παράλειψης προσφοράς των ακινήτων. Ο αδελφός μας Δικαστής ο οποίος επελήφθη των προσφυγών τις απέρριψε, κρίνοντας, με αναφορά στα πιο πάνω και σε περαιτέρω στοιχεία που αφορούσαν τον όλο προγραμματισμό του έργου πριν από το Διάταγμα, αναφέροντας τα ακόλουθα (σ. 10- σ. 12):
«Απορρέει από τα πιο πάνω ότι εμπράκτως έγιναν εκείνες οι αναγκαίες ενέργειες από πλευράς των καθ΄ ων για υλοποίηση του έργου. Το ζητούμενο είναι το εφικτά πραγματοποιήσιμο του σκοπού της απαλλοτρίωσης και γι΄ αυτό μέσα στην προβλεπόμενη από το Σύνταγμα περίοδο, η διοίκηση πρέπει να λαμβάνει εκείνα τα ουσιαστικά μέτρα που να καθιστούν το σκοπό της απαλλοτρίωσης υλοποιήσιμο, δηλαδή εφικτό, εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος. Αναμφίβολα, δεν πρέπει η διοίκηση να αδρανεί σε βαθμό που να αποστερεί την ακίνητη ιδιοκτησία από τον πολίτη χωρίς ουσιαστικό λόγο, αλλά από την άλλη λαμβάνονται υπόψη και οι πρακτικές δυσκολίες που μπορεί να συναντώνται κατά την προσπάθεια υλοποίησης του έργου, δυσκολίες που είναι εγγενείς όταν εμπλέκεται αριθμός διαφορετικών τμημάτων της κυβέρνησης. Εδώ, εκτός από τις διαδικασίες που έχουν προαναφερθεί και που έχουν δείξει την ετοιμότητα των καθ΄ ων να προχωρήσουν με την υλοποίηση του έργου, είναι φανερό ότι υπήρχε και η ανάλογη συνεργασία για επίλυση προβλημάτων τεχνικής φύσεως που αφορούσαν την τελική διαμόρφωση των σχεδίων, όπως φαίνεται και από την επιστολή ημερ. 23.5.02 των καθ΄ ων προς τις Τεχνικές Υπηρεσίες (ερυθρό 86 του Τεκμ. Β). Φαίνεται επίσης ότι υπήρχε προσπάθεια συντονισμού ώστε ταυτόχρονα με τη λειτουργία του σχολείου να είχε συμπληρωθεί και το γύρω οδικό δίκτυο προς ασφάλεια των μαθητών, καθώς και περίφραξη των χώρων στάθμευσης για να μην συγκοινωνούν αυτοί με τον υπόλοιπο σχολικό χώρο όπως φαίνεται από την επιστολή ημερ. 3.6.02 (ερυθρό 87 του Τεκμ. Β). Υπήρξαν στην πορεία και εύλογα αναμενόμενες δυσκολίες, όπως ενστάσεις για το οδικό δίκτυο (σχετικά είναι το ερ. 17 ημερ. 24.6.03), που οδήγησε σε επανασχεδιασμό του οδικού δικτύου, καθώς και συναφή προβλήματα. Δυσκολία προέκυψε και από τους Επιμετρητές Ποσοτήτων λόγω απρόβλεπτου ιατρικού προβλήματος της θυγατέρας του βασικού συνέταιρου για την οποία χρειάστηκε να δοθεί εύλογη παράταση χρόνου (ερ. 128 Τεκμ. Β). Η διοίκηση όμως ήταν σε εγρήγορση για την έγκαιρη προώθηση του έργου. Προκύπτει από επιστολή ημερ. 3.10.06 (ερ. 30 Τεκμ. Α), ότι οι Τεχνικές Υπηρεσίες απείλησαν τους Επιμετρητές Ποσοτήτων με διακοπή του συμβολαίου ανάθεσης, αν δεν υπήρχε έγκαιρη εκ μέρους τους ανταπόκριση.
Το όλο έργο περαιτέρω περιελήφθηκε έγκαιρα στους κρατικούς προϋπολογισμούς του 2003 και 2004, (ερ. 26 Τεκμ. Α), εντός δηλαδή της τριετίας, ενώ όπως προκύπτει από το ίδιο ερυθρό, ημερ. 15.3.04, είχαν ετοιμαστεί τα σχέδια προς προκήρυξη προσφορών. Σύμφωνα δε περαιτέρω με το ερ. 37 ημερ. 29.5.07 του Τεκμ. Α, οι εργασίες κατασκευής είχαν ήδη αρχίσει, ενώ με το ερ. 43 ημερ. 6.8.07, αποκαλύπτεται ότι το οδικό δίκτυο είχε ήδη ολοκληρωθεί 1½ χρόνο πριν την καταχώρηση της παρούσας προσφυγής στις 11.12.07, ενώ σημειώνεται και πάλι ότι τα έργα ήδη είχαν ξεκινήσει για την ανέγερση του δημοτικού σχολείου. Εν τέλει, όπως σαφώς αναφέρεται στο ερ. 38 του Τεκμ. Α, (που υποστηρίζει τη θέση του συνηγόρου των καθ΄ ων στην ένσταση), και που είναι σημείωμα του Αναπληρωτή Διευθυντή Δημοτικής Εκπαίδευσης των καθ΄ ων, προς λειτουργό εκ μέρους της Γενικής Διευθύντριας, τα τελικά σχέδια είχαν ετοιμαστεί το 2003, έγινε κατακύρωση προσφορών την 1.3.07, υπογραφή συμβολαίων στις 24.5.07, ενώ δόθηκε εντολή ανάθεσης εργασιών στις 28.5.07. Οι εργασίες αναμένονταν να ολοκληρωθούν τέλος του 2008.»
Ο αδελφός μας Δικαστής εξέτασε και εισήγηση των Εφεσειουσών ότι ο σκοπός της απαλλοτρίωσης, που ήταν η κατασκευή δημοτικού σχολείου, είχε επεκταθεί ανεπίτρεπτα με την προσθήκη και δημοτικού νηπιαγωγείου, σκοπός διάφορος του καθορισθέντος. Απέρριψε και αυτή την εισήγηση, παρατηρώντας ότι το κρινόμενο ήταν η επιστροφή του ακινήτου και όχι ένσταση επί της ίδιας της απαλλοτρίωσης, πέραν δε της αναφοράς σε μια επιστολή σε δημοτικό νηπιαγωγείο δεν υπήρχαν στοιχεία που να τεκμηρίωναν τέτοια επέκταση του σκοπού της απαλλοτρίωσης. Ανέφερε επίσης ότι, όπως ήταν η θέση της Δημοκρατίας, το δημοτικό νηπιαγωγείο θα μπορούσε να θεωρηθεί μέρος της δημοτικής εκπαίδευσης που προσφέρεται στο δημοτικό σχολείο.
Οι Εφεσείουσες επιχειρηματολογούν με αναφορά στην ανετοιμότητα της διοίκησης για το έργο ακόμα και πριν από το Διάταγμα, παραπέμποντας ιδιαιτέρως στο ότι η υπογραφή των συμβολαίων έγινε μόλις το Μάϊο του 2007, πέντε χρόνια δηλαδή μετά, ενώ δεν εξηγείται η αδράνεια της διοίκησης από το 2003 που ήσαν έτοιμα τα τελικά σχέδια μέχρι το 2007. Η επιχειρηματολογία τους όμως αγνοεί τα στοιχεία στα οποία ο αδελφός μας Δικαστής ανεφέρθη στο παρατεθέν απόσπασμα, το οποίο και μας βρίσκει σύμφωνους. Δεν ήταν αυτή περίπτωση τέτοιας αδράνειας της διοίκησης που να αναιρούσε το εφικτά υλοποιήσιμο του σκοπού. Είναι βεβαίως γεγονός ότι μεταξύ της ετοιμασίας των τελικών σχεδίων το 2003 και της κατακύρωσης της προσφοράς την 1.3.2007 δεν υπάρχουν ιδιαίτερες αναφορές για την πρόοδο του έργου, όμως το έργο υλοποιείτο, έχοντας περιληφθεί στους προϋπολογισμούς του 2003 και του 2004, ενώ το 2004 υπήρχαν τελικά σχέδια για προκήρυξη προσφορών και το οδικό δίκτυο, που ήταν ρητός σκοπός της απαλλοτριώσεως και αλληλένδετος προς την κατασκευή του σχολείου, ολοκληρώθηκε τα μέσα του 2006.
Θα πρέπει όμως να παραπέμψουμε και σε κάτι άλλο πολύ σημαντικό. Το αίτημα των Εφεσειουσών για προσφορά επιστροφής υπεβλήθη μόλις την 4.5.2007, ώστε να εκρίνετο με αναφορά στα τότε υφιστάμενα δεδομένα και όχι με αναφορά μόνο στα δεδομένα οποιασδήποτε προηγούμενης περιόδου. Και τα δεδομένα εκείνα περιλάμβαναν όχι μόνο τα προαναφερθέντα αλλά και κυρίως το ότι δύο μήνες πριν από την υποβολή του αιτήματος είχε ήδη κατακυρωθεί η προσφορά για το έργο, στοιχείο που με έμφαση καταδείκνυε και το εφικτά υλοποιήσιμο αλλά και μάλιστα την ίδια την υλοποίηση του έργου.
Συμφωνούμε με τον αδελφό μας Δικαστή και ως προς την πτυχή που αφορά το δημοτικό νηπιαγωγείο και δεχόμεθα τις επ΄αυτού εισηγήσεις της Δημοκρατίας. Να σημειώσουμε δε περαιτέρω ότι το αίτημα των Εφεσειουσών για προσφορά επιστροφής είχε συναρτηθεί μόνο προς το εφικτά υλοποιήσιμο του σκοπού της απαλλοτρίωσης και όχι προς το θέμα αυτό.
Κατά την ακρόαση έγινε και αναφορά σε έκταση που περιλαμβάνεται στο τεμάχιο 269 η οποία δεν έχει χρησιμοποιηθεί για σκοπούς του σχολείου αφού είναι εκτός των κτιρίων και των γηπέδων. Δεν μας είναι δυνατό να εξετάσουμε, στα πλαίσια της έφεσης, θέμα υποχρέωσης προσφοράς επιστροφής τέτοιας γης. Το θέμα δεν ετέθη ούτε απεφασίσθη πρωτοδίκως, και ούτε βεβαίως υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία ή μπορούν να τεθούν τώρα ενώπιον του Εφετείου. Να περιορισθούμε να υιοθετήσουμε την αναφορά στο περίγραμμα του κ. Μαππουρίδη ότι «Αν οι αιτήτριες θεωρούν ότι μέρος του τεμαχίου τους αποτελεί πλεονάζουσα ιδιοκτησία, μπορούν να υποβάλουν ανάλογο αίτημα», παρατηρώντας βεβαίως ότι η έκβαση της έφεσης αυτής, που αφορά πρωτίστως το εφικτά υλοποιήσιμο του σκοπού της απαλλοτρίωσης, ουδόλως επηρεάζει το δικαίωμα των Εφεσειουσών να ζητήσουν επιστροφή μέρους του ακινήτου που δεν έχει χρησιμοποιηθεί για σκοπούς της απαλλοτρίωσης, θέτοντας την υπόθεσή τους ευθέως στην άλλη αυτή βάση.
Οι εφέσεις απορρίπτονται. Επιδικάζονται έξοδα υπέρ της Δημοκρατίας και εναντίον των Εφεσειουσών όπως θα υπολογισθούν από τον Πρωτοκολλητή και θα εγκριθούν από το Δικαστήριο. Τα έξοδα θα υπολογισθούν μόνο για μια έφεση και θα βαρύνουν εξ ημισείας κάθε Εφεσείουσα.
Π.
Δ.
Δ.
Δ.
Δ.
/ΚΧ»Π