CyLaw | Αναφορικά μ'εμάς | Επικοινωνία

(2000) 1 ΑΑΔ 59

Πικής, Π.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει

Ο ευπαίδευτος Πρόεδρος ο οποίος εξεδίκασε την αίτηση αποφάσισε ότι αυτή επιτύγχανε όσον αφορά το τρίτο αίτημα και το μέρος εκείνο του δευτέρου αιτήματος που σχετίζεται με την αγωγή εναντίον του Εφεσείοντα υπό την προσωπική ιδιότητα του και την ιδιότητα του ως Γενικός Γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος, αλλά αποτύγχανε όσον αφορά το υπόλοιπο μέρος του δευτέρου αιτήματος που σχετίζετο με την αγωγή εναντίον του Εφεσείοντα υπό την αντιπροσωπευτική ιδιότητα του και όσον αφορά το πρώτο αίτημα. Η έφεση στρέφεται εναντίον της απόφασης όσον αφορά την κατάληξη ότι η αγωγή καλώς ηγέρθη εναντίον του Εφεσείοντα υπό την αντιπροσωπευτική ιδιότητα του. Η αντέφεση των Εφεσιβλήτων στρέφεται εναντίον της απόφασης του ευπαίδευτου Προέδρου για διαγραφή της αγωγής εναντίον του Εφεσείοντα υπό την προσωπική ιδιότητα του και υπό την ιδιότητα του ως Γενικός Γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος. Προβάλλεται επίσης η θέση ότι η ένσταση των Εφεσιβλήτων στην αίτηση του Εφεσείοντα και του Δημοκρατικού Κόμματος ήταν παράτυπη και άκυρη, με αποτέλεσμα να μην ληφθεί υπ΄όψη και να μην ακουσθούν.

Τα εγειρόμενα θέματα αφορούν την ερμηνεία της Δ.9 θ.9. Θεωρούμε πρόσφορο να αρχίσουμε την εξέταση του δεύτερου λόγου έφεσης, αφού αυτό θα οδηγήσει στον πρώτο. Ο ευπαίδευτος Πρόεδρος θεώρησε ότι καλώς το διάταγμα εκπροσώπησης εξασφαλίσθηκε από τους ενάγοντες. Έχουμε διάφορη άποψη. Η Δ.9 θ.9(1) προβλέπει ότι το διάταγμα εκπροσώπησης λαμβάνεται από τα πρόσωπα που, έχοντας το ίδιο συμφέρον στην υπόθεση, επιδιώκουν την εκ μέρους των έγερση ή υπεράσπιση της υπόθεσης ανάλογα ("one or more of such persons [having the same interest in the cause or matter] may be authorised to sue or defend in such cause or matter on behalf or for the benefit of all persons so interested"). Το διάταγμα εκπροσώπησης που δίδεται από τη Δ.9 θ.9 είναι, εις μεν τους επιθυμούντες να εγείρουν την υπόθεση όπως εκπροσωπηθούν οι ίδιοι στην έγερση της, εις δε τους επιθυμούντες να την υπερασπίσουν όπως εκπροσωπηθούν οι ίδιοι στην υπεράσπιση της, και έτσι η Δ.9 θ.9 όντως διαφέρει από την αντίστοιχη Αγγλική Δ.16 θ.9. Δεν παρέχεται δικαίωμα στον ενάγοντα να εξασφαλίσει ο ίδιος διάταγμα εκπροσώπησης των εναγομένων, όπως έγινε στην προκειμένη περίπτωση που οι ενάγοντες εξασφάλισαν διάταγμα με το οποίο "παρείχετο άδεια" στον Εφεσείοντα να υπερασπίσει την αγωγή υπό την αντιπροσωπευτική ιδιότητα του. Οι ενάγοντες ουσιαστικά επιδίωξαν να νομιμοποιηθούν εκ των προτέρων στην έγερση της αγωγής εξασφαλίζοντας ένα διάταγμα που μόνο η άλλη πλευρά θα μπορούσε να εξασφαλίσει και που μόνο για την άλλη πλευρά θα είχε νόημα. Ούτε θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά. Η Δ.9 θ.9(2) προνοεί ότι το διάταγμα εκπροσώπησης δεν εκδίδεται παρά μόνο (πλην των εξαιρουμένων περιπτώσεων) εφ΄όσον έχει καταχωρηθεί, μαζί με το κλητήριο ένταλμα, η πληρεξουσιοδότηση εκπροσώπησης, που σαφώς πρέπει, στην περίπτωση των εναγομένων, να προέρχεται από αυτούς. Εξ ου, βεβαίως, και η πρόνοια στη Δ.9 θ.9(3) ότι το διάταγμα εκπροσώπησης έχει τη συνέπεια ότι η απόφαση στην αγωγή δεσμεύει τους εκπροσωπουμένους, αφού θα ήταν παράδοξο όσο και εναντίον κάθε κανόνα δικαίου να δεσμεύονται πρόσωπα από την έκβαση της υπόθεσης τα οποία κατέστησαν εκπροσωπούμενοι διάδικοι μόνον μέσω διατάγματος εκπροσώπησης που ελήφθη ex parte από την άλλη πλευρά και που δεν ζήτησαν οι ίδιοι να εκπροσωπηθούν. Δεν έχουμε υπ΄όψη μας οποιαδήποτε αυθεντία η οποία να συνηγορεί υπέρ άλλης ερμηνείας της Δ.9 θ.9. Στις υποθέσεις Κόμμα Φιλελευθέρων ν. ΡΙΚ και Ένωση Κέντρου ν. ΡΙΚ, Πρ. 837/88 και 838/88, 9.2.1989, στις οποίες παραπέμπουν οι Εφεσίβλητοι, το θέμα δεν είχε εγερθεί καθόλου ως επίδικο αφού το διάταγμα είχε εξασφαλισθεί από τους ίδιους του ενάγοντες για δική τους εκπροσώπηση, η δε σχετική αναφορά του δικαστηρίου είναι απλώς στα πλαίσια του ιστορικού της υπόθεσης.

Καταλήγοντας, διαπιστώνουμε ότι το διάταγμα αντιπροσωπευτικής υπεράσπισης της αγωγής δεν μπορούσε να ληφθεί από τους ενάγοντες. Ούτε βέβαια πρόκειται για απλή παρατυπία που θα μπορούσε να διορθωθεί ή η ένσταση στην οποία θα μπορούσε να εγκαταλειφθεί, όπως υποβάλλουν οι Εφεσίβλητοι. Το θέμα αφορά σαφώς, όπως παρατηρήθηκε και στην Raftopoulos v. Theocharides (1976) 3 J.S.C 496 στην οποία οι ευπαίδευτοι συνήγοροι παρέπεμψαν, την ίδια την ύπαρξη και οντότητα του διαδίκου, που, ως αποτέλεσμα των πιο πάνω, δεν υπήρχε νόμιμα υπό την ιδιότητα υπό την οποία περιγράφεται και στην οποία είχε αναφορά το κακώς ληφθέν διάταγμα εκπροσώπησης. Σχετικές είναι και οι υποθέσεις Stratos ν. Αρτεμίου, Πολ. Έφ. 9591, 3.7.1997, και Leanjis & Co Ltd v. Ανδρονίκου, Πολ. Έφ. 8767, 17.7.1996, στις οποίες μας παρέπεμψε ο Εφεσείων. Το περαιτέρω εγειρόμενο θέμα της κατάχρησης της διαδικασίας δεν είχε εγερθεί πρωτοδίκως και δεν αποτέλεσε επίδικο θέμα ή αντικείμενο εξέτασης στην προσβαλλόμενη απόφαση.

Η κατάληξη επί του δευτέρου λόγου έφεσης προσφέρει την απάντηση και στον πρώτο, όπως διαφαίνεται από τις σχετικές αναφορές στη Δ.9 θ.9. Η Δ.9 θ.9(1) δεν καθορίζει κατά πόσο το διάταγμα εκπροσώπησης πρέπει να λαμβάνεται πριν ή μετά την έγερση της αγωγής. Η Δ.9 θ.9(2) όμως προβλέπει ότι το διάταγμα εκπροσώπησης δεν εκδίδεται παρά μόνον εφ΄όσον έχει καταχωρηθεί η πληρεξουσιοδότηση εκπροσώπησης, που σαφώς τοποθετεί, εν πάση περιπτώσει όσον αφορά την εκπροσώπηση υπεράσπισης, την έκδοση του διατάγματος επόμενα της αγωγής. Εφ΄όσον μάλιστα, σύμφωνα με την κατάληξη μας επί του δευτέρου λόγου έφεσης, το διάταγμα εκπροσώπησης υπεράσπισης μπορεί να ληφθεί μόνο από τους ίδιους τους εναγόμενους, είναι πρόδηλο ότι αυτό δεν μπορούσε να ληφθεί πριν από την καταχώριση της αγωγής. Όπως και στην περίπτωση του θέματος που αφορά ο δεύτερος λόγος έφεσης, έτσι και εδώ, η σχετική αναφορά στις υποθέσεις Κόμμα των Φιλελευθέρων ν. ΡΙΚ και Ένωση Κέντρου ν. ΡΙΚ, ανωτέρω, ότι το διάταγμα εξασφαλίσθηκε πριν από την έγερση της αγωγής δεν είναι καν obiter αφού ελέχθη μόνο σε σχέση με το ιστορικό της υπόθεσης. Η άλλη αναφορά στην υπόθεση Raftopoulos v. Theocharides, ανωτέρω (απόφαση Επαρχιακού Δικαστηρίου), δεν είναι καθοδηγητική αφού το θέμα δεν ηγέρθη ως επίδικο (δεν υπήρχε καθόλου διάταγμα είτε πριν είτε μετά από την αγωγή) και η σχετική ρήση ότι έπρεπε να είχε εξασφαλισθεί διάταγμα πριν από την αγωγή είναι obiter, επιδιώκοντας μάλλον να τονίσει την ακυρότητα της διαδικασίας ως εκ της ανυπαρξίας διαδίκων.

Όπως αναφέραμε, συναφείς είναι και ο έκτος και ο έβδομος λόγος έφεσης που αφορούν την πληρεξουσιοδότηση εκπροσώπησης. Εκτός στην περίπτωση "unincorportated religious, charitable, philanthropic, educational, social or athletic institution or association not established or conducted for profit", η Δ.9 θ.9 καθιστά επιτακτική και απαραίτητη προϋπόθεση της έκδοσης του διατάγματος εκπροσώπησης την καταχώριση πληρεξουσιοδότησης από τα πρόσωπα που θα εκπροσωπηθούν προς τα πρόσωπα που θα τους εκπροσωπήσουν στην έγερση ή υπεράσπιση της υπόθεσης. Αδυνατούμε να συμφωνήσουμε με την προσέγγιση του ευπαίδευτου Προέδρου στο θέμα, ότι η καταχώριση πληρεξουσιοδότησης δεν ήταν αναγκαία καθ΄όσον, όπως το έθεσε στη σ. 15, "Εφόσον στην υπό κρίση υπόθεση η αγωγή στρέφεται εναντίον μη συγκροτημένου σώματος το οποίο έχει πολιτικό χαρακτήρα, φαίνεται ότι κατ΄αναλογίαν εφαρμόζονται οι πιο πάνω πρόνοιες [που αφορούν μη συγκροτημένα θρησκευτικά και άλλα ιδρύματα ή συνδέσμους] και επομένως δεν θα ήταν αναγκαία η καταχώρηση με το κλητήριο ένταλμα πληρεξουσίου εγγράφου". Ο ευπαίδευτος Πρόεδρος είχε ήδη διαπιστώσει ότι το Δημοκρατικό Κόμμα ήταν μη συγκροτημένο σώμα. Ούτε είναι το πολιτικό κόμμα "religious, charitable, philanthropic, educational, social or athletic institution or association", στην περίπτωση των οποίων δεν υπάρχει ανάγκη καταχώρισης πληρεξουσιοδότησης από τα πρόσωπα που ζητούν να αντιπροσωπευθούν, στην προκειμένη περίπτωση τα μέλη του Εκτελεστικού Γραφείου του ΔΗΚΟ και τα υπόλοιπα σώματα και μέλη του τα οποία υποστηρίζουν τις αποφάσεις του Εκτελεστικού Γραφείου. Δεν υπήρχε δυνατότητα εφαρμογής των εξαιρέσεων της Δ.9 θ.9(2) "κατ΄αναλογία". Αν η περίπτωση δεν εμπίπτει στις ρητά προνοούμενες εξαιρέσεις, η καταχώρηση πληρεξουσιοδότησης είναι τόσο αναγκαία όσο και επιτακτική και δεν τίθεται θέμα ρύθμισης κατ΄αναλογία. Η κατ΄αναλογία εφαρμογή της Δ.9 θ.9 στην περίπτωση πολιτικού κόμματος ουσιαστικά ισοδυναμούσε με ανεπίτρεπτη επέκταση της έξω από τα πλαίσια των όρων της που καθορίζουν και την ερμηνεία της, σχετικές δε είναι οι παρατηρήσεις, με αναφορά και στη νομολογία, στην υπόθεση Κωνσταντίνου ν. Αντωνιάδη, Πολ. Έφ. 9787, 23.1.1998, στην οποία μας παρέπεμψε ο Εφεσείων.

Δεν κρίνουμε, ως εκ των πιο πάνω, αναγκαίο ή σκόπιμο να υπεισέλθουμε στους υπόλοιπους λόγους έφεσης 3, 4 και 5, που αφορούν την όλη δυνατότητα του Εφεσείοντα να εναχθεί υπό τις αναφερόμενες αντιπροσωπευτικές ιδιότητες του, πέραν του να παρατηρήσουμε ότι η αντιπροσωπευτική ιδιότητα "εκ μέρους και ως εκπροσώπου όλων των υπολοίπων σωμάτων και μελών του Δημοκρατικού Κόμματος που υποστηρίζουν τις αποφάσεις του Εκτελεστικού Γραφείου του Δημοκρατικού Κόμματος" είναι τόσο ασαφής και αβέβαια που να μην ήταν δυνατό να προσδιορισθεί και να συγκεκριμενοποιηθεί επί των ενώπιον του δικαστηρίου δεδομένων (ίδε Barker v. Allanson (1937) 1 All E.R. 75). Ούτε εξηγείται επί ποίας βάσεως ο Εφεσείων ειδικά και συγκεκριμένα να θεωρείται ως εκπρόσωπος είτε όλων των προσώπων που αποτελούν το Εκτελεστικό Γραφείο του Δημοκρατικού Κόμματος είτε όλων των υπολοίπων σωμάτων και μελών αυτού.

Όσον αφορά την αντέφεση, προσβάλλεται κατ΄αρχήν με τον πρώτο και το δεύτερο λόγο η απόφαση του ευπαίδευτου Προέδρου να θεωρήσει παράτυπη και άκυρη την ένσταση των Εφεσιβλήτων στην αίτηση του Εφεσείοντα και του Δημοκρατικού Κόμματος, με αποτέλεσμα να μην ληφθεί υπ΄όψη και να μην ακουσθούν. Όπως όμως παρατηρεί ο Εφεσείων, στην πραγματικότητα αυτό δεν είναι θέμα που αφορά την επίδικη απόφαση και την επ΄αυτής έφεση και αντέφεση, αφού η απόφαση επ΄αυτού ήταν χωριστή και προηγήθηκε της επίδικης απόφασης και θα έπρεπε έτσι να είχε προσβληθεί, αν αυτό ήταν δυνατό, με άλλη διαδικασία έφεσης. Περαιτέρω, ο πέμπτος λόγος έφεσης έχει ήδη απαντηθεί στα πλαίσια των προηγηθέντων.

Η αντέφεση στρέφεται ουσιαστικά εναντίον της απόφασης ότι ο Εφεσείων δεν μπορούσε να εναχθεί υπό την προσωπική ιδιότητα του και υπό την ιδιότητα του ως Γενικού Γραμματέα του Δημοκρατικού Κόμματος (λόγοι 3, 4 και 5). Η αντέφεση δεν αμφισβητεί την ορθότητα της απόφασης ότι το Δημοκρατικό Κόμμα δεν μπορούσε να εναχθεί καθ΄όσον δεν ήταν μη συγκροτημένο σώμα. Αμφισβητεί όμως με τον τέταρτο λόγο αντέφεσης την κατάληξη ότι, καθ΄όσον το Δημοκρατικό Κόμμα δεν ήταν συγκροτημένο σώμα, επομένως ούτε ο Γραμματέας του μπορούσε να εναχθεί. Στη θέση αυτή όμως δεν μπορεί να υπάρξει ουσία. Δεδομένου ότι μη συγκροτημένα σώματα δεν μπορούν να ενάγουν ή να εναχθούν - ίδε και την υπόθεση Κάρμιος ν. British East Mediterranean Relay Stations of Foreign and Commonwealth Office, Πολ. Έφ. 9052, 31.10.1996, στην οποία αναφέρεται και η πρωτόδικη απόφαση - ακολουθεί ότι ούτε ο γραμματέας ούτε οποιοσδήποτε άλλος αξιωματούχος μη συγκροτημένου σώματος μπορεί να ενάγει ή να εναχθεί υπό την ιδιότητα του αυτή. Ο κανόνας αυτός είναι παλαιόθεν καθιερωμένος (ίδε Gray v. Pearson (1870) L.R. 5 C.P. 568, Evans v. Hooper (1875) 1 Q.B.D. 45, C.A., London Association for Protection of Trader Greenland Ltd (1916) 2 A.C. 15, H.L., Limassol Patriotic Club v. Kouvas 18 C.L.R. 106, G.W. Stow v. F. Houry (1959-1960) 24 C.L.R. 206). Ο Εφεσείων δεν μπορούσε λοιπόν να εναχθεί υπό την ιδιότητα του ως Γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος.

Δεν παραγνωρίζουμε βέβαια τη δυνατότητα του δικαστηρίου να ασκήσει δικαιοδοσία σε σχέση με μη συγκροτημένα σώματα όταν η αγωγή αφορά ισχυριζόμενη παραβίαση περιουσιακού δικαιώματος (ίδε Rigby v. Connol (1880) 14 Ch. 482), όπως και ευρύτερα τη δυνατότητα των καταπιστευματοδόχων της περιουσίας μη συγκροτημένου σώματος (ή, ελλείψει καταπιστευματοδόχων, των μελών του δυνάμει του καταστατικού που τα συνδέει ως σύμβαση) να εγείρουν ή να υπερασπίσουν αγωγή σε σχέση με τέτοια περιουσία (ίδε Artistic Upholstery Ltd v. Art Forma (Furniture) Ltd (1999) 4 All E.R. 277, όπου το θέμα εξετάζεται σε έκταση). Η αντίστοιχη της δικής μας Δ.9 θ.9 Αγγλική Δ.16 θ.9 έχει μάλιστα ερμηνευθεί ως έχουσα εφαρμογή προκειμένου περί περιουσιακού δικαιώματος το οποίο όλα τα μέλη του μη συγκροτημένου σώματος έχουν από κοινού και όχι ευρύτερα. Όπως ελέχθη στην υπόθεση Temperton v. Russell (1893) 1 Q.B. 535, στη σ. 438:

Περαιτέρω, όπως η ίδια η υπόθεση αυτή δείχνει, είναι αναγκαίο να τεκμηριωθεί η ταυτότητα συμφέροντος μεταξύ όλων των μελών για να είναι δυνατή η εφαρμογή της Δ.16 θ.9 (ίδε και Markt & Co Ltd v. Knight Steamship Co. Ltd (1910) KB 1021, Smith v. Cardiff Corporation (1953) 2 All E.R. 1373, J. Bolinger S.A. v. Goldwell Ltd (1971) RPC 412).

Τέτοια θέματα όμως δεν εγείρονται στην παρούσα υπόθεση, που αφορά μάλλον την ορθότητα ενεργειών οργάνου μη συγκροτημένου σώματος σε σχέση με την αποβολή μελών του. Η παρούσα υπόθεση αφορά λοιπόν τα δικαιώματα των μελών μη συγκροτημένου σώματος μεταξύ τους, που ανάγονται πάντοτε στη βάση σύμβασης υπό τη μορφή του καταστατικού. Αν και το δικαστήριο έχει δικαιοδοσία να ερμηνεύσει, ως τέτοιες, τις πρόνοιες του καταστατικού, αυτό δεν είναι θέμα αγωγής εναντίον του μη συγκροτημένου σώματος ή του γραμματέα του ως αξιωματούχου, αφού η βασική αρχή παραμένει ότι μη συγκροτημένο σώμα δεν μπορεί να ενάγει, ή να ενάγεται, ούτε το ίδιο ούτε μέσω του γραμματέα ή άλλου αξιωματούχου του. Η ορθή διαδικασία για προώθηση παραπόνου για παράνομη αποβολή μέλους κατά παράβαση των συμβατικά δεσμευτικών προνοιών του καταστατικού είναι αγωγή εναντίον των μελών της επιτροπής για δήλωση (declaration) και απαγορευτικό διάταγμα (injunction) ή αποζημιώσεις (ίδε: Halsbury's Laws of England, 4th ed. vol. 6, para 242), είναι δε στα πλαίσια εκείνα που μπορεί να εγερθεί θέμα αντιπροσωπευτικής υπεράσπισης των μελών της επιτροπής. Αυτό δεν έγινε στην προκειμένη υπόθεση στην οποία δεν ενάγονται τα μέλη της επιτροπής αλλά το ίδιο το μη συγκροτημένο σώμα και ο γραμματέας του.

Ο τρίτος λόγος αντέφεσης προσβάλλει την απόφαση ότι ο Εφεσείων δεν μπορούσε να εναχθεί υπό την προσωπική του ιδιότητα. Δεν γνωρίζουμε οποιοδήποτε κανόνα που να εμποδίζει αγωγή εναντίον οποιουδήποτε μέλους μη συγκροτημένου σώματος υπό την προσωπική ιδιότητα του. Απεναντίας, η έλλειψη δυνατότητας αντιπροσωπευτικής αγωγής ή υπεράσπισης απολήγει στην προσωπική αγωγή ή υπεράσπιση ως ο κανόνας, ενώ η διαπίστωση της έλλειψης κοινού συμφέροντος μπορεί να οδηγήσει στη διαγραφή της αντιπροσωπευτικής ιδιότητας και την αντικατάσταση της με την προσωπική ιδιότητα - ίδε Smith v. Cardiff Corporation (1953) 2 All E.R. 1374, Temperton v. Russell (1893) 1 Q.B. 435. Ο ευπαίδευτος Πρόεδρος θεώρησε ότι, καθ΄όσον οι αιτούμενες θεραπείες αφορούσαν το ίδιο το Δημοκρατικό Κόμμα και τα όργανα και τους αξιωματούχους του, η αγωγή εναντίον του Εφεσείοντα υπό την προσωπική ιδιότητα του δεν ήταν ουσιαστικά τέτοια αλλά ανάμειξη του υπό την ιδιότητα του αξιωματούχου του κόμματος. Μα η ιδιότητα του ως αξιωματούχος είχε διαχωρισθεί από την προσωπική ιδιότητα του, ούτε ήταν δυνατό στο στάδιο εκείνο να αποκλεισθεί η ευθύνη του Εφεσείοντα υπό την προσωπική ιδιότητα του σε αναφορά με τις αιτούμενες θεραπείες, καθ΄όσον αυτές θα μπορούσαν να αφορούσαν την προσωπική ευθύνη του ιδίου του Εφεσείοντα για τις παραπονούμενες πράξεις. Τοσούτο μάλλον αφού το δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν ετίθετο θέμα ακύρωσης του κλητηρίου εντάλματος λόγω έλλειψης καθ΄ύλης δικαιοδοσίας. Η αγωγή εναντίον του Εφεσείοντα προσωπικά μπορεί να ενταχθεί στα πλαίσια της προσωπικής ευθύνης κάθε μέλους μη συγκροτημένου σώματος επί τη βάσει του καταστατικού το οποίο, ως σύμβαση μεταξύ των μελών, διέπει τις τοιαύτες σχέσεις τους.