(1989) 1E ΑΑΔ 599

12 Οκτωβρίου 1989

[ΜΑΛΑΧΤΟΣ, ΠΙΚΗΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Δ.Δ.]

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΉΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ
ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ,

Εφεσείοντες - Εναγόμενοι,

ν.

ΗΛΕΚΤΡΑΣ ΠΑΠΑΖΙΣΗΜΟΥ,

Εφεσίβλητης - Ενάγουσας.

(Πολιτική Έφεση Αρ. 7202).

Κατοχή ακίνητης ιδιοκτησίας - Ευθύνη κατόχου έναντι τρίτων, που ει­σέρχονται χωρίς προηγούμενη πρόσκληση ή άδεια και παρά την θέλη­ση του κατόχου - Εκτεταμένη ανάλυση πρόσφατης νομολογίας - θεμελίωση του καθήκοντος προσοχής του κατόχου της ακίνητης ιδιο­κτησίας σχετικά με την κατάσταση της τελευταίας έναντι των εν λόγω τρίτων.

Προς αναχαίτιση της Τουρκικής εισβολής η Κυπριακή Δημοκρατία κατασκεύασε σε περιοχή της Κοκκινοτριμιθιάς ναρκοπέδιο. Το ναρκο­πέδιο εφάπτετο αγροτικού δρόμου. Στην περιοχή υπήρχαν αγροτικές επαύλεις. Την Καθαρά Δευτέρα γίνεται στην περιοχή μεγάλη συγκέ­ντρωση των κατοίκων σύμφωνα με το σχετικό έθιμο της ημέρας.

H πρόσβαση στο ναρκοπέδιο φρασσόταν με συρματόμπλεγμα, ενώ σχετική ανακοίνωση γνωστοποιούσε την ύπαρξη του ναρκοπεδίου. H μαρτυρία έδειξε ότι σε κάποιο σημείο το συρματόπλεγμα είχε καταπέσει ένα χρόνο περίπου πριν από το ατύχημα, που περιγράφεται πιο κάτω.

H μαρτυρία έδειξε ακόμα ότι κατά τον ίδιο χρόνο είχαν καταπέσει και οι προειδοποιητικές πινακίδες. Τα γεγονότα αυτά ήσαν γνωστά στις αρμόδιες αρχές.

Το άλογο της εφεσίβλητης εισήλθε από το κενό σημείο, που δημιουργήθηκε από την καταστροφή του συρματοπλέγματος, με αποτέλε- σμα να σκοτωθεί λόγω εκρήξεως. H αξία του αλόγου συμφωνήθηκε στις £4,500-. Το πρωτόδικο Δικαστήριο βρήκε ότι εναγομένη υπείχε ευ­θύνη έναντι του ιδιοκτήτη του αλόγου. Ως αποτέλεσμα η εναγομένη κατεχώρισε την έφεση αυτή. Στους λόγους εφέσεως δεν περιλήφθηκε οτιδήποτε σχετικά με την τρέχουσα αμέλεια του ιδιοκτήτη του αλόγου.

Το Ανώτατο Δικαστήριο, απορρίπτοντας την έφεση, αποφάσισε:

(1)  H πρόσφατη νομολογία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η θέση ότι ο κάτοχος γης δεν φέρει ευθύνη έναντι προσώπων, που επεμβαίνουν (trespass) σε γη, που τελεί υπό την αποκλειστική φύλαξή του, δεν ευσταθεί. O κοινός ανθρωπισμός και η αλληλεγγύη προς τον πλησίον επιβάλλουν καθήκον στον κάτοχο να λαμβάνει προστατευτικά μέτρα για τυχόν ζημιές ή κακώσεις, που μπορεί να προκληθούν και σε πρό­σωπα, που κατά λογική πρόβλεψη μπορεί να επέμβουν στη γη του.

(2)  H εκπλήρωση του πιο πάνω καθήκοντος προς τρίτους εξαρτάται από την γνώση και τα μέσα, που διαθέτει ο κάτοχος για παρεμπόδιση πρόκλησης τέτοιας ζημίας.

(3)  Το καθήκον για λήψη μέτρων υπάρχει οποτεδήποτε η πιθανότη­τα επέμβασης στην γη είναι ουσιαστική. Το καθήκον επαυξάνεται κατ' αναλογία προς τον κίνδυνο. O προσδιορισμός του καθήκοντος δεν είναι ανεξάρτητος από τους λόγους της ίδιας της επέμβασης.

(4)  Το καθήκον υφίσταται τόσο στις περιπτώσεις, που ο κίνδυνος προέρχεται από φυσικά αίτια, όσον και στις περιπτώσεις, που είναι δημιούργημα του ανθρώπου.

(5)  Το καθήκον δεν περιορίζεται μόνο στην απρόσκλητη είσοδο ατόμων αλλά και σε ζώα και σε πτηνά.

(6)  Ενόψει των πιο πάνω αρχών τα γεγονότα της υπόθεσης αυτής δικαιολογούν την απόδοση ευθύνης στην Κυπριακή Δημοκρατία.

H έφεση απορρίπτεται με έξοδα.

Αναφερόμενες Αποφάσεις:

British Railways Board ν. Harrington [1972] 1 All E.R. 749,

Southern Portland Cement Ltd v. Cooper [1974] 1 All E.R. 87,

Illot v. Wilkes [1972] 3 All E.R. 137,

Pannett v. P. McGuinnes and Co Ltd [1972] 3 All E.R. 137,

Leakey v. National Trust [1980] 1 All E.R. 17,

Tueton v. AD. Walker Ltd [1985] 3 All E.R. 757,

G.I.P. Constructions v. Neophytou and Another (1983) 1 C.L.R. 669,

Λ. Π. Φραγκεσκίδης και Σία Λτδ ν. Μάμα (1989) 1 Α.Α.Δ. (E) 70.

Έφεση.

Έφεση από τη Δημοκρατία εναντίον της απόφασης του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας (Δημητρίου, Πρ. Π.Ε.Δ.) που δόθηκε στις 31 Μαΐου 1986 (Αριθμός Αγωγής 2929/82) με την οποία διατάχθηκε να πληρώσει £4,500 στην ενάγουσα για την απώλεια του αλόγου "Happy Melody" που μπήκε σε ναρκοπέδιο και σκοτώθηκε όταν προσέκρουσε σε νάρκη.

Γλ. Χατζηπέτρου, Δικηγόρος της Δημοκρατίας B, για τους εφεσείοντες.

Α. Παντελίδης και Θ. Ζερβός, για την εφεσίβλητη.

ΜΑΛΑΧΤΟΣ Δ.: Την απόφαση του Δικαστηρίου θα δώσει ο δικαστής Γ.Μ. Πικής.

ΠΙΚΗΣ Δ.: To "Happy Melody" το άλογο της εφεσίβλητης (ενάγουσας στο Επαρχιακό Δικαστήριο) μπήκε σε ναρκοπέ­διο στα σύνορα της νεκρής ζώνης στην περιοχή Κοκκινοτριμιθιάς και σκοτώθηκε όταν προσέκρουσε σε νάρκη. H περιοχή είχε ναρκοθετηθεί από τις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου γύρου της τούρκικης ει­- σβολής στην προσπάθεια παρεμπόδισης προέλασης των ει­σβολέων. H πρόσβαση στο ναρκοπέδιο φρασσόταν με συρμα­τόπλεγμα ενώ σχετική ανακοίνωση γνωστοποιούσε την ύπαρ­ξή του. H παρουσία των τούρκικων στρατευμάτων στην Κύπρο συνεχίζεται, καθώς και η απειλή κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας. H περιοχή παρέμεινε ναρκοθετημένη για την εξυπηρέτηση των ίδιων στόχων που οδήγησαν στην εγκατά­σταση του ναρκοπεδίου. Το σημείο στο οποίο σημειώθηκε η έκρηξη βρίσκεται σε αγροτική περιοχή και εφάπτεται αγροτι­κού δρόμου ο οποίος, όπως κατέδειξε η μαρτυρία, χρησιμοποιόταν για γεωργικούς σκοπούς. Την Καθαρά Δευτέρα γίνε­ται μεγάλη συγκέντρωση των κατοίκων της γύρω περιοχής κοντά στο ναρκοπέδιο κατά το έθιμο της ημέρας.

Το άλογο μπήκε στο ναρκοπέδιο, απ' ό,τι συμπέρανε το πρωτόδικο Δικαστήριο, από σημείο του αγροτικού δρόμου το οποίο εφάπτεται του ναρκοπεδίου στο οποίο το συρματό­πλεγμα είχε καταρρεύσει, εξαφανίζοντας κάθε φραγμό για την είσοδο στο ναρκοπέδιο. Το συρματόπλεγμα κατέπεσε, όπως και οι προειδοποιητικές πινακίδες, πολύ πριν το ατύχη­μα, όπως έγινε γνωστό στις Αρχές. H είσοδος στο ναρκοπέδιο μέσω του σημείου εκείνου έμεινε ανοιχτή για περισσότερο από ένα χρόνο πριν το ατύχημα χωρίς να ληφθούν οποιαδή­ποτε διορθωτικά μέτρα από τις Αρχές.

Το πρωτόδικο Δικαστήριο έκρινε τους εφεσείοντες ενόχους για αμέλεια προς την ιδιοκτήτρια του αλόγου και τους κατα­δίκασε να πληρώσουν τη ζημιά που είχε υποστεί λόγω της απώλειας του ζώου της που είχε συμφωνηθεί σε £4,500.- Οι εφεσείοντες (η Κυπριακή Δημοκρατία) αρνήθηκε ευθύνη και απέδωσε το ατύχημα σε αμέλεια της εφεσίβλητης (ενάγουσας) και των τριτοδιάδικων ιδιοκτητών του στάβλου όπου εκρατείτο το άλογο. Οι ισχυρισμοί αυτοί κρίθηκαν ανεδαφι­κοί στην απόφαση του Δικαστηρίου καθώς και οι ισχυρισμοί των εφεσειόντων για συντρέχουσα αμέλεια.

Στον προσδιορισμό της ευθύνης των εφεσειόντων το Δικα­στήριο καθοδηγήθηκε κυρίως από τις αρχές που υιοθετήθη­καν από τη Δικαστική Επιτροπή της Βουλής των Λόρδων στην υπόθεση British Railways Board ν. Herrington*. To πρωτόδικο Δικαστήριο προσδιόρισε σωστά το ερώτημα που έπρεπε να απαντηθεί και που συνίστατο στην ύπαρξη ή όχι ευθύνης έναντι της ιδιοκτήτριας του αλόγου από τους κατό­χους του ναρκοπεδίου για την απρόσκλητη είσοδο του ζώου σε αυτό.

Τα θέματα που εγείρονται με την ειδοποίηση έφεσης πε­ριορίζονται στην ύπαρξή καθήκοντος εκ μέρους του κατόχου γης για την επίδειξη αμέλειας ως προς την κατάσταση της πε­ριουσίας τους προς πρόσωπα των οποίων τα ζώα εισέρχονται στη γη του. Το θέμα της συντρέχουσας αμέλειας δεν εγείρεται με την ειδοποίηση έφεσης και για το λόγο αυτό δε θα μας απασχολήσει. Συνεπώς ή πιθανή ευθύνη της ιδιοκτήτριας και των κατόχων του στάβλου όπου φυλαττόταν το ζώο αναφορι­κά με τις συνθήκες εξόδου του στο δρόμο δε θα μας απασχο­λήσει. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι εφεσείοντες είχαν υποχρέωση να λάβουν προστατευτικά μέτρα για τη παρεμπόδιση πρόκλησης ζημιάς σε τρίτους λόγω της εισόδου των ζώων τους στο ναρκοπέδιο.

H υπόθεση Herrington αποτελεί σταθμό στον προσδιορισμό των καθηκόντων των κατόχων γης έναντι τρίτων οι οποίοι ει­σέρχονται χωρίς προηγούμενη πρόσκληση ή άδεια, και ενά­ντια προς τη θέληση του κατόχου. Στην πιο πάνω απόφαση το Δικαστήριο απέρριψε τη θέση ότι ο κάτοχος γης δε φέρει ευθύνη έναντι προσώπων που επεμβαίνουν (trespass) σε γη που τελεί υπό την αποκλειστική φύλαξή του. O κοινός αν­θρωπισμός και η αλληλεγγύη προς τον πλησίον, επιβάλλουν καθήκον στον κάτοχο να λαμβάνει προστατευτικά μέτρα για τυχόν ζημιές ή κακώσεις που μπορεί να προκληθούν και σε πρόσωπα που κατά λογική πρόβλεψη μπορεί να επέμβουν στη γη του. H εκπλήρωση του καθήκοντος προς τρίτους εξαρτάται από τη γνώση και τα μέσα που διαθέτει ο κάτοχος για παρεμπόδιση πρόκλησης τέτοιας ζημιάς. Το καθήκον αυτό, όπως επεξηγείται, οφείλεται όχι μόνο σ' εκείνους που βρί­σκονται στη γη μετά την απρόσκλητη είσοδό τους, αλλά και σ' εκείνους που είναι λογικά προβλεπτό να εισέλθουν στο μέλλον.

Στη μεταγενέστερη απόφαση της Δικαστικής Επιτροπής της Βουλής των Λόρδων Southern Portland Cement Ltd. v. Cooper** επανατονίστηκε ότι ο ανθρωπισμός στοιχειοθετεί το καθήκον και προσδιορίζει την έκταση της ευθύνης. H θέση αυτή υποστηρίζεται και με αναφορά σε μια παλιά αγγλική δικαστική απόφαση - Illot ν. Wilkers* στην οποία ο Δικα­στής Best παρατηρεί:

"The law of England will not sanction what is inconsistent with humanity."

Προκύπτει ότι το καθήκον για τη λήψη μέτρων για την προστασία τρίτων υπάρχει οποτεδήποτε η πιθανότητα επέμ­βασης στη γη είναι ουσιαστική. Στην υπόθεση Pannett ν. Ρ. McGuinnes & Co. Ltd. ** ο Πρόεδρος του Εφετείου Denning, M.R., αναλύοντας τις προεκτάσεις των αρχών της Herrington παρατηρεί ότι το κρινόμενο καθήκον επαυξάνε­ται κατ' αναλογία προς τον κίνδυνο ο οποίος υπάρχει για πρόκληση ζημιάς σε πρόσωπα που πιθανό να εισέλθουν στη γη. Όσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος, ανάλογα επαυξάνε­ται και το καθήκον για τη λήψη προστατευτικών μέτρων. O προσδιορισμός του καθήκοντος, σημειώνει επίσης, δεν είναι ανεξάρτητος από τους λόγους για τους οποίους γίνεται η επέμβαση. Άλλο είναι το καθήκον προς πρόσωπα τα οποία επεμβαίνουν στη γη για να εγκληματήσουν, και άλλος προς παιδιά που εισέρχονται στη γη του κατόχου για να παίξουν. Εξ άλλου, στην υπόθεση Leakey ν. National Trust*** επισημαίνεται ότι το καθήκον υφίσταται τόσο στις περιπτώσεις που ο κίνδυνος προκαλείται από φυσικά αίτια, όσο και στις περιπτώσεις που ο κίνδυνος είναι δημιούργημα του ανθρώ­που. Τέλος, στην υπόθεση Tulton ν. A.D. Walker Ltd.**** κρίθηκε ότι το καθήκον δεν περιορίζεται μόνο στην απρό­σκλητη είσοδο ατόμων αλλά και σε ζώα και πτηνά.

Το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπόθεση G.I.P. Constructions ν. Neophytou and Another***** δέχθηκε τις αρχές της Herrington ως έκφραση και του Κυπριακού Δικαίου στον προσδιορισμό του καθήκοντος επιμέλειας προς το γείτονα. Οι αρχές αυτές χαρακτηρίζονται ως νέο στάδιο εξέλιξης προς εναρμονισμό των σχετικών αρχών του δικαίου με το κοινωνι­κό ήθος. Το πιο κάτω απόσπασμα συνοψίζει την προσέγγιση του κυπριακού εφετείου:

"The current trend, as eloquently expressed by the House of Lords in British Railway Board v. Herrington [1972] 1 All E.R. 79, is towards harmonizing the duties of an occupier at common law with contemporary precepts of social duty. The paramount consideration that permeates every notion of duty lies in the need of act with humanity towards fellow citizens. This salutary decision serves to indicate how law should keep pace with social ethos..".

Στη μεταγενέστερη απόφαση Λ. Π. Φραγκεσκίδης & Σία Λίμιτεδ ν. Ιωάννη Μάμα****** σημειώνεται ότι η ανθρωπιστική συμπεριφορά καθίσταται ο άξονας του προσδιορισμού του καθήκοντος προς το γείτονα. H εφαρμογή των προαναφερθεισών αρχών στα γεγονότα της υπόθεσης αυτής δικαιολογεί την απόδοση ευθύνης στην Κυπριακή Δημοκρατία για την παράλειψη εκπλήρωσης οφειλόμενου καθήκοντος προς την εφεσίβλητη ιδιοκτήτρια για τη ζημιά που υπέστη λόγω της απώλειας του αλόγου της. H ναρκοθέτηση οποιασδήποτε πε­ριοχής δημιουργεί τεράστιους και ορατούς κινδύνους για οποιοδήποτε εισέρχεται σ' αυτή. Το καθήκον της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν ανάλογα μεγάλο να λάβει μέτρα για την παρεμπόδιση της εισόδου οποιουδήποτε στην ναρκοθετημένη περιοχή. H κατάρρευση του συρματοπλέγματος έπρεπε να οδηγήσει στην πρόβλεψη ότι πολύ πιθανόν να εισήρχοντο ζώα στο ναρκοπέδιο. Έναντι αυτού του κινδύνου είχαν υπο­χρέωση να λάβουν προστατευτικά μέτρα. H σχετική δαπάνη για την αναστήλωση του συρματοπλέγματος ήταν μικρή ενώ η πιθανότητα εισόδου ζώων στο ναρκοπέδιο μεγάλη ενόψει της γειτνίασής του με αγροτικό δρόμο και της παρουσίας αγρεπαύλεων στην περιοχή. O στάβλος στον οποίο φυλάττετο το ζώο βρισκόταν σε απόσταση 500 μόνο μέτρων από το ση­μείο στο οποίο είχε καταρρεύσει το συρματόπλεγμα.

Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες η παράλειψη των εφεσειόντων να λάβουν προστατευτικά μέτρα συνιστούσε πράξη αμέλειας για την οποία φέρουν ευθύνη, όπως σωστά κατέλη­ξε το πρωτόδικο Δικαστήριο.

H Έφεση απορρίπτεται με έξοδα.